Մկրտիչ Նուպարեան
Մկրտիչ Նուպարեան
Նուպարեան գերդաստանի ծագումը հին է եւ մենք այս ի ձեռին ունինք՝ Տ. Յովհան քհ.Վանանդեցւոյ մէկ վաւերաթուղթը, ուրկէ կը քաղուած է այդ փառաւոր տոհմին ցեղագրութիւնը։
Ազգին բարիք ընող եւ հայրենիքի բարգաւաճման համար աշխատող գերդաստուն մը եղած է Նուպարեան գերդաստանը, որ 1830–ին Զմիւռնիոյ մէջ կը բնակէին ու որոնցմէ շառաւիղներ կան ցայսօր Եգիպտոս եւ թէ Զմիւռնիա։
Սոյն ցեղը կը սերի Սիւնեաց աշխարհէն , զաւկէ զաւակ սերունդ մը աճելով հոն, կը հասնի մինչեւ Թորոս անուն անձ մը, փառաւոր, քաջ ու հայրենասէր, որ նոյն աշխարհի օրէնքով Չաւընտուր գաւառին կ՛իշխէր եւ իր տէրութեան սահմաններու թշնամիներուն հետ՝ հաշտ ապրելով, խաղաղ ու բարեկարգ վիճակի մը հասուցած էր գաւառը։
Նոյն ժամանակները Սիւնեաց աշխարհի հանգիստը կը խանգարուի, պարսիկները եւ ուրիշներ կը յարձակին, անհնար վիշտերու կը մատնեն հայերը, այն պատճառաւ Սիւնեաց իշխաններու խնդրանքով։ Վրաց մեծ իշխանը, Վսայ Ափիւեաց Շանաւուզ կը ղրկէ ազգաւ հայ Դաւիթ Սիւնի զօրապետը, որ անպարտելի էր, իրեն ընկերակից ունենալով 40 հայազգի քաջեր, պաշտպանելու համար երկիրը աւերումէ (1722–ին)։
Այդ խումբին կը միանայ Նուպար փաշան Չաւընտուրայ Թորոս․ ինքնաբերաբար կ՛առաջարկէ անոնց հետ միասին կռուիլ թշնամւոյն դէմ ու ազատել հայրենիքը հարստահարութիւններէ . այս խումբը միանալով բազմաթիւ քաջերու՝ կը կռուին Պարսից Բաթալի խանի հետ, յաղթելու մօտ, հայ իշխան Ֆռակուլի դաւաճնութեամբ, կը մահուան 1724–ին։
Թորոսի մահէն ետք Չաւընտուրայ իշխանութեան կ՛անցնի իր ազգականը՝ երիտասարդ, գեղադէմ եւ արի Նուպար, որ բոլոր կռիւներուն մէջ յաղթական ըլլալով կը յաջողի իր գաւառին վիճակը հանդարտեցնել ու երկիրը նեղողներէն ապահովցել։
Բայց Մեծ իշխանն Դաւիթ Սիւնի նախարար կը մահուան ու անոր յաջորդ ալ Մխիթար Սպարապետ իր զօրքերէն դաւաճանուելով 1730–ին կը սպաննուի, որով զօրապետներն ու զօրքերը կը մնան անգլուխ, եւ տեսնելով թշնամիներուն զօրանալը, բոլորն ալ կը ձրուին աշխարհի չորս կողմը։
Ասոնցմէ ոմանք Պարսկաստան կը գաղթեն, ուր շատեր Պարսից զօրավար կ՛անուանուին, մէկ մասն ալ Գուգարաց մեծ իշխանին դիմելով անոր կը յարին, ուրիշներ ալ բազմաթիւ ճանապարհորդութիւններէ ետք Օսմանեան երկիրները կը դիմեն, որոնցմէ Նուպար եւ ուրիշմեր Զմիւռնիա կ՛երթան ու հոն հասնելով իրենց բնակութիւնը կը հաստատեն։
Նուպար հոն զաւակներ կ՛ունենայ Դաւիթ, Սողոմոն եւ Պաղտասար, որոնք Զմիւռնիոյ մէջ վաճառականութեամբ կը զբաղին, ասոնցմէ Սողոմոն իւր արդիւնաւոր ջանասիրութեամբ կը յաջորդէ իր հոն Նուպարի։
Պարոն Սողոմոն կ՛ունենայ 4 զաւակ՝ Նուպար, Մկրտիչ, Առաքէլ 9 Դաւիթ, որոնք վաճառականութեամբ կր զբաղին, ասոնցմէ Նուպարի զաւակն էր Յովհաննէս Նուպարեան, որուն զաւակներն են Ստեփան եւ Մեսրոպ Նուպարեան, (ծանօթ գրագէտ ու համակրելի թարգմանիչը Մոլիէրի կատակերդութեանց), իսկ Մկրտիչ
Նուպարեան, որ առաջնակարգ դիրք մը ունեցած էր Ջմիւռնիոյ մէջ, վաճառականութեան շնորհիւ հոն ամուսնացած էր Կիւլ Հանըմի հետ եւ ունեցած՝ երկու զաւակ Առաքէլ Պէյ եւ Նուպար փաշա ։
Իր դամբարանը դժբախտաբար քանդուած է, Ս. Ստեփաննոս եկեղեցւոյն այրուելէն ետք, վերաշինուած ատեն բոլոր հին տապանաքարերը՝ թաղական աղաներու հրամանով, կոտրտուեր ու իբրեւ քար գործածուեր են։ Այս ցաւալի քանդումէն ետք 1857–ին Աստուածատուր Ապրօ՝ Մկրտիչ Նուպարեան ընտանիքին ոսկերոտիքը, սանդուղին անմիջապէս կից տեղ մը հաւաքելով՝ նոր քար մը դրած է հետեւեալ հաւաքական արձանագրութեամբ․
«Յետ նորոգման եկեղեցւոյս յայսմ շիրիմ եդին ոսկերք Մկրտիչ աղային Նուպարեան, նորին կողակից կիւլ հանըմ խաթունի եւ որդւոց Շարլօ Պէյին եւ Սողոմոն Չէլէպիին որք ի ժամանակս ժամանակս ի տէր հանգեան»։
Այո տապանաքարէն կը հասկնանք, թէ՝ Մկրտիչ Նուպարեան կ՛ունենայ չորս զաւակ որոնք են՝ Շարլօ Պէյ, Սողոմոն Չէլէպի, որոնց նասին տեղեկութիւն չունինք․ Առաքէլ Պէյ ու Նուապար փաշա, որոնց մասին հետզհետէ կը խօսինք։
Աղբիւրներ Խմբագրել
«Ձեռագիր Տ․ Յովհաննէս Վանանդեցւոյ» ու նամակ Մ․ Նուպարեան՝ ուղղուած 1907 ԴԵԿ. Կարապետ Շէրեաճեան պէյի։ «Պատմութիւն Չամչեան» եւ այլն։