|
[[Պատկեր:DziDzernagapert - eternal flame.jpg|350px|մինի|աջից|'''Հայոց Ցեղասպանութեան Զոհերուզոհերու Յուշահամալիրյուշահամալիր''']]
'''Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յուշահամալիր''', կառուցուած՝ [[Երեւան]]ի [[Ծիծեռնակաբերդ]] բլուրին վրայ։ Հեղինակն է՝ ճարտարապետ [[Արթիւր Թարխանեան]] ([[Սաշուր Քալաշեան]]ի համահեղինակութեամբ) ։
== Պատմութիւն ==
[[1965-ին՝ Ցեղասպանութեան 50-րդ տարելիցին, Երեւանի մէջ կազմակերպուած են ցոյցեր։ Մարտ 1965-ին, ՀԽՍՀ]] կառավարութեանկառավարութիւնը որոշումովարդէն [[Երեւան]]իորոշումը վաւերացուցած էր՝ մէջ՝ Ծիծեռնակաբերդի բարձունքին, Մեծ Եղեռնի յուշարձան կանգնեցելու մասին։ [[19651966]]-[[1967]]ին կանգնածկը էսկսի Մեծ եղեռնիԵղեռնի զոհերու յիշատակը յաւերժացնող յուշահամալիրյուշահամալրին կառուցումը, որ կ'աւարտի [[1967]]-ին։ Բացումը տեղի կ'ունենայ [[29 Նոյեմբեր, 1967]]-ին<ref>http://www.genocide-museum.am/arm/Description_and_history.php</ref>: մը։ Հրապարակին մէջ կառուցուած է յիշատակի դահլիճը եւ վերածնունդի կոթողը։ Յուշարձանի լուծումը պարզ է եւ արտայայտիչ։ Յիշատակի դահլիճը տասներկու թեքադիրթեք մոյթերով պարփակուած տարածութիւն է. կեդրոնը՝ զոհերու յիշատակի յաւերժական կրակը։ Մոյթերը ստորին մասերով իրարու կը մօտենան աստիճաններով, որոնք բոլոր կողմերէն դահլիճ կ'իջնեն, ուր յաւերժական կրակին խոնարհած «վշտագին» մոյթերու շրջապատը կը համակէ յուզական ներգործութեամբ։[[Պատկեր:DziDzernagapert.jpg|մինի|Հայաստանի վերածնունդը խորհրդանշող կոթողը]] Յիշատակի դահլիճին հակադրուած է [[Հայաստան]]ի վերածնունդը խորհրդանշող վերասլաց եւ սրածայր բրգատիպ կոթողը։ 44 մեթր բարձրութեամբ սիւնը կը խորհրդանշէ հայերուհայոց վերածնունդը։ 12 քարէ սալերը դասաւորուած են տրամագիծով։ Յուշարձանին շուրջը տարածուող այգիին մէջ կը գտնուի 100-մեթրնոց պատ մը, որու վրայ փորագրուած են ջարդերու ենթարկուած ամենայայտնի քաղաքներուն եւ գիւղերուն անունները։
[[1995]]-ին յուշահամալիրին տարածքին մէջ բացուած է փոքր ստորգետնեայ թանգարան մը, որ բազմաթիւ նիւթեր ու տեղեկութիւններ կը պարունակէ [[1915]]-ի մասին։ Մասնաւորապէս թանգարանինԹանգարանին մէջ ներկայացուած են գերմանացի լուսանկարիչներու (թուրքերու դաշնակիցները [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ին), ներառեալ՝ [[Արմին Վեգներ]]ի շարք մը լուսանկարներ եւ որոշ հրատարակութիւններ։ Թանգարանին մօտ կը գտնուի պուրակ մը, ուր օտարերկրեայ պաշտօնեաները Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին ծառեր կը տնկեն։ Համալիրին մօտ կը կանգնի ոչ մեծ խաչքար մը (քանդակագործ՝ Ս. Յակոբեան)՝ ի յիշատակ [[1988]]-ին [[Սումկայիթ]]ի մէջ կազմակերպուած հայերու ցեղասպանութեան զոհերուն։
Յուշահամալիրը դարձած է համայն հայութեան ուխտատեղին։ Ամէն տարի, 24 Ապրիլին, հարիւր հազարաւոր հայեր եւ օտարազգիներ կը բարձրանան այստեղ՝ յարգանքի տուրք մատուցելու [[1915]]-ին Օսմանեան կայսրութեան տարածքին թրքական կառավարութեան իրագործած Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերուն։ 1965-ին՝ Ցեղասպանութեան 50-րդ տարելիցին, Երեւանի մէջ կազմակերպուած են ցոյցեր, որոնց իբրեւ արդիւնք [[1966]]-ին կը սկսի Ցեղասպանութեան յուշարձանի կառուցումը, որ կ'աւարտի [[1967]]-ին։ Բացումը տեղի կ'ունենայ [[29 Նոյեմբեր, 1967]]-ին<ref>http://www.genocide-museum.am/arm/Description_and_history.php</ref>: Երեւանի մէջ բազմաթիւ մարդիկ կ'այցելեն Ծիծեռնակաբերդի յուշարձանը եւ ծաղիկներ կը զետեղեն յաւերժական կրակին շուրջ։
== Տասներկու սիւները ==
Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիրը բաղկացած է երեք հիմնական կառոյցներէ՝ յաւերժութեան տաճար, «Վերածնող Հայաստան» յուշասիւն եւ յուշապատ։ Յաւերժութեան տաճարը բաղկացած է 12 քարէ սալերէ, որոնք դասաւորուած են շրջանաձեւ կորացած դէպի ներս։ 12 թիւը ընտրուած է՝ մեկնելով երկրաչափական օրէնքներէն, բայց ժողովուրդը կը համարէ, որ այդ սիւները կը խորհրդանշեն Արեւմտեան Հայաստանի մէջ գտնուող 12 մեծագոյն նահանգները<ref>[http://holytrinity.am/posts/view/167 Ծիծեռնակաբերդը` աղոթատեղի և ուխտավայր]</ref>։
[[Պատկեր:Ծիծեռնակաբերդ20.JPG|մինի|Ծիծեռնակաբերդը՝ Ձմրանձմրան]]
Արեւմտեան Հայաստանի՝ Օսմանեան կայսրութեան նահանգներուն թիւը եղած է վեց ([[Վան]], [[Էրզրում]], [[Տիարպեքիր]], [[Պիթլիս]], [[Տրապիզոն]], [[Սեբաստիա]]), [[Խարբերդ]]ի հետ՝ 7, ատկէ բացի՝7։ առանձինԱռանձին եղած է [[Կիլիկիա]]ն՝ որպէս [[Ատանա]]յի վիլայէթ։ Պատմական [[Մեծ Հայքի նահանգ]]ներէն եւս 12-ը, [[Արեւմտեան Հայաստան]]ի մէջ չենգտնուած գտնուած։չեն։ [[Այրարատ]]ը ամբողջութեամբ մտած է [[Երեւան]]ի նահանգի եւ [[Կարս]]ի մարզի, [[Սիւնիք]]ը՝ Երեւանի եւ [[Ելիզավետպոլ]]ի նահանգներու, [[Արցախ]]ը եւ [[Ուտիք]]ը՝ ամբողջութեամբ Ելիզավետպոլի նահանգի, [[Գուգարք]]ը՝ ամբողջութեամբ [[Թիֆլիս]] նահանգի ու Կարսի մարզի, իսկ [[Փայտակարան]]ը՝ [[Պաքու]]ի նահանգի մէջ։ Պարսկահայք նահանգը եւ Վասպուրականի արեւելքը եղած են եւ կը մնան Իրանի կազմին մէջ, այսինքն՝ Թուրքիոյ կազմին մէջ եղած են Մեծ Հայքի նահանգներէն 6-ը, իսկ [[Տայք]]ը եւ [[Վասպուրական]]ը՝ մասամբ։ Եթէ [[Փոքր Հայք]]ի նահանգները հաշուենք՝հաշուենք, դարձեալ 12 թիւը չ'ամբողջանար։
Ճարտարապետ [[Սաշուր Քալաշեան]]ի վկայութեամբ՝վկայութեամբ, մարդիկըսողներ կան, որոնք կ'ըսեն, թէ 12 սիւները [[Արեւմտեան Հայաստան]]ի 12 վիլայէթներն են կամ 12 առաքեալները, բայցառաքեալները։ անԱն փորձած է քանի մը տարբերակ՝ չորս, ութ, տասնվեց սիւներ, բայց ամենագեղեցիկը եղած է տասներկուքով<ref>[https://www.a1plus.am/42807.html Սյուների թիվը պատահական է]</ref>։ 30 մեթր տրամագիծով շրջանաձեւ դասաւորութեամբ 12 հսկայ խոնարհած քարերը որեւէ կապ չունին Թուրքիոյ 12 վիլայէթներուվիլայէթներուն հետ. սալերը կրնային ըլլալ թիւով 6 կամ 9։ Իսկ Սգոյ պատը կառուցուած է, որովհետեւ յուշահամալիրին ձախ հատուածին մէջ ընդհանուր կառոյցը խանգարող բնակելի տուներ կային,. պարզապէս երկար պատով բնակարանները անջատուած են [[Հայոց Մեծ եղեռնի]] զոհերուն նուիրուած յուշակոթողէն<ref>[http://newmag.am/2015/genocide-monument/ Ծիծեռնակաբերդ. Հուշակոթողի մասին միֆերն ու իրական պատմությունը]</ref>։
[[Պատկեր:ArmenianStamps-415.jpg|մինի|ձախից|դրօշմաթուղթ՝դրոշմաթուղթ՝ Ծիծեռնակաբերդ]]
== Հետաքրքրական փաստեր ==
[[Պատկեր:Ծիծեռնակաբերդ․ հոկտեմբեր 2010.JPG|մինի|աջից|Հայոց Ցեղասպանութեան Յուշահամալիր (Ծիծեռնակաբերդ)]]
Ամէն տարի [[24 Ապրիլի]]-ի յաջորդող օրերուն ժողովուրդի բերած հարիւր հազարաւոր ծաղիկներ, զորս ժողովուրդը կը բերէր յուշահամալիր,ծաղիկները կը տեղափոխէինտեղափոխուէին աղբերուաղբի մօտ եւ կ'այրէին։այրուէին։ 2010-էն սկսեալ, այդ ծաղիկները կը հաւաքենհաւաքուին եւ թերթիկները կ'անջատենանջատուին ցօղունէն։ Ցօղուններէն կը պատրաստեն պարարտանիւթ՝ Յուշահամալիրի տարածքին մէջիտարածքի հողին համար, իսկ թերթիկներէն կը պատրաստենպատրաստուի վերամշակուած թուղթ, որ կ'օգտագործուի Ցեղասպանութեան թանգարանին մէջ։
Այս արարողութիւնը իր մէջ կը միաւորէմիացնէ երկու գաղափար՝ ծաղիկներու վերածումը լուռ վկաներու եւ շրջակայ միջավայրին պահպանումի գաղափարը։ Աւանդական այս արարողութեան կրնան մասնակցիլ բոլոր փափաքողները։ [[2015]]-ին այս արարողութիւնը կըտեւած տեւէէ երկու օր՝ [[27 Ապրիլի |27 եւ]] էն [[28 Ապրիլ]]՝ [[Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակ]]ին առիթով մեծ քանակութեամբ ծաղիկներու զետեղումին պատճառով<ref>https://armenpress.am/eng/news/802611/flower-gathering-event-to-be-held-at-armenian-genocide-memorial-on-april-27-28.html</ref>։ ▼
1970-ականներուն լուսանկարիչ [[Նեմրութ Պաղտասարեան]], հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յուշահամալիրը կըփափաքած փափաքիէ այնպէս մը լուսանկարել, որ յուշարձանինյուշարձանի սիւներէն լոյս թափանցէ դէպի դուրս եւ այդ մէկը իրագործելու համար ան կ'օգտագործէ որսորդական լուցկի օգտագործած է<ref>[https://mediamax.am/am/news/flashback/13293/ Ծիծեռնակաբերդի հուշարձանը և որսորդական լուցկին]:[[ՄեդիաՄաքս]]: Վերցված է՝ 17 Հունիսի 2015</ref> :: ▼▲Այս արարողութիւնը իր մէջ կը միաւորէ երկու գաղափար՝ ծաղիկներու վերածումը լուռ վկաներու եւ շրջակայ միջավայրին պահպանումի գաղափարը։ Աւանդական այս արարողութեան կրնան մասնակցիլ բոլոր փափաքողները։ [[2015]]-ին այս արարողութիւնը կը տեւէ երկու օր՝ [[27 Ապրիլի]]էն [[28 Ապրիլ]]՝ [[Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակ]]ին առիթով մեծ քանակութեամբ ծաղիկներու զետեղումին պատճառով<ref>https://armenpress.am/eng/news/802611/flower-gathering-event-to-be-held-at-armenian-genocide-memorial-on-april-27-28.html</ref>։
▲1970-ականներուն լուսանկարիչ [[Նեմրութ Պաղտասարեան]], հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յուշահամալիրը կը փափաքի այնպէս մը լուսանկարել, որ յուշարձանին սիւներէն լոյս թափանցէ դուրս եւ այդ մէկը իրագործելու համար ան կ'օգտագործէ որսորդական լուցկի<ref>[https://mediamax.am/am/news/flashback/13293/ Ծիծեռնակաբերդի հուշարձանը և որսորդական լուցկին]:[[ՄեդիաՄաքս]]: Վերցված է՝ 17 Հունիսի 2015</ref>::
== Ծանօթագրութիւններ ==
| 