|
[[Պատկեր:Watermelon-garden.jpg|մինի|աջից|240px|Ձմերուկ]]
'''Ձմերուկ''' (<small>[[Լատիներէն]]՝</small> Citrúllus lanátus)` դդմազգիներունդդմազգիներու (Cucurbitaceae) ընտանիքինընտանիքէն միամեայ բոյս մըն է:
== Պատմութիւն ==
Կը համարուիհարծուի, որ ձմերուկըձմերուկի Ափրիկէինծագումը հարաւըՀարաւային ծագածԱփրիկէէն է , ուր ան կ'աճէր իր վայրի վիճակին մէջ: [[:en:Colocynth|Citrullus colocynthis]]-ը յաճախ կը համարուինկատուի ձմերուկին նախնինախահայրը եւ ներկայիս կ'աճէաճի ԱփրիկէինԱփրիկէի հիւսիսը եւ արեւմուտքը: Սակայն, քլօրոբլասթինծինային ԴՆԹ-ին հետազօտութիւններէետազօտութիւնները կը պարզուէպարզեն, որ մշակուած եւ վայրի ձմերուկին նախնիներնախնիները բաժանուածսերած են միեւնոյն նախնիէն, հաւանաբար՝ [[:en:Citrullus ecirrhosus|C. ecirrhosus]]-էն, որ կ'աճէր ՆամիպիաՆամիպիոյ մէջ:<ref>{{cite journal|title=Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (''Citrullus lanatus'')|doi=10.1007/s10722-006-9107-3|author=Dane, Fenny; Liu, Jiarong|year=2006|journal=Genetic Resources and Crop Evolution|volume=54|issue=6|page=1255}}</ref>
Ք.աՆ.Ք․ երկրորդ հազարարամեակըհազարարամեակին անորձմերուկի մշակութեանմշակման հետքեր գտնուած են ՆեղոսինՆեղոսի հովիտին հովիտը։մէջ։ ՁմերուկինՁմերուկի սերմեր գտնուած են Թութանխամոնիննաեւ դամբարանինԹութանխամոնի մէջդամբարանէն:<ref>Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) ''Domestication of Plants in the Old World'', third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.</ref>
7-րդ դարուն մաշակածձմերուկ մշակած են [[Հնդկաստան|Հնդկաստանի]]ին մէջ, եւիսկ անիկա 10<sup>-րդ</sup> դարուն հասած է [[Չինաստան]] հասած է, որըոր ներկայիս աշխարհի ամենէամենէն մեծ ձմերուկ արտադրողն է: Մաւրերը ներբերեցան ձմերուկը տարին Եւրոպա եւ անպտուղը 961-ըին կը մշակուէր ՔորդոբաՔորդոպայէ, եւ Սեւիլիաիսկ 1158-ըին՝ Սեւիլիոյ մէջ: Եւրոպացի բուսաբաններ անզայն հայտնաբերեցին 1600-ինի մօտշուրջ եւ յետագային լայնորենլայնօրեն մշակեցին կ'աճեցնեինբոյսը:<ref name=Maynard>{{cite book |last1= Maynard |first1=David |last2=Maynard |first2=Donald N. |editor-last=Kiple |editor-first= Kenneth F. |editor2-last= Ornelas |editor2-first=Kriemhild Coneè |title=The Cambridge World History of Food, Part 2 |publisher=Cambridge University Press |year=2012 |pages= |chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons |chapterurl=http://www.cambridge.org/us/books/kiple/cucumbers.htm |isbn=978-0-521-40215-6 |doi=10.1017/CHOL9780521402156 }}</ref>
== Բուսաբանական Նկարագիր ==
ՑողունըՁմերուկին ցօղունը մագլցող է, երկարութիւնը 3-4,5մ (եւ աւելի)։աւելի։ Տերեւները հերթադիր են, բլթակաւոր, խորըխոր կտրտուած։ Ծաղիկները մԷկական հատ են, քիչ փնջերովփունջերով, բաժանասեռ, [[դեղին (գոյն)|դեղնաւուն]]։ Պտուղը բազմասերմ, հիւթալի կեղծ հատապտուղ է՝ հարթ երեսով՝ կլոր, ձվաձեւձուաձեւ, տանձաձեւ, գլանաձեւ եւ այլն, զանգուածը՝ 0,6-1,6 քկ (կը հասնէհասնի մինչեւ՝ 30)։ Կեղեւը սպիտակէն մինչեւ մուգ [[Կանաչ (գոյն, արեւմտահայերէն)|կանանչ]] է՝ խայտաբղետ պատկերներով, տարբեր լայնութեան զոլերով։երիզներով։ Պտուղին միսը կարմիր է, վարդագոյն, նաեւ՝ [[դեղին (գոյն)|դեղին]]։ Սերմերը տարբեր մեծութեան են, սպիտակ, [[կարմիր (գոյն)|կարմիր]], սեւ, մոխրագոյն եւ այլն։
<gallery mode="packed" height="160px">
Single Watermelon Leaf 2000px.jpg|Տերեւը
== Անուն ==
Ձմերուկին անունը զարմանալիորէն կը ծագեծագի «ձմեռէն»<ref><small>Հայերէնին արմատական բառարան (1926)</small> http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&pageNumber=1550</ref>: Ապացոյցներէն մինմէկը անիկաայն է, որ նոյն ձեւով ზამთარი <small>[զամթարի]</small> (ձմեռ) բառեն ծագած է ձմերուկին վրացերէն საზამთრო <small>[սազամթրօ]</small> անունը, որ կը նշնակէ՝ «ձմեռային»: <br />Ռուսիոյ մէջ եւ յարակից երկիրները տարածուած մոնղոլ-թաթարներուն արշաւանքներէն նեմուծուած թրքական (<small>[[թուրքերէն]]՝</small> karpuz, <small>[[ղազախերէն]]՝ </small>, որը, իր հերթին հին պարսկերէն χarbūza ձեւէն է եւ կը նշնակէ՝ «իշու վարունգ») անունը՝ арбуз <code><small>[արպուզ]</small></code>, <small>[[էստոներէն]]՝</small> arbuus, <small>[[լիթուաներէն]]՝</small>, <small>[[լեհերէն]]՝</small> arbuz
Ռուսիո մէջ եւ յարակից երկիրները տարածուած մոնղոլ-թաթարներուն արշաւանքներէն նեմուծուած թիւրքական (<small>[[թուրքերէն]]՝</small> karpuz, <small>[[ղազախերէն]]՝ </small>, որը, իր հերթին հին պարսկերէն χarbūza ձեւէն է եւ կը նշնակէ՝ «իշու վարունգ») անունը՝ арбуз <code><small>[արպուզ]</small></code>, <small>[[էստոներէն]]՝</small> arbuus, <small>[[լիթուաներէն]]՝</small>, <small>[[լեհերէն]]՝</small> arbuz
== Աճեցում ==
{| class="wikitable" style="float:left; width:14em;"
|-
! colspan=2|<small>Հինգ խոշորագոյնամենամեծ <br />ձմերուկ արտադրողներ <br />(2012, թօներով)</small>
|-
| [[Պատկեր:Flag of China.svg|24px]] <small>Չինաստան</small>|| style="text-align:right;"| <small>70 000 000</small>
<center><small>Աղբիւր: [http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx UN FAOSTAT] <ref>{{cite web|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|title=Statistics from: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division |publisher=<small>ՄԱԿ-ին Պարենին Եւ Գիւղտնտեսութիեան Ընդհանուր Վիճակագրական Տուեալներուն Յենակայան</small>}}</ref></small></center>
|}
Ձմերուկը արեւադարձային կամ մերձարեւադարձային բոյս մըն է եւ կը պահանջէ բարձր ջերմութիւն՝ 25 °C-էն աւելաւելի: ԲոստաններըԲանջարանոցներու աճեցնելիսմէջ ձմերուկ աճեցնելու ժամանակ, սովորաբար, սերմերը նախապէս կը ծլեցնեն ծածկած անօթներունանօթներու մէջ եւ կը տեղաւորեն լաւ խոնաւացուածխոնաւեցուած աւազակաւինաւազակաւի մէջ:
[[Պատկեր:Kustodiev Merchants Wife.jpg|մինի|աջից|240px|<small>Պօրիս Քուսդոտիեւ <br />«Վաճառականին կինը» 1918</small>]]
| 