Ջերմուկ (Արեւմտեան Հայաստանի գիւղաքաղաք)
Ջերմուկ․ Արեւմտեան Հայաստանի Տիարպեքիր նահանգի Արղն գաւառի աւան։ Ջերմուկ եւ Չնքուշ աւանները մաս կը կազմէին Պատմական Հայաստանի Ծոփք նահանգին։
Հակիրճ տեկեղութիւններ Խմբագրել
Դիրքը Խմբագրել
Ջերմուկ կը գտնուի Տիարպեքիր նահանգի հիւսիս արեւմտեան, Եփրատ գետի հարկատուններէն՝ Ջերմիկ վտակի ձախ ափին։ Ջերմուկ գաւառակին վարչական կեդրոնը եղած է եւ կը գտնուի Չնքուշ աւանին դիմացի բարձր բլուրին վրայ։ Տուտան կոչուած կիրճը իրարմէ կը բաժնէ երկու պատմական հայահոծ գիւղաքաղաքները՝ Ջերմուկ եւ Չնքուշ։
Անուանում Խմբագրել
Հին ժամանակին, Ջերմուկ գիւղաքաղաքը անուանուած էր Շողջուր (շոգ ջուր)։ Անունը յառաջ եկած է շրջանը գտնուող հանքային բուժիչ աբիւրներէն։
Բանկչութիւն Խմբագրել
Մինչեւ 1915, Ջերմուկ գաւառակին հայ բնակչութեան թիւն էր 12 418, որոնցմէ 2 000 Ջերմուկ գիւղաքաղաքին մէջ։
Ջերմուկի բնակչութիւնը կը զբաղէր այգեգործութեամբ, երկրագործութեամբ եւ զանազան արհեստներով՝ դարբին, կոշկակար եւ ջրաղացպան։
Հայ բնակչութեան կողքին, փոքրամասնութիւն կը կազմէին քիւրտերը, թուրքերը եւ հրեաները։
Մշակոյթ Խմբագրել
Ջերմուկն ունէր երկու եկեղեցի։ Կը գործէին նաեւ երկու դպրոցներ․ տղոց եւ աղջկանց։ Կար նաեւ հայ աւետարանական (բողոքական) փոքրաթիւ համայնք իր ժողովարանով եւ դպրոցով:
Արեւմտեան մասին կը գտնուին Ջերմուկի միջնադարեան բերդի (թրք․՝ Kale) եւ հայկական եկեղեցւոյ աւերակներուն հետքերը․ աւերակները տեսանելի էին մինչեւ 1986-ին: Բերդի ստորոտին մինչեւ 1915-ին կանգուն էր հինաւուրց, սուրբ Աբդելմսեհ կիսաժայռափոր վանքը՝ հայերու սիրուած ուխտատեղի։
1870-ական թուականներուն ամերիկացի միսիոնարներ կը հիմնեն «Արմենիա» ճեմարանը, որ 1888-ին կը տեղափոխուի Խարբերդ՝ միանալով նշանաւոր «Եփրատ» կոլեջին:
Ջերմուկի շրջակայքը հարուստ էր ճարտարապետական յուշարձաններով: Մինչեւ այսօր պահպանուած են Ջերմուկ գետին վրայ կառուցուած Սինակի (թրք․՝ Sinekli Köprüsü) եւ Հաբրմանի քարաշէն կամուրջները, կառուցուած հայ վարպետներէ ԺԸ․րդ դարուն։
Ս․ Կիրակոս հայկական եկեղեցին Խմբագրել
Մահմեդական գլխաւոր սրբավայրը՝ Ուլու մզկիթը, առաջուայ սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցին էր։
Աղբիւրներ Խմբագրել
«Մեծ Մայրիկս»․ Ֆեթիյէ Չեթին, 2008, էջ 67
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ Հայկական աւերակներուն մէջէն, Ջերմուկ եւ Չնքուշ, 4-7-2015
- ↑ «Գեղամ Պատալեան, Պատմութիւն եւ մշակոյթ, 2020, թիւ 2․ Արեւմտեեան Հայաստանի պատմաժողովրդական նկարագիրը Մեծ Եղեռնի նախօրեակին (Սեւեռեկի, Ջերմուկի, Միդեաթի, Մծբինի եւ Վերանշեհիրի գաւառակները),»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2021-09-24-ին։ արտագրուած է՝ 2021-09-25
- ↑ [https://virtual-genocide-memorial.de/region/the-six-provinces/diyarbakir-vilayet/sancak-argana-argana-maden-arghana-ergani/kaza-cermik-jermuk-%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AF-chermug/ Ջերմուկ https://www.houshamadyan.org/arm/mapottomanempire/vilayetdiyarbekir.html Յուշամատեան, Պատկերներ՝ Տիարպեքիրի օսմանեան նահանգէն Արղանա / Էրկանի Մատենի սանճաք (Արղանա, Ջերմուկ, Չնքուշ) ]
- ↑ [https://akunq.net/am/?m=20210115Ակունք․ Դիարբեքիրում ջնջուում են հրեաների վերջին հետքերը, 15-1-2021 ]
- ↑ Ակունք․ Տիարպեքիրի Արղանա-Մադենի գաւառ