Հայկական Թուային Համակարգ
Հայկական Թուային Համակարգ, հնագոյն թուային համակարգ մըն է հիմնուած հայերէնի այբուբենի գլխագիրերուն (մեծատառեր) վրան։[1]
Այս համակարգին մէջ զէրօն չի գործածուիր, տառերուն արժէքները (իրար քով գրուած) կը գումարուէին իրար։[2] Այս համակարգը նոյն յունական ու եբրայերէին թուային համակարգերուն պէս կը գործէ։ Այսօր Հայաստանի մէջ, եւ աշխարհասփիւռ հայերուն կողմէն կը գործածուին արաբական արեւմտեան թուանշանները, հայկական թուային համակարգին գործածութիւնը քիչ թէ շատ կը նմանի անգլերէնի մէջ հռովմէական թուանշաններու գործածութեան, օրինակի համար «Գարեգին Ա» կը նշանակէ «Գարեգին Առաջինը», անգլերէնով կը գրուի «Garegin I»։ Կամ օրինակի համար Պէնէտիքթոս 16-րդ գրելու համար կը գործածուին Ժ (10) եւ Զ (6) տառերը՝ «Պէնէտիքթոս ԺԶ» (լատիներէն`Benedictus XVI)։
Երբ հայերէնի այբուբենին վերջին երկու տառերը՝ «Օ»-ն եւ «Ֆէ»-ն ԺԲ (12-րդ դարուն) աւելցուեցան, արդէն արաբական թուանշանները որդեգրուած էին հայերուն կողմէն, ատոր համար ալ անոնց թուային արժէք վերագրուած չէ։
Ի սկզբանէ Մեսրոպ Մաշտոցին այբուբէնը միայն 36 տառ կը պարունակէր, Ֆէին փոխարէն կը գործածուէր «Փիւր / փիւր» տառը, «Օ»-ին փոխարէն կը գործածուէին կամ «Ո»-ն եւ կամ «ԱՒ / աւ» տառերը իրար միացած։
| Արաբական (Արդի) Թիւեր | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| Հայկական Թիւեր | Ա | Բ | Գ | Դ | Ե | Զ | Է | Ը | Թ |
| Գրադարձութիւն | Այբ | Բեն | Գիմ | Դա | Եչ | Զա | Է | Ըթ | Թօ |
| Արաբական (Արդի) Թիւեր | 10 | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 |
| Հայկական Թիւեր | Ժ | Ի | Լ | Խ | Ծ | Կ | Հ | Ձ | Ղ |
| Գրադարձութիւն | Ժէ | Ինի | Լիւն | Խէ | Ծա | Կեն | Հօ | Ձա | Ղատ |
| Արաբական (Արդի) Թիւեր | 100 | 200 | 300 | 400 | 500 | 600 | 700 | 800 | 900 |
| Հայկական Թիւեր | Ճ | Մ | Յ | Ն | Շ | Ո | Չ | Պ | Ջ |
| Գրադարձութիւն | Ճէ | Մեն | Յի | Նու | Շա | Ո (Վօ) | Չա | Պէ | Ջէ |
| Արաբական (Արդի) Թիւեր | 1000 | 2000 | 3000 | 4000 | 5000 | 6000 | 7000 | 8000 | 9000 |
| Հայկական Թիւեր | Ռ | Ս | Վ | Տ | Ր | Ց | Ւ | Փ | Ք |
| Գրադարձութիւն | Ռա | Սէ | Վեւ | Տիւն | Րէ | Ցօ | Ւին | Փիւր | Քէ |
Գործածութեան Կերպը (Ալկորիթմը)
ԽմբագրելՀայկական թուային համակարգէն թիւեր կարելի է ստանալ պարզ գումարումով մը։ Հայկական թուանշանները կը գրուին ձախէն աջ, ինչպէս Հայերէնի Այբուբենը, մեծ թիւը ներկայացնող տառը կը գրուի ձախ կողմը, փոքր թիւը ներկայացնող տառը կը գրուի աջ կողմը։
Օրինակներ`
- ՌՋՀԵ = 1975 = 1000 + 900 + 70 + 5
- ՍԻԳ = 2023 = 2000 + 20 + 3
- ՍՄԻԲ = 2222 = 2000 + 200 + 20 + 2
- ՍԴ = 2004 = 2000 + 4
- ՃԻ = 120 = 100 + 20
- Ծ = 50
Տասը Հազարէն բարձր թիւերը
Խմբագրել9999-էն (ՔՋՂԹ) աւելի մեծ թիւեր ստանալու համար կը գործածուին նոյն տառերը բայց իրենց վրայ հորիզոնային գիծ մը գծելով։ Այդ տառը (որ կը գործածուի որպէս թուանշան) որուն վրայ գծիկ կայ կը բազմապատկուի տասը հազարով։
Օրինակ՝
- Ա (վրան գծիկ) = 10000
- Ջ (վրան գծիկ) = 9000000
Ասի կը նմանի Հռովմէական թուանշաններուն ուր տառին վրայ գծուած գծիկը իր արժէքը կ՛աւելցնէ հազարով, ի տարբերութիւն Հայերէնի տաս հազարին։
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ "Numbers in Armenian". omniglot.com. Retrieved 2020-10-12.
- ↑ Shaw, Allen A. (May 1939). "An Overlooked Numeral System of Antiquity". National Mathematics Magazine. 13 (8): 368–372. doi:10.2307/3028489. Retrieved 2023-01-06.