Մասնակից:Կարէն/Սեւագրութիւն
Պետութիւն՝ քաղաքական ձեւաւորում հասարակութեան որոշակի տարածքի վրայ, ինքնիշխան հանրային իշխանութեան ձեւ, որ ունի կառավարման եւ ստիպման ապարատ, որուն ենթարկուած է ամբողջ բնակչութիւնը երկրի։
Ո՛չ գիտութեան մէջ, ո՛չ միջազգային իրաւունքի մէջ գոյութիւն չունի «պետութիւն» հասկացութեան միասնական եւ ընդհանրապէս ընդունուած սահմանում[1][2]։ «Երկիր» մօտիկ, բայց ոչ նոյնական պետութեան տերմին է, որ սովորաբար աւելի լայն հասկացութիւն է, քան «պետութիւն»։ Ամենամեծ միջազգային կազմակերպութիւնը՝ ՄԱԿը, չունի լիազօրութիւն որոշելու, արդեօք այս կամ այն կազմաւորումը պետութիւն է, թէ ոչ, այս հարցը միջազգային իրաւական ճանաչման խնդիր է այլ պետութիւններու եւ կառավարութիւններու կողմէ[1]։ Միջազգային իրաւունքի մէջ «պետութիւն» հասկացութեան սահմանում տուող քիչաթիւ փաստաթուղթերէն մէկը Մոնտեվիդեոյի կոնվենցիան է, որ ստորագրուած է 1933 թուականին միայն քանի մը ամերիկեան պետութիւններու կողմէ։
Պետութիւններու Անուանումները
ԽմբագրելՇատ պետութիւններ ունին երկու անուն՝ ամբողջական (պաշտօնական, արձանագրական) եւ կարճ (աշխարհագրական)[3][4][5], թէպէտ որոշ դէպքերու մէջ ամբողջական եւ կարճ անունները նոյն են (օրինակ՝ Միացեալ Արաբական Էմիրութիւններ, Պոսնիա եւ Հերցեկովինա, Հունգարիա, Ուքրաինա):
Ամբողջական անունը (օրինակ՝ Չեխական Հանրապետութիւն, Մեծ Դքսութիւն Լիւքսեմբուրգ, Միացեալ Թագաւորութիւն Մեծ Բրիտանիոյ եւ Հիւսիսային Իռլանդիոյ) օգտագործուի, երբ խօսքը պետութեան մասին է որպէս իրաւաբանական անձ (իրաւունքի սուբյեկտ), օրինակ՝ պայմանագիրներու, օրէնքներու, այլ պաշտօնական փաստաթուղթերու մէջ: Բայց նաեւ այս դէպքերու մէջ երբեմն տեքստին մէջ կը բերուի կարճ ձեւը՝ «յետագային կոչուող… [կարճ անուն]» արտայայտութեամբ:
Կարճ անունը (օրինակ՝ Չեխիա, Լիւքսեմբուրգ, Միացեալ Թագաւորութիւն) օգտագործուի, երբ պետութիւնը կը յիշատակուի աշխարհագրական կամ տնտեսական առումով (օրինակ՝ «աշխատաւորներ, որոնք կ'ապրին Ֆրանսայի մէջ», «արտահանում Թուրքիայէն»)[6]:
Պետական Սիմվոլներ
ԽմբագրելՊետական սիմվոլները՝ սահմանուած սահմանադրութեամբ, յատուկ օրէնքներով կամ աւանդութիւններով, յատուկ, սովորաբար պատմականօրէն ձեւաւորուած, տարբերանշաններ (սիմվոլներ) են պետութեան, որոնք մարմնաւորում են անոր ազգային ինքնիշխանութիւնը եւ ինքնատիպութիւնը:
Հիմնական պետական սիմվոլներու մէջ կը մտնեն՝
Նշաններ
ԽմբագրելՊետութիւնը հասարակական հաստատութիւն է, որ ապահովում է կարգի պահպանումը իր անդամներու միջեւ յարաբերութիւններուն մէջ՝ հիմնուելով օրէնքներու եւ աւանդութիւններու վրայ։ Ան ունի շարք նշաններ, որոնք զանազան են այլ հասարակական հաստատութիւններէ։
- Բնակչութեան բաժանում եւ կազմակերպում տարածքային սկզբունքով։
- Ինքնիշխանութիւն, այսինքն՝ պետութեան տարածքին վրայ միակ իշխանութեան գոյութիւն, որ անկախ է այլ պետութիւններէ։ Ինքնիշխանութիւնը կը սահմանէ իշխանութեան հանրային բնոյթը։ (Չի նշուիր Մոնտեվիդեոյի կոնվենցիայով)։
- Մարդոց խումբի գոյութիւն, որ մասնագիտացած է պետութեան կառավարման մէջ, ինչպէս նաեւ պետական իշխանութեան մարմիններու եւ հաստատութիւններու, որոնք ապահովում են բռնութեան մենաշնորհը իր որոշումներու կատարման համար (ներառեալ բանակ, ոստիկանութիւն, բանտ)։
- Հարկերու, տուրքերու եւ այլ հաւաքներու միջոցները կ'օգտագործուին պետութեան գործառոյթներու կատարման համար, ներառեալ պետական ապարատի աշխատանքի ապահովումը։
- Օրէնքներ եւ այլ նորմատիւ իրաւական ակտեր ընդունելու բացառիկ իրաւունք, որոնք պարտադիր են ամբողջ բնակչութեան համար ամբողջ տարածքին մէջ։
Ինչպէս կը նշէ Ճ. Ք. Սքոթ՝ «Պետականութիւնը՝ հաստատութիւնային շարունակականութիւն է, աւելի շուտ «աւելի կամ պակաս» ձեւաչափով դատողութիւն, քան «կամ/կամ» հաստատում։ Քաղաքական կառուցուածքը թագաւորով, մասնագիտացած վարչական ապարատով, հասարակական հիերարխիայով, յուշարձանային կեդրոնով, քաղաքային պարիսպներով, հարկերու հաւաքման եւ բաշխման համակարգով՝ անշուշտ, պետութիւն է խիստ իմաստով։ Նման պետութիւններ յառաջացած են Ք.Ա. 4-րդ հազարամեակի վերջին դարերուն, որուն հիանալի ապացոյցն է Ուր երրորդ դինաստիայի հզօր տարածքային-քաղաքական կազմաւորումը Միջագետքի հարաւը մօտ Ք.Ա. 2100 թուականին։ Մինչ այդ գոյութիւն ունէին քաղաքական ձեւեր մեծ բնակչութեամբ, առեւտուրով, արհեստաւորներով եւ, թերեւս, նոյնիսկ քաղաքային ժողովներով, բայց դժուար է ըսել, թէ այս նշանները բաւարար են խիստ իմաստով պետականութեան սահմանման համար»։
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Bolʹšaâ rossijskaâ énciklopediâ։ Moskva: Bolʹšaâ Rossijskaâ ènciklopediâ։ 2007։ ISBN 978-5-85270-337-8
- ↑ «Ես արդէն ըսած եմ, որ հազիւ թէ գտնուի այլ հարց, որ այսքան խճճուած է դիտմամբ եւ անզգուշութեամբ բուրժուական գիտութեան, փիլիսոփայութեան, իրաւագիտութեան, քաղաքական տնտեսագիտութեան եւ հրապարակագրութեան ներկայացուցիչներու կողմէ, ինչպէս պետութեան հարցը» Վ.Ի. Լենին, «Պետութեան մասին», դասախօսութիւն Սվերդլովեան համալսարանին մէջ 11.07.1919
- ↑ «Publications Office — Interinstitutional style guide — Annex A5 — List of countries, territories and currencies»։ web.archive.org։ 2019-05-28։ արտագրուած է՝ 2024-11-18
- ↑ web.archive.org https://web.archive.org/web/20110728144249/http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/geonames/։ արտագրուած է՝ 2024-11-18
- ↑ «Country codes/names | FAO | Food and Agriculture Organization of the United Nations»։ web.archive.org։ 2021-02-02։ արտագրուած է՝ 2024-11-18
- ↑ «Publications Office – Interinstitutional Style Guide – 7.1. Countries – 7.1.1. Designations and abbreviations to use»։ web.archive.org։ 2021-01-04։ արտագրուած է՝ 2024-11-18