Մատթէոս Դարբինեան

Մատթէոս Դարբինեան, գրագէտ, ծնած է 1889-ին Շամշատին գաւառակի Թովուզ (Տաուշ) գաղաքի մէջ: Հայրը չքաւոր գեղացի արհեստաւոր (դարբին), ուսմանց չափազանց սէր ունեցող, ամէն ջանք ի գործ գրած է որ իր որդին Թիֆլիսի մէջ ուսում ստանայ:

Մատթէոս Դարբինեան
Ծնած է	1889
Մասնագիտութիւն	գրագէտ

Դարբինեան 1900-ին Ներսեսեան դպրոցը կը մտնէ, որուն լիակատար դասընթացքը կ’աւարտէ 1908-ին: Բազմանդամ ընտանիքի հոգը թոյլ չի տար որ աւելի բարձրագոյն ուսման հետեւի, այդ պատճառաւ կը պարապի ուսուցչութեամբ՝ մինչեւ 1915: 1918-ին կը յաջողի մտնել Անդրոկովկասեան Համալսարանի պատմա-լեզուաբանական ֆաքիւլդէն, բայց չ’աւարտեր ընթացքը, ֆաքիւլդէին փակուելուն պատճառաւ:

Դարբինեան իր գրական փորձը սկսած է դպրոցական հասակին, 1907-ին, Թիֆլիսի մէջ լոյս տեսնող Խաթաբալա երգիծաթերթին մէջ կը տպագրուին իր գրութիւնները, իսկ առաջին մանկական պատմուածքը լոյս կը տեսնէ Թիֆլիսի մէջ լոյս տեսնող Հասկերի մէջ: «Խաթաբալա»ի մէջ ստորագրած է Զնդանեան իսկ Հասկերի մէջ Մատթէոս: Բաւական զգալի դադարէ ետք Դարբինեան 1916-ին Թիֆլիսի Պայքար թերթին մէջ կը սկսի երեւալ Ասլան ծածկանունով: Բացի մանկական պատմուածքներէ, հէքեաթներէ, լէկինտաներէ, առակներէ եւ ստանաւորներէ՝ Դարբինեան կը սկսի գրել նաեւ տրամադիկական գրուածքներ: Անոր առաջին Բիէսը՝ Մինիսդրներ՝ որուն մէջ կը ծաղրուին Անդրոկովկասեան Հանրապետութեանց նախկին «տէրեր«ը – Մենշեւիկները, Դաշնակցականները եւ Մուսաֆաթիստները,- ամէն տարի մի քանի անգամ կը բեմադրուի դպրոցներու, մանկական թատրոններու եւ ակումբներու բեմերուն վրայ: Կը տպագրուի Կոմսոմոլ բիէսը, եւ դեռ ունի երեք ձեռագիր բիէսներ:

Դժբախտաբար Դարբինեանի պատմուածքներու ժողովածուն առանձին գրքով լոյս չէ տեսած, որոնց շատերը դասագրքերու մէջ մտած են եւ ոմանք ալ օտար լեզուներով (ռուսերէն, վրացերէն) թարգմանուած են:

Դարբինեանի ամենախոշոր ու արժեքաւոր աշխատութիւնն է Կիկոս վիպակը, որուն երկու մասը լոյս տեսաւ Նորքի մէջ, իսկ ամբողջը՝ Խ. Հայաստանի Պետհրատի հրատարակութեամբ՝ առանձին գրքով: Նոյն Պետհրատը լոյս կ’ընծայէ Ջաղացպան Անտոնը վիպակը, որուն նիւթ առնուած է ընդայատակեայ աշխատանքներու կեանքէն: Բացի իր հեղինակութիւններէն Դարբինեան ռուս եւ օտար հեղինակներէ թարգմանած է պատմուածքներ, վէպիկներ եւ երկու բիէս:

Այս րոպէիս (1930) Խ. Հայաստանի Պետհրատը տպագրութեան է յանձնած Մ. Դարբինեանի հետեւեալ գրքերը. Զարթնող գիւղը (պատմուածքներու ժողովածու) եւ Ջաղացպան Անտոնը (վիպակ): Դարբինեան ներկայիս կ’ապրի միմիայն գրական աշխատանքով:

Հիմնադիրն է եղած Վրաստանի Պրոլետ գրողներու հայկական բաժնին, որուն մէջ գործականապէս աշխատողն է հիմա:

Մ. Դարբինեան խմբագրած է 1921-ին Կարմիր Աքլոր «երգիծաբանական սատիրական» շաբաթաթերթը (Թիֆլիս), որմէ 6 թիւ լոյս տեսած է: 1922-1923-ին Թիֆլիսի մէջ լոյս տենող Դարբնոց «գրական գեղարվեստական, քննական» ամսագրին «Խմբագրական Կոլլեգիա»ի մաս կազմած է նոյնպէս 1925-ի Հայրենաշեն «հրատարակություն Հայաստանի օգնությանն Կոմիտեյի Վրաստանում» Թիֆլիսի մէջ լոյս տեսնող «Խմբագրական Կոլլեգիա»: Իր հեղինակութիւնն է Սալգին ու Բուլդին պատմուածքը, որ առանձին հատորով լոյս տեսած է Երեւանի մէջ:

Աղբիւրներ

• Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Գ., էջ 592: