Թիֆլիս
Թիֆլիս[3] (վրաց.՝ თბილისი, հին հայկական անուանումը՝ Տփղիս, ռուսական եւ խորհրդային իրականութեան մէջ ծանօթ եղած է իբրեւ Թիֆլիս), Վրաստանի մայրաքաղաքը, ինչպէս նաեւ՝ պետութեան մեծագոյն քաղաքը[4]։ Կը գտնուի երկիրին կեդրոնական մասին մէջ՝ Կուր գետի երկու ափերուն[4]։ Կը համարուի աշխարհի հնագոյն քաղաքներէն մէկը[5], որ հիմնուած է Ե. դարուն՝ Վիրքի թագաւոր Վախթանգ Գորգասալի կողմէն[6]։ Դարավերջին, Վախթանգի որդին եւ յաջորդը՝ Տաչի արքան, մայրաքաղաքը Մցխեթէն կը տեղափոխէ Թիֆլիս։ Ռուսական տիրապետութեան տարիներուն Թիֆլիս եղած է Կովկասեան տարածաշրջանի քաղաքական եւ մշակութային կեդրոնը։ Դարեր շարունակ հայերը եղած են Թիֆլիսի քաղաքային կեանքին անբաժանելի մէկ մասը։ Մինչեւ այսօր Հավլաբար թաղամասին բնակչութեան մեծ մասը հայեր են։ Խորհրդանշական է, որ ԺԲ. դարէն մինչեւ Հոկտեմբերեան յեղափոխութիւն Թիֆլիսի թիւով 47 քաղաքապետներէն 45-ը եղած են ազգությամբ հայեր[7]։ Մինչեւ ԽՍՀՄ կազմաւորման սկզբնական շրջան, հայերը կազմած են նաեւ Թիֆլիսի բնակչութեան մեծամասնութիւնը՝ թիւով գերազանցելով վրացիներուն եւ միւս ցեղախումբերուն։ Եւրոպայի եւ Ասիոյ խաչմերուկներուն՝ պատմական տարբեր ժամանակահատուածներուն Թիֆլիս դարձած է առեւտրային կարեւոր հանգոյց մը։ Թիֆլիսի հազարամեայ պատմութիւնը կ'արտացոլայճարտարապետութեան մեջ[8]։ Անիկա դասական, մերձաւոր արեւելեան, ռուսական եւ ժամանակակից ճարտարապետութիւններու համադրութիւն մըն է[9]։ Պատմականօրէն Թիֆլիս եղած է տարբեր մշակութային, ժողովրդական եւ կրօնական ծագում ունեցող մարդոց գործունէութեան հարթակ մը։
| Քաղաք | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Թիֆլիս | |||||
| վրաց.՝ თბილისი | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |
 Վրաստան[1] | ||||
| Ներքին բաժանում | 10 շրջաններ | ||||
| Կախա Կալաձե? | |||||
| Օրէնսդրական մարմին | Թբիլիսիի քաղաքային ժողով? | ||||
| Հիմնադրուած է՝ | 455 | ||||
| Առաջին յիշատակում | 4 դար | ||||
| Տարածութիւն | 720 քմ² | ||||
| ԲԾՄ | 575 մեթր | ||||
| Պաշտօնական լեզու | Վրացերէն | ||||
| Բնակչութիւն | 1 118 035 մարդ (2014) | ||||
| Կը գտնուի ափին | Կուր | ||||
| Ազգային կազմ | վրացիներ, հայեր, ազերիներ, եզիտիներ, ռուսեր, ուքրանացիներ[2] | ||||
| Ժամային գօտի | UTC+4։00 | ||||
| Հեռախօսային ցուցանիշ | 32 | ||||
| Փոստային ցուցանիշ | 0100–0199 | ||||
| Պաշտօնական կայքէջ | Lua–ի սխալ՝ expandTemplate: template "ref-ka" does not exist։ | ||||
Ըստ 2017-ի մարդահամարի տուեալներուն՝ Թիֆլիսի բնակչութեան թիւը կը հասնի 1,108, 717-ի։ Բնակչութեան ճնշող մեծամասնութիւնը քրիստոնեայ է[10]․ գլխաւորաբար անոնք վրաց ուղղափառ եկեղեցւոյ հետեւորդներ են։ Թիֆլիսի ամէնէն մեծ ազգային փոքրամասնութիւնները հայերն են, որոնք կը կազմեն ամբողջ քաղաքին բնակչութեան 4.8 %-ը (աւելի քան 53 հազար հոգի)։ Կան նաեւ ռուսեր, ազերիներ, եզիտիներ, ուքրանացիներ եւ այլ ազգութիւններ[11]։
Թիֆլիսի հիմնական տեսարժան վայրերն են Ս. Երրորդութեան մայր տաճարը[12], Սիոնի տաճարը[13], Ազատութեան հրապարակը[14], Ռուսթաւելի պողոտան</ref>, Նարիղալան[15], Թիֆլիսի օփերայի եւ պալէի թատրոնը եւ Վրաստանի ազգային թանգարանը։
Քաղաքի տեսարաններ
Խմբագրել
-
Բաղնիքներու թաղ, Թիֆլիսի հնագոյն շինութիւններէն -
Աբանոթուբանի -
Թատրոնի շէնք -
«Ռուսթաւելի» թատրոն
Նշանաւոր Թիֆլիսահայեր
Խմբագրել
- Արամ Խաչատուրեան - Երաժշտահան, ժողովրդական ազգային մասնագէտ նախկին ԽՍՀՄ-ի մէջ։
- Յակոբ Յակոբեան – բանաստեղծ։
- Նար-Դոս, գրող։
- Սայեաթ-Նովա - նոր շրջանի բանաստեղծ-աշուղ։
- Սերգէյ Փարաջանով - Ի. դարու մեծագոյն բեմադրիչ, նկարահան ՀՀ ժողովրդական մասնագէտ (1990), Ուքրանիոյ ժողովրդական մասնագէտ (1990):
- Վիքթոր Համբարձումեան - աստղագէտ, տեսական աստղագիտութեան հիմնադիրներէն մէկը։
- Տիգրան Պետրոսեան - աշխարհի ճատրակի նախկին ախոյեան։
- Ակիմ Թամիրով – թատրոնի եւ շարժապատկերի ազգութեամբ հայ ամերիկացի դերասան։
- Միքայէլ Թարիվերդիեւ - սովետական երգահան, Ռուսիոյ ժողովրդական մասնագէտ, ֆիլմերու երաժշտութեան հեղինակ։
- Իսահակ Ալիխանեեան - դերասան, ՀԽՍՀ ժողովրդական մասնագէտ (1923), ՎԽՍՀ ժողովրդական մասնագէտ (1941)։
Թիֆլիսի հայկական եկեղեցիներ
Խմբագրել,_in_the_early_1900s,_Sergei_Mikhailovich_Prokudin-Gorskii.jpg)
- Հավլաբարի Ս. Կարապետ եկեղեցին, Թիֆլիս՝ վերափոխուած է վրացականի։
- Ս. Գէորգ եկեղեցի, կառուցուած ԺԸ. դարուն
- Ս. Բեթղեհէմի կոյսի եկեղեցի, կառուցուած ԺԳ. դարուն
- Ս. Ստեփանոսի եկեղեցի, կառուցուած ԺԸ. դարուն
- Ս. Խաչի եկեղեցի, կառուցուած 1830-ին
- Օրհնուած կոյս Ջուգուրեթիի եկեղեցի, կառուցուած ԺԹ. դարուն
- Ս. Գէորգ Զօրավարի եկեղեցի, ԺԹ. դար
- Նորաշէն եկեղեցի, ԺԵ. դար
- Ս. Նշան եկեղեցի, ԺԹ. դար
- Ս. Մինաս եկեղեցի, ԺԹ. դար
- Ս. Գէորգ եկեղեցի, ԺԴ. դար
- Նոր Էջմիածին եկեղեցի, կառուցուած 1806-ին
- Օրհնուած Շամխորեցոց եկեղեցի, ԺԹ. դար
- Կարմիր Աւետարան
- Կուսանաց Ս. Ստեփանոս վանք
Պատկերասրահ
Խմբագրել-
Նարիկալայի համայնապատկերը -
Փարաջանովը -
Մետեխի համայնապատկերը -
Մինարեթ -
Նոր Էջմիածին -
Աբանոթուբանի -
Քուռը -
Աբանոթուբանի -
Շարտենի փողոցը -
Սաքսոֆոնահարը -
Հայկական պանդէոնը -
Սիոն եկեղեցին -
Մետեխի եկեղեցին -
Նարիկալա եկեղեցին -
Նարիկալա ամրոցին պարիսպները -
Մաքտանլտս
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ Վրաստանի էթնիկական կազմը ըստ 2002-ի մարդահամարին Archived 2009-11-13 at the Wayback Machine. (անգլերէն)
- ↑ Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 54։ ISBN 99941-56-03-9
- ↑ 4,0 4,1 «Թիֆլիսը 2017-ին` տօներ, զբօսաշրջիկութիւն, թանգարաններ, գնումներ եւ տեսարժան վայրեր»։ Тонкости туризма (ru-RU)։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ 2017 UBM (UK) Ltd.։ «Inside Tbilisi - One Of The World's Oldest Cities»։ Routesonline (en-GB)։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ «Վրաստանի մայրաքաղաքին՝ Թիֆլիսի պատմութիւնը»։ www.advantour.com (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե։ ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երեւան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. (հայ.) Archived 2019-02-07 at the Wayback Machine. (ռուս.) Archived 2012-05-18 at the Wayback Machine.
- ↑ «Թիֆլիսի պատմութիւն եւ ճարտարապետութիւն»։ kensingtontours.com։ օգոստոսի 10, 2017
- ↑ «Թիֆլիսի՝ Վրաստանի մայրաքաղաքին, ընդհանուր տեղեկատուութիւն,․աշխարհագրութիւն, պատմութիւն եւ ճարտարապետութիւն»։ www.budget.com.ge։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-01-26-ին։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ «10 things you might not know about Georgia»։ BBC News (en-GB)։ 2013-07-04։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ 12 Basa, October, Reply 2013 (2010-10-19)։ «Ethnic Minorities in Georgia: Problems and Resolutions»։ Synergy-Press։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ «თბილისის ტაძრები - წმიდა სამების საკათედრო ტაძარი»։ www.orthodoxy.ge։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ «თბილისის სიონის საკათედრო ტაძარი»։ ამბიონი (en-US)։ 2012-03-31։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ «Ազատութեան հրապարակ»։ Tbilisi Architecture Network (անգլերեն)։ 2013-03-13։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
- ↑ «Նարիկալա ամրոցը // VisitArm.com»։ visitarm.com (հայերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-04-28-ին։ արտագրուած է՝ 2017-08-09
Արտաքին յղումներ
Խմբագրել- Թիֆլիսի նկարներ Archived 2007-09-28 at the Wayback Machine.
- Տեղեկութիւն-Թիֆլիս
- Թիֆլիսի հիւրանոցները Archived 2015-12-11 at the Wayback Machine.
- Շաբաթավերջը Վրաստանի մէջ