Մասաչուսեց
Մասաչուսեց (անգլերէն՝ Massachusetts), նահանգ ԱՄՆ-ի հիւսիս-արեւելեան մասին մէջ։ Մասաչուսեցսը երկրորդ հայաշատ նահանգն է Քալիֆորնիայէն ետք. հոն կը բնակի 150.000-200.000 հայ։
| ||||||
Երկիր | ԱՄՆ | |||||
Մաան է | Մայրցամաքային նահանգներ? եւ Նոր Անգլիա? | |||||
Հիմն | All Hail to Massachusetts? | |||||
Կարգավիճակ | ԱՄՆ-ի նահանգ | |||||
Մտնում է | Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ | |||||
Վարչկեդրոն | Պոսթըն | |||||
Ամենաբարձր կետ | Mount Greylock? | |||||
ԲԾՄ | 150 մեթր | |||||
օրէնսդրական մարմին | Մասաչուսեթսի գլխավոր խորհուրդ? | |||||
Դատական մարմին | Massachusetts Supreme Judicial Court? | |||||
Հիմնական լեզու | անգլերէն | |||||
պաշտօնական լեզուներ | անգլերէն | |||||
Բնակչութիւն | 6 794 422 մարդ (2015) (14 տեղ) | |||||
Տարածք | 27 336 քմ² (44 տեղ) | |||||
Հիմնադրուած է | 6 Փետրուար 1788 թ. | |||||
Կը սահմանակցի | Ռոդ Այլենդ?, Կոնեկտիկուտ?, Նիւ Եորք, Վերմոնտ? եւ Նոր Հեմփշայր | |||||
Ժամային գօտի | հիւսիս-ամերիկեան ժամային գօտի եւ Ամերիկա/Նիւ Եորք | |||||
Յապաւում | MA եւ Mass. | |||||
Փոխարինեց | Մասաչուսեթսյան ծոցի գավառ? | |||||
ISO 3166-2 կոդ | US-MA | |||||
անուանուած է | Great Blue Hill? | |||||
Մականուն | The Bay State | |||||
Lua error in Մոդուլ:Wikidata at line 701: Tried to write global coord_mod. | ||||||
mass.gov |
Պատմութիւն
ԽմբագրելԳաղութը ստացեր է իր անունը տեղական Մասաչուսեց ցեղէն, որ կը նշանակէ «մեծ լեռնային տարածք» («masa»՝ «մեծ» եւ «wachusett»՝ «լեռ»): Առաջին անգամ ափ հասեր է անգլիացի ծովագնաց Պարթոլոմիւ Կոսնոլտը Bartholomew Gosnold 1602 թուականին: 1620 թուականին Քեյփ-Քոտի ափերուն հաստատուեր են (Mayflower) «Մեյֆլաուըր» նաւուն ուղեւորները, որոնք լքեր են Անգլիան կրօնական հանգամանքերու պատճառով: Եւ ասոնք Մասաչուսեցսի տարածքին հաստատեր են առաջին եւրոպական բնակավայրը՝ (Plymouth) Փլայմութի գաղութը: Վերջնականապէս հաստատուելէն առաջ՝ (Plymouth) Փլայմութի մէջ կնքեր են յայտնի Մեյֆլաուըրեան պայմանագիրը, որ կը համարուի առաջին ամերիկեան սահմանադրութիւնը: Այդ փաստաթուղթի հիմքին ինկած է քաղաքական համաձայնութեան գաղափարը՝ մեծամասնութեան կամքին ենթարկուիլը:
Իսկ 150 տարի յետոյ այդ նոյն ազատատենչութիւնը եւ անհնազանդութիւնը օգնեցին Ամերիկային անկախանալ: Նոր վայրի մէջ յարմարուելուն օգնեցին հնդկացի-Ուամփանուակները (Wampanoag peoples): 1621 թուականի առաջին բերքահաւաքի ժամանակ անգլիացիները հնդիկներուն համար կազմակերպեցին 3-օրեայ կերուխում: Այդպէս ալ առաջացեր է տօնը, որը այսօր կը կոչուի Երախտագիտութեան օր:
Շուտով յայտնուեցան նոր գաղթականներ: 1623 թուականին ստեղծուեցաւ Կլոսթըր գաղութը, 1626 թուականին՝ Նաոմքիկը (Naumkeag), որը հետագային վերափոխուեցաւ Սեյլըմ (/ˈseɪləm/) քաղաքի: 1630 թուականին ժամանեց առաջին մաքրակրօն խումբը՝ Ճոն Ուինթրոփի գլխաւորութեամբ, որն ալ դարձաւ Պոսթընի հիմնադիրը: 1636 թուականին բացուեցաւ Հարվըրտի համալսարանը՝ այդպիսի աստիճանի առաջին ուսումնական հաստատութիւնը երկրին մէջ: Մաքրակրօնները կը տարբերուէին կրօնական անհանդուրժողականութեամբ։ 1692 թուականին սկսաւ «վհուկներու դէմ որս» Սեյլըմ (/ˈseɪləm/) քաղաքին մէջ: Սեյլըմեան դատաւորութեան (Salem witch trials) մէջ 156 մեղադրանք ներկայացուեր է։ 30 մարդ ճանչցուեր են մեղաւոր, որոնցմէ 14 կին եւ 5 տղամարդ կախաղան հանուած են:
18-րդ դարու կէսին Մասաչուսեցսը դարձաւ անգլիական գաղութներու նաւաշինութեան եւ առեւտուրի կեդրոնը: Նահանգի բնակիչները բողոքեցին մեթրոփոլիթի կողմէ հարկային ճնշումի դէմ: 1770 թուականին այդ վերածուեցաւ «Պոսթընեան սպանդի»: 1773 թուականին բռնկեցաւ «Պոսթընեան թէյախմութիւն» (Boston Tea Party) խռովութիւնը՝ դառնալով Անկախութեան պատերազմի սկիզբը: Մասաչուսեցս գաղութի բնակիչները, զգեստափոխուելով հնդիկներու, անգլիական նաւի թէյի արկղերը վար նետեցին՝ ի նշան գաղութի համար ոչ շահաւէտ հարկային քաղաքականութեան եւ միւս երկիրներու հետ առեւտուրի սահմանափակման:
Նահանգի տեսարժան վայրերէն շատերը կեդրոնացուած են Պոսթընի մէջ: Փլայմութի մէջ կարելի է տեսնել կրանիթէ ժայռի մնացորդներ, որուն մօտ, առասպելի համաձայն, հաստատուեր են առաջին մաքրակրօնները: Փլայմութեան ժայռի կողքին՝ «Մեյֆլաուըր» նաւի կրկնօրինակն է, որ կառուցուեր է Անգլիոյ մէջ 1955 թուականին:
Մասաչուսեցսը եղեր է 13 ամերիկեան գաղութներէն մէկը, որ սկսեր է Անգլիայի դէմ ապստամբութիւն: 1788 թուականի Փետրուար 6-ին Մասաչուսեցսը վաւերացուց ԱՄՆ-ի սահմանադրութիւնը եւ դարձաւ նոր պետութեան 6-րդ նահանգը:
Կրթութիւն եւ գիտութիւն
ԽմբագրելՀակառակ այն հանգամանքին, որ Մասաչուսեցսը կը զբաղեցնէ միայն 45-րդ տեղը մեծագոյն բոլոր նահանգներուն մէջ, անիկա կը համարուի ազգային եւ մտաւորական կեդրոն: Հոն կը գտնուին առաջին տպագիր հրատարակութիւնները, թերթերը, գրադարանը եւ միջնակարգ դպրոցը յայտնուեր են Մասաչուսեցսի մէջ: Ամերիկայի ամենահին՝ Քեմպրիճի Հարվըրտի համալսարանը, որ կը գտնուի այս նահանգին մէջ հիմնադրուած է 1636 թուականին: Առաջին պետական դպրոցը հիմնադրուեր է 1647 թուականին: Հարվըրտի համալսարանը եւ Մասաչուսեցսի արուեստագիտական հիմնարկը կը գտնուին Քեմպրիճի մէջ:
-
Ընթերցասրահ, Հարվըրտի համալսարան
-
Քեմպրիճի համալսարան
-
Քեմպրիճի համալսարան
-
Մուտքը դէպի համալսարանին ղեկավարման կեդրոնը
-
Քեմպրիճի կրթական աշխատակիցները
-
Փիթերհաուս, Քէմպրիճ
-
Երրորդութեան քոլէճ
-
Արքայական քոլէճ
-
Արքայական քոլէճին համայնապատկերը։
Փոխադրութիւն եւ փոխադրամիջոցներ
ԽմբագրելՄասաչուսեցսի մէջ կը գործեն 10 տարածաշրջանային մեթրոփոլիթէն սպասարկող կազմակերպութիւններ եւ երեք մեթրոփոլիթէնի ծրագրաւորող կազմակերպութիւններ, որոնք կը ներառեն պետութեան մնացած հատուածները[1],Պետական ծրագրաւորումը եւ տնտեսական տնօրէնութիւնը կ'իրականացուի Մասաչուսեցսի Փոխադրութեան վարչութեան կողմէ:
Տարածաշրջանային հասարակական փոխադրամիջոցներ
ԽմբագրելՄասաչուսեցսի բեռնափոխադրող ընկերութիւնը (MBTA), որը նաեւ յայտնի է որպէս «T»,[2] կը կազմակերպէ հասարակական Փոխադրամիջոցը թրամուէյի տեսքով[3],հանրակառքի[4] եւ լաստանաւային[5] համակարգերը Metro Boston -ի համակարգի մէջ:
Տասներկու այլ տարածաշրջանային (transit) փոխանցման կամ անցք կէտի կազմակերպութիւնները կ'ապահովեն հանրային փոխադրական հանրակառքային ծառայութիւններու տեսքով[6]: Երկրի մէջ կը գործեն նաեւ Cape Cod Central Railroad եւ Berkshire Scenic Railway Կեդրոնական երկաթուղային կազմակերպութիւնները[7][8]: ընկերութիւն]] Մասաչուսեցսի մէջ կը գործեն 10 տարածաշրջանային մեթրոփոլիթէն սպասարկող կազմակերպութիւններ եւ երեք մեթրոփոլիթէնի ծրագրող կազմակերպութիւններ, որոնք կը ներառեն պետութեան մնացած հատուածները[9],Պետական ծրագրաւորումը կ'իրականացուի Մաասաչուսէթսի Փոխադրութեան վարչութեան կողմէ:
Օդային ծառայութիւն
ԽմբագրելՊետութեան մէջ գործող հիմնական օդանաւակայանը Պոսթըն-Լոան միջազգային օդանաւակայանն է:
2015 թուականին օդանաւակայանը սպասարկեր է 33,5 միլիոն ուղեւորի, 2014 թ.-ի 31,6 միլիոնի փոխարէն, ուր կ'աշխատին շուրջ 40 օդանաւային ընկերութիւններ, ընդհանուր առմամբ 103 ուղղութիւններով[10][11]:
Լոկան (Logan) միջազգային օդանաւակայանը կը ծառայէ Միացեալ Նահանգներու մէջ գտնուող բազմաթիւ քաղաքներու, ինչպես նաեւ Քանատայի, Մեքսիկայի, Քարիպեան երկրի միջազգային կազմակերպութիւններուն, նաեւ Եւրոպայի եւ Ասիայի օդանաւային ընկերութիւններուն [12].[12][13][14]:
Տեսարժան վայրեր
Խմբագրել- Տայթոն Ռոք- քառասուն թոն կշռող քար, որուն մակերեսին առկայ են ժայռապատկերներ: Անիկա ներառուած է Ազգային պատմական վայրերու արձանագրութեան մատեանին մէջ:
- Լեքսթինկոն Կրին-վայր, ուր բախումներ տեղի ունեցած են ամերիկեան եւ անգլիական զօրքերուն միջեւ, 1775 թուականի անկախութեան համար պատերազմին ընթացքին:
- Ձկնորսի յուշարձանը Գլոստերի մէջ
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ «Massachusetts Regional Planning Agencies»։ American Planning Association։ արտագրուած է՝ April 30, 2015
- ↑ «MBTA Website»։ Massachusetts Bay Transportation Authority։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ April 18, 2015-ին։ արտագրուած է՝ May 2, 2015
- ↑ «Subway Map»։ Massachusetts Bay Transit Authority։ արտագրուած է՝ May 22, 2010
- ↑ «Bus Schedules & Maps»։ Massachusetts Bay Transit Authority։ արտագրուած է՝ May 22, 2010
- ↑ «Boat Map and Schedules»։ Massachusetts Bay Transit Authority։ արտագրուած է՝ May 22, 2010
- ↑ «Your Transit Authorities»։ Massachusetts Association of Regional Transit Authorities։ արտագրուած է՝ May 23, 2010
- ↑ «Cape Cod Central Railroad»։ Cape Cod Central Railroad։ արտագրուած է՝ May 23, 2010
- ↑ «2010 Scenic Train Schedule»։ Berkshire Scenic Railway Museum։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ August 28, 2009-ին։ արտագրուած է՝ May 23, 2010
- ↑ «Massachusetts Regional Planning Agencies»։ American Planning Association։ արտագրուած է՝ April 30, 2015
- ↑ Մէջբերման սխալ՝ Invalid
<ref>
tag; no text was provided for refs namedLoganTraffic
- ↑ «About Logan»։ Massachusetts Port Authority։ արտագրուած է՝ May 2, 2015
- ↑ 12,0 12,1 «About Massport»։ Massachusetts Port Authority։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ July 7, 2017-ին։ արտագրուած է՝ May 2, 2015
- ↑ «Mass Aeronautics»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ May 5, 2008-ին
- ↑ «About FAA»։ Federal Aviation Administration։ արտագրուած է՝ May 2, 2015
Արտաքին յղումներ
Խմբագրել- Mass.gov – Պաշտօնական կայք