Նարամսին

Նարամսին;
Մասնագիտութիւն	գերիշխան
Վարած պաշտօններ	թագավոր?
Ծնողներ	հայր՝ Մանիշտուշու?
Երեխաներ	Շարկալիշարի?, Էնմենանա?, Շումշանի?, Թութա Նապշում?, Ուկին Ուլմաշ?, Բեն Կալի Շարի?, Լիպտլլի?, Նաբի Ուլմաշ?, Թարամ Ագադե? եւ Մե Ուլմաշ?

Նարամսին, Նարամ-Սուեն (ծննդեան թուականը անյայտ, մահացած է մ.թ.ա. մօտ 2200 թուականին), Աքքատի թագաւոր մ.թ.ա. մօտ 2236 թուականէն: Սարգոն Ա.-ի թոռը: Երկիրը մտցուցած է ոռոգման միասնական համակարգ, իր ձեռքը կեդրոնացած է արքունական եւ տաճարային տնտեսութիւնները, հովանաւորած է ներքին եւ արտաքին առեւտուրը:

Արշաւած է Էլամ, պարտութեան մատնած է անոր թագաւորը եւ կնքած պատմութեան յայտնի առաջին միջազգային պայմանագիրը (գրուած է կաւէ սալիկի վրայ): Յետագայ արշաւանքներուն ընթացքին (դէպի Իրանի սարահարթի հարաւ-արեւմուտք, Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելք եւ հարաւ-արեւմուտք շրջաններ, Արաբական թերակղզի հարաւ-արեւելք, Ասորիք) պարտութեան մատնած է 17 թագաւորներու դաշնակցութիւնը, կործանած է մ.թ.ա. 3 հազարամեակի ծաղկում ապրող Էպլան (Հալէպէն 70 քմ հարաւ), ստեղծած է իր ժամանակի ամէնամեծ պետութիւնը^[2]։

Նարամսինը Միջագետքի պատմութեան մեջ առաջին միապետն էր, որ աստուածացուած է կենդանութեան օրօք^[3]: «Շումերի եւ Աքքատի թագաւոր» տիտղոսը փոխարինած է «աշխարհի թագաւոր», «տիեզերքի թագաւոր», «աշխարհի չորս կողմերու թագաւոր» տիտղոսով: Սպաննուած է կուտիներու (գուտիներ) արշաւանքի ժամանակ, որոնք կործանեցին Աքքատը:

Նարամսինի օրօք ծաղկման հասած է աքքատական մշակոյթը, ստեղծուած է Հին Արեւելքի նշանաւոր էպոսներէն մէկը՝ «Կիլկամէշը»:

Հայաստանի՝ Արմէնիա Armani-ի յիշատակը Նարամսինի արձանագրութիւնը

Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամեակի երկրորդ կիսուն Նարամ-Սուեսը (Նարամսինը) քանի մը անգամ արշաւած է Միջագետքէն դէպի հիւսիս: Անոր արշաւանքներուն մասին վկայող աքքատերէն (ասորաբաբելերէն) եւ խեթերէն արձանագրութիւններ պահպանուած է: Աքքատերէն արձանագրութիւններէն մէկուն (փորագրուած մարմարի բեկորի վրայ) գրուած է ՝ «Աստուածային Նարամ-Սուենը՝ չորս կողմերու հզօր թագաւորը, նուաճող Armani-ի եւ Ebla-ի» (ոմանք այս անունները կը կարդան՝ Armanum, Armanim, Ibla)։ Armani-ի նուաճման մասին կը պատմեն նաեւ աքքատական այլ արձանագրութիւն մը (փորագրուած սկաւառակի վրայ), որ ջարդուած է, պահպանուած է այն մասը, որտէղ Նարամ-Սուենը կը յիշուի իբրեւ Armani-ի նուաճող: Այլ արձանագրութեան մէջ կը յիշուին Արմանիի թագաւորը՝ Ռէդ-Թէշուբ (ըստ այլ ընթերցման Ռէդ-Ադադ)^[4]:

Արատտայի քուրմ-զօրավար-արքայ Էնրիդավիզիրը կը ջախջախէ Նարամսինի

Նարամսինի պայմանագիրրը Ելամի թագաւորին հետ

Այսպէս մ.թ.ա. 22-րդ դարու վերջերը հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելեան մասերէն՝ Կոդրուաց լեռներէն խոշոր արշաւանք մը կազմակերպուած է դէպի Ստորին կազմակերպուող արշաւանքները, որոնք ուղեկցուած էին դաժան սպանութիւններով, աւերով ու թալանով, մէծ անհանգստութիւն կը պատճառէին բնակիչներուն: Իրեն աստուած հռչակելով, Նարամսինը սկսաւ ոչնչացնել շումերական դիցարանի աստուածները՝ շումերական մշակոյթը եւ տաճարները: Շումերական աւագանին հարկադրուած էր օգնութեան համար դիմել Արատտայի (կուտիներո) քուրմերուն, որոնք եւ օգնութեան կանչեցին արիւնակէն «սումեր-սումարացիներուն» Արատտայի նահապետ՝ Էնրիդապիզիրի^[5]: Կորդվաց լեռներու բնակիչներու՝ կուտիներու (նաեւ գուտիներ) կազմակերպած արշաւանքը^[6]^[7]^[8], որ կը գլխաւորէ ցեղի առաջնորդ Էնրիդանավիզիրը, նպատակ ունէր վերջ տալ աքքատացիներուն կողոպտչական ներխուժումներուն: Յայտնի է, որ գոռոզ ու դաժան տիրակալ Նարամ-Սուենը սպաննուած է կուտիներու հետ տեղի ունեցած ճակատամարտի մը, մօտ մ.թ.ա. 2200 թուականին, որմէ յետոյ կուտիներու առաջնորդ ու զօրավար Էնրիդավիզիրը վերցուցած է սպաննուած Նարամ-Սուենի «աշխարհի չորս կողմերու թագաւոր» տիտղոսը: Կ'ենթադրուի որ Էնրիդավիզիրը առաջնորդած է հետիոտն բանակը (այդպիսին էր նաեւ աքքատացիներու բանակը): Էնրիդավիզիրը ոչ միայն փայլուն զօրավար էր, այլեւ հմուտ կազմակերպիչ, քանի որ մեծ յաջողութեամբ իրագործած է այն նպատակը, որուն համար ուղարկուած էր Միջագետք, այն է՝ վերջ տալ Նարամ-Սուենի բռնապետութեան եւ բոլոր ցեղերու համար խաղաղ գոյակցութեան պայմաններ ստեղծել:

Միջագետքի Նեպուր քաղաքի պեղումներէն յայտնաբերուած է մեծ գրադարան, ուր գտնուած է Նարամսինի տիրապետութեան վերջ տուած Արատտայի Էնրիդավիզիրը քուրմի՝ անունով Նեպուրում կազմած է 500 տողանոց աքքասերէն արձանագրութիւնը: Էնրիդավիզիրը արձանագրած է դէպի Միջագետք կատարած է իր արշաւանքի դրդապատճառը՝ սումարիները օգնութեան կանչած է իրենց արիւնակից Կորդուա-կուտիների բանակը, քանի որ Նարամսինը ինքզինք աստուած հռչակելով՝ կ'ոչնչացնէր սումեր-շումերներու դիցարանը եւ մշակոյթը: Նէպուրի կաւէ սալիկներէն մէկուն վրայ պահպանուած է անգամ Էնրիդավիզիրի պատկերը:

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 (unspecified title) — ISBN 978-1-4051-4911-2
↑ НАРАМ-СИН: БИОГРАФИЯ
↑ Б.А Тураев.ՙВыступление семитов՚.
↑ Ռ. Իշխանյան, Հայ ժողովրդի ծագման ու հնագույն պատմության հարցեր:
↑ Հայ ժողովրդի ռազմագիրքը 04 Մայիս 2011 13:55 Հայկազունիներ
↑ Садаев Д.Ч. История древней Ассирии Часть I. История Ассирийского государства
↑ Անժելա Տերյան, Կոտիների արշավանը Միջագետք:
↑ Նեպուրում պահպանվել է Аратта - Արատտայի Էնրիդավիզ քրմի արձան է....Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը, որը գլխավորում էր ցեղի առաջնորդ Էնրիդավիզիրը, նպատակ ուներ վերջ տալ աքքադացիների կողոպտչական ներխուժումներին

[''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links">_—_ISBN_978-1-4051-4911-2</span><div_style="display:none"></div>-1] 1,0 ^1,1 (unspecified title) — ISBN 978-1-4051-4911-2

[2] НАРАМ-СИН: БИОГРАФИЯ

[3] Б.А Тураев.ՙВыступление семитов՚.

[4] Ռ. Իշխանյան, Հայ ժողովրդի ծագման ու հնագույն պատմության հարցեր:

[5] Հայ ժողովրդի ռազմագիրքը 04 Մայիս 2011 13:55 Հայկազունիներ

[ReferenceA-6] Садаев Д.Ч. История древней Ассирии Часть I. История Ассирийского государства

[7] Անժելա Տերյան, Կոտիների արշավանը Միջագետք:

[8] Նեպուրում պահպանվել է Аратта - Արատտայի Էնրիդավիզ քրմի արձան է....Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը, որը գլխավորում էր ցեղի առաջնորդ Էնրիդավիզիրը, նպատակ ուներ վերջ տալ աքքադացիների կողոպտչական ներխուժումներին

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]