Ձմերուկ

Ձմերուկ (Լատիներէն՝ Citrúllus lanátus)` դդմազգիներու (Cucurbitaceae) ընտանիքէն միամեայ բոյս մըն է:

Պատմութիւն

Կը կարծուի, որ ձմերուկի ծագումը հարաւային Ափրիկէէն է, ուր ան կ'աճէր վայրի վիճակի մէջ։ Citrullus colocynthis-ը յաճախ կը նկատուի ձմերուկին նախահայրը եւ ներկայիս կ'աճի Ափրիկէի հիւսիսը եւ արեւմուտքը: Սակայն ծինային հետազօտութիւնները կը պարզեն, որ մշակուած եւ վայրի ձմերուկին նախնիները սերած են միեւնոյն նախնիէն, հաւանաբար՝ C. ecirrhosus-էն, որ կ'աճէր Նամիպիոյ մէջ:^[1]

Ք․ա. երկրորդ հազարամեակին ձմերուկի մշակման հետքեր գտնուած են Նեղոսի հովիտին մէջ։ Ձմերուկի սերմեր գտնուած են նաեւ Թութանխամոնի դամբարանէն:^[2]

7-րդ դարուն ձմերուկ մշակած են Հնդկաստանի մէջ, իսկ անիկա 10-րդ դարուն հասած է Չինաստան, որ ներկայիս աշխարհի ամէնէն մեծ ձմերուկ արտադրողն է: Մաւրերը ձմերուկը տարին Եւրոպա եւ պտուղը 961-ին կը մշակուէր Քորդոպայի, իսկ 1158-ին՝ Սեւիլիոյ մէջ։ Եւրոպացի բուսաբաններ զայն յայտնաբերեցին 1600-ի շուրջ եւ յետագային լայնօրէն մշակեցին բոյսը:^[3]

Բուսաբանական Նկարագիր

Ձմերուկին ցօղունը մագլցող է, երկարութիւնը 3-4,5մ եւ աւելի։ Տերեւները հերթադիր են, բլթակաւոր, խոր կտրտուած։ Ծաղիկները մԷկական հատ են, քիչ փունջերով, բաժանասեռ, դեղնաւուն։ Պտուղը բազմասերմ, հիւթալի կեղծ հատապտուղ է՝ հարթ երեսով՝ կլոր, ձուաձեւ, տանձաձեւ, գլանաձեւ եւ այլն, զանգուածը՝ 0,6-1,6 քկ (կը հասնի մինչեւ՝ 30)։ Կեղեւը սպիտակէն մինչեւ մուգ կանանչ է՝ խայտաբղետ պատկերներով, տարբեր լայնութեան երիզներով։ Պտուղին միսը կարմիր է, վարդագոյն, նաեւ՝ դեղին։ Սերմերը տարբեր մեծութեան են, սպիտակ, կարմիր, սեւ, մոխրագոյն եւ այլն։

Տերեւը
Ծաղիկը
Պտուղը

Անուն

Ձմերուկին անունը զարմանալիօրէն կը ծագի «ձմեռէն»^[4]: Ապացոյցներէն մէկը այն է, որ նոյն ձեւով ზამთარი [զամթարի] (ձմեռ) բառէն ծագած է ձմերուկին վրացերէն საზამთრო [սազամթրօ] անունը, որ կը նշնակէ՝ «ձմեռային»:
Ռուսիոյ մէջ եւ յարակից երկիրները տարածուած մոնղոլ-թաթարներուն արշաւանքներէն ներմուծուած թրքական (թրքերէն՝ karpuz, ղազախերէն՝ որ, իր հերթին հին պարսկերէն χarbūza ձեւէն է եւ կը նշնակէ՝ «իշու վարունգ») անունը՝ арбуз [արպուզ], էստոներէն՝ arbuus, լիթուաներէն՝, լեհերէն՝ arbuz:

Աճեցում

Հինգ ամենամեծ ձմերուկ արտադրողներ (2012, թօներով)
Չինաստան	70 000 000
Թուրքիա	4 044 184
Իրան	3 800 000
Պրազիլ	2 079 547
Եգիպտոս	1 874 710
Կաղապար:NoflagԱմբողջ աշխարհը	95 211 432
Աղբիւր: UN FAOSTAT Archived 2016-10-16 at the Wayback Machine. ^[5]

Ձմերուկը արեւադարձային կամ մերձարեւադարձային բոյս մըն է եւ կը պահանջէ բարձր ջերմութիւն՝ 25 °C-էն աւելի: Բանջարանոցներու մէջ ձմերուկ աճեցնելու ժամանակ, սովորաբար սերմերը նախապէս կը ծլեցնեն ծածկած անօթներու մէջ եւ կը տեղաւորեն լաւ խոնաւեցուած աւազակաւի մէջ:

Պօրիս Քուսդոտիեւ
«Վաճառականին կինը» 1918

1900-ականներու սկիզբը փոստային բացիկ մը

Ծանօթագրութիւններ

↑ Dane, Fenny; Liu, Jiarong (2006)։ «Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (Citrullus lanatus)»։ Genetic Resources and Crop Evolution 54 (6): 1255։ doi:10.1007/s10722-006-9107-3
↑ Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) Domestication of Plants in the Old World, third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.
↑ Maynard David, Maynard Donald N. (2012)։ «6: Cucumbers, melons and watermelons»։ in Kiple Kenneth F., Ornelas Kriemhild Coneè։ The Cambridge World History of Food, Part 2։ Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-40215-6։ doi:10.1017/CHOL9780521402156
↑ Հայերէնին արմատական բառարան (1926) http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&pageNumber=1550
↑ «Statistics from: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division»։ ՄԱԿ-ին Պարենին Եւ Գիւղտնտեսութիեան Ընդհանուր Վիճակագրական Տուեալներուն Յենակայան։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-10-16-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-12

Ուիքիպահեստ նախագիծի Ձմերուկ ստորոգութեան մէջ կրնաք գտնել յաւելեալ պատկերազարդում այս նիւթի վերաբերեալ։

[1] Dane, Fenny; Liu, Jiarong (2006)։ «Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (Citrullus lanatus)»։ Genetic Resources and Crop Evolution 54 (6): 1255։ doi:10.1007/s10722-006-9107-3

[2] Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) Domestication of Plants in the Old World, third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.

[Maynard-3] Maynard David, Maynard Donald N. (2012)։ «6: Cucumbers, melons and watermelons»։ in Kiple Kenneth F., Ornelas Kriemhild Coneè։ The Cambridge World History of Food, Part 2։ Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-40215-6։ doi:10.1017/CHOL9780521402156

[4] Հայերէնին արմատական բառարան (1926) http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&pageNumber=1550

[5] «Statistics from: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division»։ ՄԱԿ-ին Պարենին Եւ Գիւղտնտեսութիեան Ընդհանուր Վիճակագրական Տուեալներուն Յենակայան։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-10-16-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-12

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]