Ճահուկ (Սիւնիք)
Ճակուկ գաւառ, Մեծ Հայքի Սիւնիք նահանգին մէջ գտնուող գաւառ մըն է, Նախիջեւան գետի Ճահուկ (այժմ՝ Ջահրի) եւ Շահապոնք (այժմ՝ Շահբուզ) վտակներու աւազաններուն մէջ։
Անուան ստուգաբանութիւն Խմբագրել
Գաւառի անուան առաջին ստուգաբանողը եղած է ճահուկցի կաթողիկոս Ղազար Առաջին Զահկեցին[1], որու մասին Հայր Ղեւոնդ Ալիշանը գրած է[2]. «Ղազար կաթողիկոս՝ բնիկ երկրին՝ ախորժէ ստուգաբանել. «Վասն» պատուականութեան տեղեացն ճահ եւ ըմբոն, այսինքն գեղեցիկ հարկաւոր եւ կարի պատշաճ»:
«Ճահ» կամ «ջահ» անուանահիմքը կը նշանակէ «ջոկ», «խումբ» կամ «առանձին»[3]: Այս գաւառանունը Նախիջեւանէն անջատուելու համար է որ ստացած է այդ անունը, որովհետեւ անոր մէջ մտնող շարք մը գիւղեր նախապէս կը պատկանէին Նախիջեւան գաւառին։ Շահապունիս քաղաքը յայտնի քաղաք էր ժամանակին, որու մասին Ստեփանոս Օփելեանը գրած է[4]. «Երկուտասներորդ՝ Ճահուկ գաւառ, որ եւ ձորն որ Շահապաւնս կոչի։»
Ճահուկ գիւղը նաեւ նշուած է պատմիչի եկեղեցական հարկացուցակին մէջ։ Իսկ միաբան Ա.Սեդրակեանը Ճահուկ գաւառի բնակիչները անուանած է «ջահկեցիներ»: Գաւառը մինչեւ 18-րդ դարը ունեցած է 334 հայկական գիւղ[5]:
Աշխարհագրութիւն Խմբագրել
Հիւսիսէն, հիւսիս արեւելքէն եւ հարաւէն՝ Շահապունիք եւ Նախիջեւան, արեւմուտքէն՝ Այրարատի Շարուր գաւառներուն սահմանակից է։ Ճահուկի եւ Շահապոնքի վիճակներէն կազմուած է համանուն կեդրոններով։ Մակերեւոյթը լեռնադաշտային է, զգալիօրէն անտառաւէտ, կլիման՝ ցամաքային, հողը՝ բերրի։
Պատմութիւն Խմբագրել
Արշակունիներու ժամանակ Ճահուկը եղած է Շահապունիք իշխանական տան ժառանգական տիրոյթը։ 6-րդ դարուն Ճահուկը նշանակուած է բիւզանդական եւ պարսկական նուաճողներու դէմ պայքարող հայկական ուժերու զօրաճամբայ։ 10-րդ դարուն Ճահուկը կը մտնէր Սիւնեաց գահերուն իշխան Սմխատի տիրութեան տակ։ Սիւնեաց իշխանութեան քաղաքական դերի նուաճումէն ետք, 12-րդ դարուն Ճահուկը կ՚անցնի Համտունեաց իշխանութեան: Համտունեաց տոհմի սպառնացումէն ետք Ճահուկը կ՚անցնի Օրբելեան իշխան Ելիկումին, այնուհետեւ՝ Պռոշեաններուն: Ճահուկ աւանի Սուրբ Աստուածածին վանքը 14-18-րդ դարերուն եղած է ունիթոռներու միաբանութեան կեդրոն։ 16-18-րդ դարերուն Ճահուկը Նախիջեւանի կազմին մէջ էր եւ կոչուած էր Ջահրի: 19-րդ դարու 2-րդ կիսուն Ճահուկը կը մտնէր Երեւան նահանգի Նախիջեւան գաւառին մէջ։
Արտաքին յղումներ Խմբագրել
- Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը Archived 2013-12-27 at the Wayback Machine.