Վիեննա

Վիեննա[5] (գերմաներէն՝ Wien), Աւստրիոյ մայրաքաղաքը եւ միեւնոյն ժամանակ 9 նահանգներէն մէկն է։ Կը գտնուի Տանուպի ափին, Ալպեան լեռներու Վիեննական անտառ լեռնազանգուածի ստորոտին։

Բնակավայր
Վիեննա
գերմաներէն՝ Wien
Դրօշակ Զինանշան
Flag of Salzburg, Vienna, Vorarlberg.svg Wien Wappen.svg

Wien katedra sw Szczepana widok z wiezy 6.jpg
Երկիր Flag of Austria.svg Աւստրիա[1]
Ներքին բաժանում Ներքին Քաղաք (Վիեննա)[2], Լէօբօլտշթաթ[2], Լանդշտրասսե?[2], Վիդեն?[2], Մարգարետեն?[2], Մարիահիլֆ?[2], Նոյբաու?[2], Յոզեֆշտադտ[2], Ալզերգրունդ?, Ֆավորիտեն?, Զիմմերինգ?, Մայդլինգ?, Հիտցինգ?, Պենցինգ?, Ռուդոլֆսհայմ-Ֆյունֆհաուս?, Օտտակրինգ?, Հերնալս?, Վերինգ?, Դյոբլինգ?, Բրիգիտտենաու?, Ֆլորիդսդորֆ?, Դոնաուշտադտ? եւ Լիզինգ?
mayor of Vienna? Michael Ludwig?
Օրէնսդրական մարմին Վիեննայի խորհուրդ եւ խորհրդարան
Հիմնադրուած է՝ Ք.ա. 1-ին դար
Առաջին յիշատակում 1. century BCE
Տարածութիւն 414,78 քմ²
ԲԾՄ 151 մեթր
Բնակչութիւն 1 911 191 մարդ (1 Յունուար 2020)[3]
Կը գտնուի ափին Տանուպ, Վին, Լիզինկ, Տանուպի ջրանցք
Ժամային գօտի UTC+1, UTC+2 եւ ԿԵԺ
Հեռախօսային ցուցանիշ 01
Փոստային ցուցանիշ 1000–1239, 1400, 1402, 1251–1255[4], 1300–1301[4], 1421, 1423, 1500, 1502–1503, 1600–1601, 1810 եւ 1901
Շրջագայութեան պետ-համարագիր W
Պարգեւներ Բարեփոխումներու եւրոպական քաղաք
Անուանուած է Wien?
Հիմնադիր Կելտեր?
Պաշտօնական կայքէջ wien.gv.at​(գերմ.)

Փոխադրամիջոցային խոշոր հանգոյց, գետային նաւահանգիստ, միջազգային օդակայան (Շուէախաթ)։ Մեքենաշինութեան, նաւթի վերամշակման, քիմիական, երաժշտութեան, հիւսածական եւ սնունդի արդիւնաբերական կեդրոն։ Կը հանդիսանայ աւելի քան 40 միջազգային կազմակերպութիւններու նստավայր[6], ինչպէս Միջազգային Հիւլէական Ուժի Գործակալութիւնը (IAEA), ԵԱՀԿ-ը (OSCE) եւ Միացեալ Նահանքներու Վիեննայի գրասենեակը (UNOV):

ՍտուգաբանութիւնԽմբագրել

Վիեննայի անուան ծագումը կու գայ Վիեննա գետէն: Կելտական ցեղեր այս գետի շրջակայգը հիմնած են գիւղեր, եւ գետը անուանած են «Վենիա»:[7] Իսկ «Վինտոպոնան» այս շրջանի մէջ գտնուող հռոմէական զինուորական բանակատեղի անունն է: Այս անուանումը ժամանակի ընթացքին հնչիւնափոխութիւններու հետեւանքով դարձած է Վիեննա (գերմ. Wien; հայ. հնչում՝ Վին)։

ԱշխարհագրութիւնԽմբագրել

Դիրք եւ տարածութիւնԽմբագրել

Վիեննա կը գտնուի միջին Եւրոպայի մէջտեղը, Աւստրիոյ եւ ալպեան լերնաշղթայի հիւսիս արեւելքը: Ան բոլորովին շրչապատուած է Ստորին Աւստրիա նահանքէն:

Վիեննայի տարածքը 414,87 քմ. ք. է:[8]

ԿլիմաԽմբագրել

Վիեննայի կլիման միջակ է: Ձմեռները բաղդատած այլ Աւստրիոյ նահանգներուն չոր են եւ ամարները տաք: Վիեննայի ամենէ բարձր արձանագրուած աստիճանը Ներքին Քաղաքի օդերեւութաբանական կայանը արձանագրեց 8 Օգոստոս 2013-ին՝ 39,5 աստիճան, իսկ ամենէ ցածը՝ 2 Յունուար1905-ին -37,4 աստիճան:[9]

Վիեննայի կլիմայի տուեալներներու ցուցակ[10]
Յունուար Փետրուար Մարտ Ապրիլ Մայիս Յունիս Յուլիս Օգոստոս Սեպտեմբեր Հոկտեմբեր Նոյեմբեր Դեկտեմբեր
Միջին աստիճան (°C) 0 1.6 5.6 11.1 15.5 19.5 21.4 21 16.1 11 6.1 1.2
Նուազագոյն աստիճան (°C) -2.9 -2 0.8 5.7 10.4 14.3 16.4 16 11.9 7.2 3.1 -1.5
Առաւելագոյն աստիճան (°C) 3 5.4 10.3 16.1 20.1 24.1 26 25.7 20.5 15 9.2 4.1
Մտնոլորտէն տեղալը (միլիմեթր) 39 37 52 51 75 79 82 72 74 50 49 43
Խոնավութիւն (%) 79% 75% 71% 65% 67% 65% 64% 65% 71% 78% 81% 81%
Անձրեւոտ օրեր 7 6 8 7 9 9 9 7 7 7 7 7
Օրուայ ընթացքին

առեւոտ ժամեր

4.0 5.2 6.8 9.4 10.4 11.8 11.9 11.0 8.0 5.5 4.1 4.0

ԲուսականութիւնԽմբագրել

Վիեննա աշխարհի ամենէ կանանչ քաղաքն է:[11] Քաղաքի 51% կը բաղկանայ կանաչութենէ, որմէ 34,1% կամ 141,32 քմ. ք. պահպանուած վայրեր եւ հանրութեան մատչելի են: Վիեննա անտառը, Լօպաուը, Տանուպ կղզին, հողագործութեան եւ տասնեակ հանրային պարտէզներ մաս կը կազմէն Վիեննայի բուսականութեան խոշոր պաշարին:

Վիեննա 2019-ին ունէր 92406 ծառեր եւ աւելի քան 30 ծառի տեսակներ:[12]

Գետեր եւ լիճերԽմբագրել

Վիեննայի մէջ կը հոսին 4 գետեր՝ Տանուպ, Տանուպի ջրանցք, Լիզինկ եւ Վիեննա գետ: Ատկէ զատ կան նաեւ տասնեակ փոքր ակեր, որոնք մեծամասնութեամբ գետնին տակէն կը հոսին:

Վիեննա կան փոքր լիճեր եւ լճակներ, ինչպէս՝ Ասփըրնի լիճը, Հիրշդէթընի, Քօնսդանդինի եւ Վինըրպէրկի լճակները:

Քաղաքի բաժանումԽմբագրել

Վիեննա 1954թ. սկսեալ բաժնուած է 23 թաղամասերու (գերմ.՝ Bezirk, «Պէցիրք»): Մարդիկ այս թաղամասերը կամ իրենց անունով (օրինակ՝ «Յօզէֆշթաթ») կամ իրենց թիւով (օրինակ «8-րդ» կամ «8-րդ թաղամաս») կը կոչեն: Թաղամասերու թիւերը կը գտնուին բոլոր փողոցի անուան նշաններու առջեւ (օրինակ՝ «8., Tigergasse») ինչպէս նաեւ նամակային հասցէի օրինագիրերու մէջ (1010 առաջին թաղամաս եւ 1230 23-րդ թաղամաս):

ԹաղամասերԽմբագրել

Թաղամասերը ընդհանրապես իրարմէ բաժնուած են կարեւոր ճամբաներէ կամ բնական սահմաններէ, օրինակ 2, 11, 19, 20, 21, 22 դաղամասներու միչեւ կը հոսի Տանուպ գետը:

Դաղամասերու բնակչութիւնն ու տարածքը
Դաղամաս Տարածք

(քմ. ք.)[13]

 Բնակչութիւն

(2020)[14]

 Բնակիչներ ամեն

1 քմ. ք.

Օտար ծագումով

բնակիչներ (առ հարիւր; 2018)[15]

1. Ներքին քաղաք 2,87 16.047 5.591 36,5
2. Լէօբօլտշթաթ 19,24 105.848 5.501 45,2
3. Լանտշդրասէ 7,40 91.680 12.389 41,4
4. Վիտըն 1,78 33.212 18.658 42,2
5. Մարկարեդըն 2,01 55.123 27.424 48,3
6. Մարիահիլֆ 1,46 31.651 21.679 40,3
7. Նօիպաու 1,61 31.961 19.852 38,8
8. Յօզէֆշթաթ 1,09 25.021 22.955 38,9
9. Ալզէրկրունտ 2,97 41.884 14.102 41,1
10.  Ֆավօրիթըն 31,83 207.193 6.509 47,8
11.  Սիմըրինկ 23,26 104.434 4.490 40,1
12.  Մայտլինկ 8,10 97.078 11.985 45,7
13.  Հիցինկ 37,72 54.040 1.433 28,7
14.  Փենցինկ 33,76 93.634 2.774 35,2
15.  Ռուտօլֆսհայմ-ֆիւնֆհաուս 3,92 76.813 19.595 53,6
16.  Օթագրինկ 8,67 103.117 11.894 46,9
17.  Հերնալս 11,39 57.027 5.007 43,7
18.  Վէրինկ 6,35 51.497 8.110 36,7
19.  Հայլիկընշթաթ 24,94 73.901 2.963 34,8
20.  Պրիկիթընաու 5,71 86.368 15.126 50,1
21.  Ֆլօրիտստօրֆ 44,44 167.968 3.780 33,2
22.  Տօնաուշթաթ 102,30 195.230 1.908 30,4
23.  Լիզինկ 32,06 110.464 3.446 27,9
Վիեննա 414,82 1.911.191 4.607 40,2
Դաղամաս Տարածք

(քմ. ք.)[13]

 Բնակչութիւն

(2020)[14]

 Բնակիչներ ամեն

1 քմ. ք.

Բնակիչներ օտար ծագումով

(առ հարիւր; 2018)[15]

ԺողովրդագրութիւնԽմբագրել

Բնակչութեան զարգացումԽմբագրել

Վիեննայի միշտ եղած է մեծ բնակչութեան մը բնակավայրը: Աւստրիոյ-Հունկարական կայսրութեան անկումէ ետք բնակչութեան թիւը հետզհետէ կը պակսէր: Համաշխարհային երկրորդ պատերազմէն ետք բնակչութեան պակսումը կը շարունակուի, սակայն այլ երկիրներէ գաղթողներու պատճառաւ թիւը ետ կը սկսի բարձրանալու: Կը նախատեսուի, թէ 2028-ին բնակչութեան թիւը պիտի անցնի 2 միլիոն:[16]

Տարի Բնակչութիւն
1754 175 460 մարդ
1800 271 800 մարդ
1850 551 300 մարդ
1900 1 769 137 մարդ
1910 2 083 630 մարդ
1923 1 918 720 մարդ
1939 1 770 938 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
1951 1 616 125 մարդ
1961 1 627 566 մարդ
1971 1 619 885 մարդ
1981 1 531 346 մարդ
1981 1 535 145 մարդ
1985 1 494 874 մարդ
1990 1 492 636 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
1991 1 539 848 մարդ
1995 1 542 667 մարդ
2000 1 548 537 մարդ
2001 1 550 123 մարդ
2005 1 632 569 մարդ
2010 1 689 995 մարդ
2011 1 726 225 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
2012 1 730 278 մարդ
2015 1 797 337 մարդ
2015 1 794 770 մարդ
2016 1 863 881 մարդ
2016 1 840 573 մարդ
2020 1 911 191 մարդ [3]

Բնակչութեան ծագումԽմբագրել

Վիեննայի բնակչութիւնը մեծամասնութեամբ Աւստրիացի է (1209529, 63.3%): 14.1% (269647) կու գան Եւրոպական Միութեան երկիրներէն, իսկ 22.6% (432015) այլ երկիրներէ:[17] 2002-էն ի վեր Աւստրիացիներու թիւը շատ քիչ փոխուած է, սակայն օտար երկիրներէ եկող բնակչութիւնը միշտ կը շատնայ:

Բնակչութեան տարիքԽմբագրել

Վիեննա Աւստրիոյ ամենէ երիտասարդ բնակչութիւնը ունի: Վիեննայի միջին տարիքը՝ 41 տարեկան, իսկ Աւստրիոյ միջինը՝ 46.3 տարեկան:[16]

ԿրօնքԽմբագրել

«Statista»-ի համաձայն 2019-ին Վիեննայի ժողովուրդը յետեւեալ կրօնքներուն կը պատկաներ՝

  • 32,2 % – Կաթողիկէ
  • 10,3 % – Տաճիկ
  • 3,7 % – Ուղղափառ
  • 2,7 % – Աւետարանական
  • 0,4 % – Հրեայ
  • 0,4 % – Այլ կրօնք
  • 50,3 % – Ապակրօն կամ առանց տուեալներու[18]

Վիեննայի մէջ նաեւ կը գործեն Հայ Արագելական Սուրբ Հրիբսիմէ եկեղեցին եւ Հայ Կաթողիկէ Մխիթարեան Միաբանութիւնը:

ՊատմութիւնԽմբագրել

Հնագիտական գիւտեր կը փաստեն թէ քարէ դար շրջանէն ի վեր մարդիկ Վիեննայի վրայ բնակած են: Մինչեւ հռոմէացիներու գրաւումը, Վիեննա կը բնակէին հատկապէս քէլդական ցեղեր:

ՀռոմէացիներԽմբագրել

1 դար ք.ե. հռոմէացիները այսօրուայ Վիեննայի տարածքին շինեցին բանակատեղիներ, «Փանոնիա» նահանքը պաշտպանելու համար: Այս բանակատեղիներու մէջտեղ սկսաւ բնակչութիւնը շատնալ եւ Վիեննան (այն ատեն «Վինտօպօնա») առաջին անգամ ըլլալով ստացաւ քաղաքի աստիճան: Մինչեւ այսօր Ներքին Քաղաքի մէջ կը գտնուին այդ ժամանակուայ ճամբաներէ եւ պարիսպներէ մասեր: Հռոմէացիները մինչեւ 5րդ դար Վիեննայի տէրն էին, ատկէ ետք Վիեննա գաղթեցին գերմանական ձեղեր:

Աւստրո-Հունկարիայի ԿայսրութիւնԽմբագրել

 
Վիեննայի օփերայի շէնքը, 1870

18-20-րդ դարերուն Վիեննան կը դառնայ համաշխարհային երաժշտական մշակոյթի կեդրոն:

1805 եւ 1809 թուականներուն Վիեննա կը մտնեն Նափոլէոնի զօրքերը: 1814 թուականին քաղաքին մէջ տեղի կ'ունենայ Վիեննայի վեհաժողովը, որ կը ստիպէ վերանայիլ Եւրոպայի քարտէսը:

19-րդ դարու առաջին կիսուն ի յայտ կու գայ պիտերմայեր ոճը, որու հիմնադիրները եղած են վիեննացի նշանաւոր նկարիչներ, երգահաններ, թատերական գործիչներ: Վիեննան կը դառնայ համաեւրոպական մշակոյթի կեդրոն: Պիտերմայեր ոճի դարաշրջանը կ'աւարտի 1848 թուականի յեղափոխութեամբ, որուն քաղաքի բնակիչները աշխոյժ մասնակցութիւն կ'ունենան:

19-րդ դարու վերջը մշակոյթը, գիտութիւնն ու կրթութիւնը Վիեննայի մէջ կը շարունակեն զարգանալ: Համաշխարհային համբաւ ձեռք կը բերեն Վիեննայի համալսարանն ու գիտութիւններու ակադեմիան:

 
Տեսարան Վիեննայէն, 1900

20-րդ դարու սկիզբը Վիեննան աւելի քան 2 միլիոն բնակչութեամբ կը դառնայ Եւրոպայի խոշորագոյն բնակավայրերէն մէկը:

Առաջին Համաշխարհային ՊատերազմԽմբագրել

Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի ընթացքին Վիեննան շատ չվնասուեցաւ, սակայն ուտելիքի պակասութեան պատճառով քաղաքը սովի մէջ էր: Ամեն օր հարիւր հազարաւոր Վիեննացիներ երկար շարքերու մէջ կը սպասէին իրենց հացի, կաթի, եւ հաւկիթի բաժինը ստանալու:[19] Այս շարքերը հաճախ կը վերածուէին կառավարութեան դէմ բողոքներու: Աւստրո-Հունգարիայի պարտութեան հետեւանքը կայսրութեան անկումը եղաւ, եւ այդ պատճառով Վիեննան կը կորսնցնէ իր ազդեցութիւնը: 1918 Հոկտեմբեր 30-ին հռչակուեցաւ Գերմանա-Աւստրիան:

Աւստրիոյ Առաջին ՀանրապետութիւնԽմբագրել

1918 Նոյեմբեր 11-ին Կայսր Քարլ I. հռչակեց իր իրաւաթողութիւնը եւ նոյն օրը թողեց Վիեննայի Շօէնպրուն ամրոցը: Յաջորդ օրը առժամեայ խորհուրդ մը յանցն կ'առնէ երկրի կառավարութիւնը: Խորհուրդի նպատակներէն մէկը Գերմանիոյ միանալ էր, սակայն այդ մէկը չյաջողեցաւ:

Վիեննա եւ Ստորին Աւստրիա մէկ նահանգ էին:1920 նոյեմբեր 10-ին վաւերացուեցաւ Աւստրիոյ օրինագիրքը, եւ Վիեննա հռչակուեցաւ նահանգ: Այսպիսով Վիեննայի քաղաքական ներկայացուցչական ուժերը (քաղաքապետ, խորհուրդ) թէ՛ քաղաքի եւ թէ՛ նահանգի դերը կը խաղայ: Ստորին Աւստրիան եւ Վիեննան իրարմէ բաժնելը քաղաքական պատճառ ունէր՝ Վիեննայի Սոցեալ Դեմոկրատներու վախը, թէ Ստորին Աւստրիան - որուն տիրապետած էին քրիստոնեայ պահպանողականները - խորհրդարանի մէջ շատ աւելի զօրաւոր կ'ըլլայ:

Առաջին հանրապետութեան ընթացքին Վիեննայի ընտրութիւնները միշտ կը յաղթէին Սոցեալ Դեմոկրատները, անոր համար Վիեննա ստացաւ «Կարմիր Վիեննա» անունը: Այդ ժամանակ Վիեննա շինուեցան ընկերային բնակարաններ, ամենէ հռչակաւորը՝ Քարլ Մարքս գաւիթը, եւ քաղաքը բոլոր աշխարհի ընկերվարականներու համար օրինակ դարձաւ:

Սակայն երկրի քաղաքական կեանքը շատ անկայուն էր: Ատոր կը նպաստեն նաեւ գնաճը եւ ընկերվարականներու ու պահպանողականներու պայքարը: 1927 Յուլիս 15 թուականին Վիեննայի մէջ կը սկսին զանգուածային անկարգութիւններ, որու հետեւանքով 89 մարդ կը զոհուի եւ արդարութեան պալատը հրդեհի պատճառով : Աջակողմեան կուսակցութիւններ եւ զինուած ուժեր այս պատահարէն ետք կը զօրանան:

Աւստրօ-Ֆաշիզմի շրջան 1934 - 1938Խմբագրել

1934 Փետրուար 12-ին Աւստրիոյ վարչապետ Էնկըլպէրթ Տօլֆուս Սոցիալ-Դեմոկրատ կուսակցութիւնը եւ Աւստրիա կը հռչակէ իբր դասակարգային երկիր՝ այսինքն խորհրդարանը եւ այլ ժողովրդավար ատեանները իրենց քաղաքական ուժը կը կորսնցնեն եւ վարչապետը կը դառնայ մենակալ: Մինչեւ Փետրուար 15 տեղի ունեցաւ քաղաքային պատերազմ Սոցեալ-Դեմոկրատական «Հանրապետական պաշտպանողական դաշինքի» եւ Աւստրիոյ բանակի միջեւ: Կռիւները ընդհանրապէս Վիեննայի, Շթայըրմարքի եւ Վերին Աւստրիոյ մէջտեղի ունեցան: Բանակի ուժը շատ աւելի մեծ էր եւ նոյնիսկ հրետանիներով կը հարուածէին իրենց հակառակորդներուն, եւ այդպիսով անոնք Տօլֆուսի բռնատիրութիւնը կ'երաշխաւորեն:

Յուլիս 25-ին ազգային-ընկերվարական ուժեր՝ իբր զինուոր եւ ոստիկան ծպտուած, գրաւեցին Վիեննայի մէջ գտնուող վարչապետարանը եւ յաջողեցան վարչապետ Տօլֆուսի սպաննել: Սակայն պետական հարուածը չի յաջողեցաւ եւ բոլոր անոր մասնակցողները կը ձերբակալուին:

Տօլֆուսի յաջորդեց Քուրդ Շուշնիկկ եւ ան բռնակալօրէն իշխեց Աւստրիոյ վրայ մինչեւ 1938: Ան փորձեց Աւստրիան իբր «աւելի լաւ Գերմանիա» մը դարձնել, սակայն չյաջողեցաւ: Այս ժամանակ Աւստրիոյ մէջ քաղաքական բանտարկեալներու թիւը հասաւ 16000:

Գերմանիոյ հետ միացումԽմբագրել

1938-ի սկիզբը Ատօլֆ Հիդլըր Շուշնիկկի ստիպեց ստորաքրել «Պէրխդէսկատէնըրի դաշնագիրը»: Այս դաշնագիրով Աւստրիոյ մէջ ազգային-ընկերվարական ուժերը աւելի իրաւունքներ ստացան եւ Արթիւր Սայս-Ինքուարդի (ազգային-ընկերվար) նշել ներքին գործոց նախարար:

Գերմանիոյ երրորդ կայսրութեան կառավարութիւնը հետզհետէ կը ճնշեր Շուշնիկկի, որպէսզի Աւստրիան միացնեն Գերմանիոյ: Սակայն Շուշնիկկ Փետրուար 24-ին ճառի մը ընթացքին ըսաւ «Մինչեւ մահ, կարմիր ճերմակ կարմիր, Աւստրիա»: Ան Մարտ 9-ին յայտարարեց թէ Մարտ 13-ին հանրաքուէ տեղի պիտի ունենայ Աւստրիոյ ճակատագիրը որոշելու համար՝ միանալ Գերմանիոյ կամ ոչ: Վախնալով թէ ժողովուրդը Աւստրիոյ անկախութեան համար ընտրէ, Գերմանիոյ կառավարիչները Շուշնիկկի ղրկեցին վերջնագիր մը՝ հանրաքուէն չեղարկել եւ վարչապետի պաշտօնէն հրաժարիլ, որպէսզի Գերմանիան Աւստրիա չմտնէ: Մարտ 11-ին Շուշնիկկ ձայնասփիւռէն յայտարարեց իր հրաժարականը («Աստուած պահէ Աւստրիան»): Միեւնոյն ատեն Աւստրիոյ բոլոր նահանգներու մայրաքաղաքներու մէջ (նաեւ Վիեննա) ազգային-ընկերվարականներ յանցն արին կառավարական կեդրոններ: Հիդլըր Մարտ 12-ին «ընկերութիւն Օթթօ» ծածկանունի տակ հրամանը տուաւ 65 հազար զինուորներու Աւստրիա արշաւել: Նոյն օրուայ գիշերը Վիեննա կը մտնեն գերմանական զօրքերը: Մարտ 15-ին Հիդլըր Հէլտընբլաց հրապարակի վրայ 250000 հոգու առջեւ հռչակեց Աւստրիոյ միացումը Գերմանիոյ հետ:

Միացումէն արդեն իսկ մի քանի օր վերջ կը ձերբակալուին 70000 անձեր, մեծամասնութեամբ հրեաներ եւ քաղաքական հակառակորդներ: 1938 Նոյեմբեր 9-ին տեղի ունեցան Նոյեմբերեան Ջարդերը, որուն ընթացքին 92 հրէական տաճարներ քանդուեցան:

Երկրորդ Համաշխարհային ՊատերազմԽմբագրել

Համաշխարհային երկրորդ պատերազմի ընթացքին Վիեննա մինչեւ 1943 մնաց անվնաս: 1944 Մարտ 17-էն սկսեալ դաշնակից երկիրներու կողմէ Վիեննայի վրայ եղան 52 օդային յարձակումներ, որուն ընթացքին կարեւոր վայրեր՝ Օփերայի շէնքը, Ս. Ստեփան տաճարը եւ «Պուրկ» Թատրոնը քանդուեցան: Ընդհանուր քաղաքին մէկ հինգերորդը կործանուեցաւ: Ութօրեայ ճակատամարտէ մը ետք, խորհրդային միութեան զօրքերը 1945 Ապրիլ 13-ին գրաւեցին քաղաքը:

Հետ պատերազմի գրաւուած ՎիեննաԽմբագրել

 
Գրաւուած Վիեննայի տարածքները, 1945-1955

1945 թուականի Յուլիսին կը ստորագրուի քաղաքի գրաւման պայմանագիրը, որու համաձայն քաղաքը կը բաժնուի չորս տիրապետութիւններու` խորհրդային, ամերիկեան, անգլիական եւ ֆրանսական: Քառլ Ռեները կը ստեղծէ աւստրիական ժամանակաւոր կառավարութիւն, որ կը ղեկավարէր Գերմանիայի բաժանմունքէն:

15 Մայիս 1955-ին Վիեննայի մէջ ստորագրուեցաւ Աւստրիոյ անկախութեան հրչակագիրը, եւ Աւստրիա դառնաւ անկախ պետութիւն: Վերջին Խորհրդային եւ դաշնակից զինուորները Աւստրիան կը լքեն 26 Հոկտեմբեր 1955 թուականին: Այս օրը մինչեւ այսօր իբր անկախութեան տօն կը նշուի:

Աւստրիոյ Երկրորդ ՀանրապետութիւնԽմբագրել

1950-ական թուականներու երկրորդ կիսուն Վիեննայի մէջ դարձեալ կը սկսի զարգանալ բնակարանաշինութիւնը: 1960 թուականին կ'աւարտի Սուրբ Ստեփանոսի տաճարի վերականգնումը: 1955 թուականին կը վերաբացուին օփերային թատրոնն ու «Պուրկթատրոնը» (Burgtheater):1970-1980 թուականներուն լրջօրէն կը վերակառուցուի քաղաքի կեդրոնը, որու շնորհիւ քաղաքը կը փրկուի պրիւքսէլութիւնէն (ֆր.՝ Bruxellisation, անգլ.՝ Brusselsization): Ժամանակակից Վիեննայի մէջ իրենց կեդրոնները ունին Հիւլէական ուժի միջազգային գործակալութիւնը, ՄԱԿ-ի արդիւնաբերական զարգացման կազմակերպութիւնը, Նաւթ արտահանող երկիրներու կազմակերպութիւնը եւ շարք մը այլ միջազգային կազմակերպութիւններ:

ՔաղաքականութիւնԽմբագրել

Վիեննա թէ քաղաք եւ թէ նահանգ է, անոր համար ունի յատուկ կառավարական ձեւ մը:

ՊատմութիւնԽմբագրել

1907-էն սկսեալ չափահաս տղամարդիկ իրաւունք ունէին քուէ տալու, սակայն միայն «Ռայխսռադ»-ին (Reichsrat, կայսրութեան խորհրդարան) մէջ եւ ոչ Վիեննայի քաղաքապետարանի մէջ: Այս մէկը 1918 կը փոխուի եւ իգական սէրն ալ կը ստանայ քուէ տալու իրաւունքներ: Վիեննայի առաջին քաղաքապետարանի քուէները տեղի կ'ունենան 1919-ին, եւ այդ ժամանակուընէ ի վեր (բացի 1934-1945) քուէները Աւստրիոյ Սոցիալ-տեմոկրադական Կուսակցութիւնը յաղթած են եւ անոնք նշած են քաղաքապետը եւ քաղաքապետարանի անդամներու մեծամասնութիւնը:

1920-ին երկրի սահմանադրութիւնը կը փոխուի՝ Վիեննա կը դառնայ նահանգ եւ կը բաժնուի Ստորին Աւստրիայէն: Այսպիսով Վիեննայի քաղաքապետարանը կը սկսի միեւնոյն ժամանակ իբր Վիեննա նահանգի խորհրդարան գործել եւ քաղաքապետը կը ստանայ նաեւ նահանգի «Լանտէսհաուփթման»-ի (Landeshauptmann, Նահանգապետ) պաշտօնները:

1934-1945 Աւստրո-ֆաշիզմի եւ ազգային ընկերվարականութեան պատճառով ժողովրդավար ընտրութիւններ չունեցան:

Վիեննայի քաղաքապետարանի եւ խորհուրդի ընտրութիւն 2020Խմբագրել

Կուսակցութիւն Քուէներ (%) Աթոռներ
Աւստրիոյ Սոցիալ-Դեմոկրատական Կուսակցութիւն 41,6 46
Աւստրիոյ Ժողովրդական Կուսակցութիւն 20,4 22
Կանանչներ 14,8 16
Նոր Աւստրիան եւ Ազատական Ատեան 7,5 8
Ազատութեան Կուսակցութիւն Աւստրիա 7,1 8

Այլ կուսակցութիւններ որոնք մասնակցեցան բայց քաղաքապետարանի մէջ աթոռ չկրցան առնել՝

ՊատկերասրահԽմբագրել

Արտաքին յղումներԽմբագրել

  1. Վիեննա քաղաքի պաշտօնական էջ

ԾանօթագրութիւններԽմբագրել

  1. ↑ archINFORM — 1994.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 https://www.wien.gv.at/bezirke/
  3. ↑ 3,0 3,1 Bevölkerung am 1.1.2020 nach detaillierter Staatsangehörigkeit und Bundesland — Ավստրիայի վիճակագրության բյուրո.
  4. ↑ 4,0 4,1 https://www.post.at/downloads/PLZ_Verzeichnis_JAN16.xls — 1999.
  5. ↑ Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 48։ ISBN 99941-56-03-9 
  6. ↑ «Internationale Organisationen mit Sitz in Wien und Umgebung – BMEIA, Außenministerium Österreich»։ www.bmeia.gv.at։ արտագրուած է՝ 2021-05-18 
  7. ↑ «Woher hat die Stadt Wien ihren Namen? – Sandra Blum Tours»։ www.safu.at։ արտագրուած է՝ 2021-05-06 
  8. ↑ «Wiener Stadtgebiet 2019 Geografische Eckdaten - Offizielle Statistik der Stadt Wien»։ www.wien.gv.at (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-05-21 
  9. ↑ «Die zehn heftigsten Wetterextreme in Österreich»։ Wüstenrot Mein Leben (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-06-12 
  10. ↑ «Klima Wien: Wetter, Klimatabelle & Klimadiagramm für Wien»։ de.climate-data.org։ արտագրուած է՝ 2021-06-12 
  11. ↑ «Die grünste Stadt der Welt»։ WIEN – Jetzt. Für immer (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-06-12 
  12. ↑ «Straßenbäume nach Baumgattungen und Altersgruppen 2019 - Offizielle Statistik der Stadt Wien»։ www.wien.gv.at (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-06-12 
  13. ↑ 13,0 13,1 Stadtgebiet nach Nutzungsklassen und Bezirken 2020, abgerufen am 12. Oktober 2020.
  14. ↑ 14,0 14,1 Stand: Կաղապար:EWD, Quelle: Կաղապար:EWQ
  15. ↑ 15,0 15,1 Personen mit ausländischer Herkunft sind im Ausland geboren und/oder besitzen eine ausländische Staatsangehörigkeit Կաղապար:Internetquelle
  16. ↑ 16,0 16,1 ktv_fbiechele։ «Wachsende Stadt - Offizielle Statistiken der Stadt Wien»։ www.wien.gv.at (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-05-24 
  17. ↑ ktv_fbiechele։ «Statistische Bezirksdaten der Wiener Bezirke von A bis Z - Reihe "Wien in Zahlen"»։ www.wien.gv.at (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-05-24 
  18. ↑ «Wien - Religionszugehörigkeit 2019»։ Statista (գերմաներեն)։ արտագրուած է՝ 2021-06-12 
  19. ↑ «Erster Weltkrieg»։ www.geschichtewiki.wien.gv.at (de-formal)։ արտագրուած է՝ 2021-05-14 
  20. ↑ «Gemeinderatswahlen 2020, Ergebnisse der Wiener Wahlbehörden»։ www.wien.gv.at։ արտագրուած է՝ 2021-05-25 
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիեննա&oldid=191951» էջէն