Ժոզէֆ Հայտըն

Ժոզէֆ Հայտըն, (Ֆրանց Ժոզէֆ Հայտըն, [31 Մարտ 1732(1732-03-31)^[4]^[5]^[1]^[…], Rohrau, Ավստրիայի էրցհերցոգություն, Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն^[6]^[7]^[4]^[…] - 31 Մայիս 1809(1809-05-31)^[1]^[2]^[3]^[…], Վիեննա, Աւստրիական Կայսրութիւն^[6]^[8]), աշխարհահռչակ երաժշտահան, դաշնակահար, նուագավար եւ երաժշտագէտ: Վիեննայի դասական դպրոցի ներկայացուցիչ:

Կենսագրութիւն

ֆրանց Հայտընը ծնած է 31 Մարտ 1732-ին, Աւստրիա: Երաժշտական ունակութիւնները ժառանգած է իր հօրմէ: 5 տարեկանին ի յայտ կու գան անոր հրաշալի լսողութիւնը, յիշողութիւնը, ռիթմի զգացողութիւնը եւ ձայնային տուեալները: 1740–1749 թուականներուն ան մաս կը կազմէ Վիեննայի Սրբ. Ստեփանոս տաճարի երգչախումբին, եւ կը զբաղի ինքնակրթութեամբ:

Երաժշտական գործունէութիւն

Շուրջ 30 տարի Հայտըն ծառայած է հունգար Էսթերհազի իշխաններուն՝ ղեկավարելով անոնց ընտանեկան նուագախումբը եւ թատրոնը: Շաբաթը երկու անգամ տեղի ունեցող համերգներուն Հայտըն պարտաւոր էր ներկայացնել ամէն անգամ նոր ստեղծագործութիւն մը, իսկ իր օփերաներու մեծ մասը ան գրած է Էսթերհազիներու ընտանեկան թատրոնին համար: 1792-ին Վիեննայի մէջ կարճատեւ ժամանակով ուսուցիչը կ'ըլլայ Պեթհովընին, սակայն փոխադարձ դժգոհութեան պատճառով Պեթհովըն երաժշտական ուսումը շարունակած է Անթոնիօ Սալիերիի մօտ: 1783-ին նոյնպէս Վիեննայի մէջ Հայտընի եւ Մոցարթի ծանօթութիւնը սերտ յարաբերութեան կը վերածուի: Հայտըն իր ետին կը ձգէ երաժշտական հարուստ ժառանգութիւն (104 սիմֆոնիաներ, 24 օփերաներ, 14 Messe, 14 Oratorio, 83 լարային քառեակ, բազմաթիւ Trio-ներ տարբեր կազմերու համար, Sonate-ներ, նախերգանքներ եւ այլն)։

Հայտըն կը համարուի իմֆոնիայի եւ լարային քառեակի հիմնադիր: Իր երաժշտութիւնը կը յատկանշուի լաւատեսութեամբ, լուսաւորութեամբ եւ ոճի պարզութեամբ:

«Սիմֆոնիայի հայր»

Հայտընի ստորագրութիւնը` di me giuseppe Haydn ("Ինձմէ Ժոզէֆ Հայտըն")։ Ան ստորագրած է իտալերէն, քանի որ այդ լեզուն յաճախ կ'օգտագործէ աշխատանքի ընթացքին։ Հայտընը ճանչցուեցաւ իբրեւ Սիմֆոնիայի Հայր։ Իրմէ առաջ գրուած են սիմֆոնիաներ, բայց Հայտընը հանդիսացաւ սոնաթա-սիմֆոնիկ տեսակի ստեղծողը՝

I մաս - սոնաթ, ալեկրօ:
II մաս - Andante՝ դանդաղ մաս, կ'արտայայտէ քնարական տրամադրութիւն։
III մաս - մենուեթ (18-րդ դարու սիրուած ստեղծագործութիւն)։
IV մաս - ֆինալ՝ արագ թեմբով, որ ստեղծագործութեան լաւատես աւարտն է։

Այսպէս կառուցած են սիմֆոնիան նաեւ Հայտընի ժամանակակիցներ՝ Մոցարթը եւ Պեթհովենը։

Աղբիւրներ

«Երաժշտութիւն, Պատմութիւն Եւ Տեսութիւն», Նարդուհի Էքիզեան-Մարկոսեան, Պէյրութ 2017, էջ 35:

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 Knapp R. L., H.C. Robbins Landon, Geiringer K. Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 Internet Broadway Database — 2000.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31964"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 f. h. Joseph Haydn // Encyclopædia Britannica: dictionary of arts, sciences, and general literature — 9 — 1875. — հատոր XI. — է. 538–541.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20096917"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4502845"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719750"></a>
↑ W. H. Ha. Haydn, Franz Joseph // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 13. — P. 109–111.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5781573"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5607942"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719751"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q912887"></a>
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Dr. Constant v. Wurzbach Haydn, Franz Joseph // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — հատոր 8. — S. 108.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q25856"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q665807"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q88742232"></a>
↑ ^7,0 ^7,1 Гайднъ // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1838. — Т. 13. — С. 102–103.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21282464"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719090"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4532135"></a>
↑ ^8,0 ^8,1 Archivio Storico Ricordi — 1808.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644"></a>

Արտաքին Յղումներ

Հայկական Հանրագիտարան Archived 2019-11-09 at the Wayback Machine.
Ժոզէֆ Հայտըն Archived 2019-09-22 at the Wayback Machine.

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741"><i_class="wef_low_priority_links">Knapp&nbsp;R.&nbsp;L.,_H.C._Robbins_Landon,_Geiringer&nbsp;K.</i>_[http://global.britannica.com/biography/Joseph-Haydn_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 Knapp R. L., H.C. Robbins Landon, Geiringer K. Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7094076_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q31964">Internet_Broadway_Database<span_class="wef_low_priority_links">_—_2000.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31964"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 Internet Broadway Database — 2000.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31964"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13433827"_data-entity-id="Q28719750"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q4502845|f._h.]]</i>_[[:d:Q28719750|Joseph_Haydn]]_//_''[[:d:Q20096917|Encyclopædia_Britannica]]'':_''dictionary_of_arts,_sciences,_and_general_literature''<span_class="wef_low_priority_links">_—_9_—_1875._—_հատոր&nbsp;XI._—_է.&nbsp;538–541.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20096917"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4502845"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719750"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 f. h. Joseph Haydn // Encyclopædia Britannica: dictionary of arts, sciences, and general literature — 9 — 1875. — հատոր XI. — է. 538–541.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20096917"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4502845"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719750"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13433827"_data-entity-id="Q28719751"><i_class="wef_low_priority_links">[[:en:William_Henry_Hadow|W._H._Ha.]]</i>_[[:en:s:1911_Encyclopædia_Britannica/Haydn,_Franz_Joseph|Haydn,_Franz_Joseph]]_//_''[[:en:Encyclopædia_Britannica_Eleventh_Edition|Encyclopædia_Britannica]]'':_''a_dictionary_of_arts,_sciences,_literature_and_general_information''<span_class="wef_low_priority_links">_/_[[:en:Hugh_Chisholm|H.&nbsp;Chisholm]]_—_11_—_[[:Նիւ_Եորք|New_York]],_[[:Քեմպրիճ|Cambridge,_England]]:_[[:en:Cambridge_University_Press|University_Press]],_1911._—_Vol.&nbsp;13._—_P.&nbsp;109–111.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5781573"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5607942"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719751"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q912887"></a></div>-5] W. H. Ha. Haydn, Franz Joseph // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 13. — P. 109–111.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5781573"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5607942"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719751"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q912887"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q19389637"_data-entity-id="Q88742232"><i_class="wef_low_priority_links">[[:de:Constantin_von_Wurzbach|Dr._Constant_v._Wurzbach]]</i>_[[:de:s:BLKÖ:Haydn,_Franz_Joseph|Haydn,_Franz_Joseph]]_//_''[[:de:Biographisches_Lexikon_des_Kaiserthums_Oesterreich|Biographisches_Lexikon_des_Kaiserthums_Oesterreich]]'':_''enthaltend_die_Lebensskizzen_der_denkwürdigen_Personen,_welche_seit_1750_in_den_österreichischen_Kronländern_geboren_wurden_oder_darin_gelebt_und_gewirkt_haben''<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:Վիեննա|Wien]]:_1856._—_հատոր&nbsp;8._—_S.&nbsp;108.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q25856"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q665807"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q88742232"></a></div>-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Dr. Constant v. Wurzbach Haydn, Franz Joseph // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — հատոր 8. — S. 108.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q25856"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q665807"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q88742232"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13433827"_data-entity-id="Q28719090">[[:ru:s:ЭЛ/ДО/Гайдн,_Франциск_Иосиф|Гайднъ]]_//_''[[:d:Q21282464|Энциклопедический_лексикон]]''<span_class="wef_low_priority_links">_—_<span_title="Санкт-Петербург"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">СПб.</span>:_1838._—_Т.&nbsp;13._—_С.&nbsp;102–103.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21282464"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719090"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4532135"></a></div>-7] 7,0 ^7,1 Гайднъ // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1838. — Т. 13. — С. 102–103.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21282464"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28719090"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4532135"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q10605195_citetype_Q3621673_citetype_Q380829"_data-entity-id="Q3621644">Archivio_Storico_Ricordi<span_class="wef_low_priority_links">_—_1808.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644"></a></div>-8] 8,0 ^8,1 Archivio Storico Ricordi — 1808.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644"></a>

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[2]

[3]

[8]