«Ուրմիոյ Լիճ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
(Տարբերութիւն չկայ)
|
19:50, 17 Նոյեմբեր 2016-ի տարբերակ
Ուրմիոյ Լիճ նաեւ Ուրմիա (անուն՝ Կապուտան Լիճ), անհոսք աղի լիճ Իրանի հիւսիս-արեւմուտքը: Կոչուած է նաեւ Թիլ: Յունական աղբիւրներէն յիշատակուած է Մանթիա, Մեդի, Սպաուտայ անունները, որոնք նոյնպէս կը նշանակեն կապոյտ: Հայկական լեռնաշխարի, ինչպէս նաեւ ողջ Մերձաւոր Արեւելքի 3 խոշոր լճերէն ամենամեծն էր մինչեւ 20-րդ դարու վերջը: Լիճ թափուող գետերու ջուրն անխնայ օգտագործելու պատճառով Ուրմիոյ մակերեսը զգալիորէն կրճատեւել, ափերը աղակալելած են կտրուկ բարձրացած է ջրի աղիութիւնը: Այդ պատճառով առաջնութիւնը զիջած է Հայկական լեռնաշխարհի մէկ այլ լճի՝ Վանին: Այժմ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան կառավարութիւնը նախաձեռնած է Արաքսի ջրերու մաս մը ողղել Ուրմիոյ լիճին[1]:
Լիճն ուսումնասերած են Վ.Վ. Բոգաչեւը, Գ. Ռիբենը, Կ.Ն. Պաֆենհոլցը եւ ուրիշներ: Անոնք կ'ենթադրեն, որ լիճն առաջներուն կը հոսուն եղած է դէպի Կասպից ծով՝ Ամարդոս (Սեֆիտռուդ) գետի միջոցով: Սոհունդ լեռան արտավիժմամբ կապը Կասպից ծովի հետ կտրուած է: Կարծիք կայ, որ Կապուտանը Խօյի դաշտով կապ ունեցած է Արաքսի հետ: Լճափից դէպի Խօոյ քաղաքը գնացող ճանապարհին կան դարավանդներու հետքեր, որ հիմք կու տայ կարծելու, որ լճէն գէտ դուրս եկած է Կարաթափա լեռնացնքով թափուած է Արաքսի մէջ: Մէկ այլ փաստ Թավրիզի մօտ Կարմիրջուր (Աջի) գեսի վրայ կան բարձր դարավանդեր, որոնք դէպի լիճն աստիճանաբար կը ցածրանան, կը մտնեն լճագետային նստոաւծքներու տակ: Այսինքն՝ շրջապատի լեռները կը բարձրանան, գոգավուրութեան յատակ կ'իջնէ՝ կապուած դեկդոնական շարժումներու հետ: Լճի երկարութիւնը 140 քմ է, մակերեսը՝ մօտ է 5800 քմ2, խորութիւնը՝ մինչեւ 15 մ, աւազանը՝ մօտ 50000 քմ2: Կը գտնուի դեկդոնական իջուածքը, 1275 մ բարձրութեան վրայ:
Գարնանը մակարդակը կը բարձրանայ: Կը սնտուի անմիջապէս լճի մակերեսին թափուող տեղումներով, գգետերու միջոցող եւ մասամբ ստորերկրեայ ջրերով: Կապուտան կը թափուին բազմաթիւ գետեր: Սալմաստի գետը, Ջահատու, Կարմիրջուր (Աջի), Կադեր, Մարի (Բարանդուզ), Նազլու՝ Համեմատաբար խոշոր գետերը լճափին դելտաներ կ'առաջացնեն: Գետերու դելտաները հաճախ ճահճացած են՝ բերուած տիղմի պատճառով, հատկապէս Զագրոսի համակարգէն իջնող գետերը, ունենալով մեծ անկում կը կատարեն ուժեղ Էրոզիա եւ կը բերեն մեծ քանակութեամբ տիղմ:
Աղիութիւնը շատ բարձր է՝ 150-250% է, հիմնականը քլորիդներ են, որ ափամերձ մասերը ամրանը կը հանդիպին ինճնանըստ աղի կամ աղուտներու ձեւով: Ծանծաղ մասերը աղը կը նստի նաեւ ձմռանը, երբ ջերմաստիճանն կ'իջնէ եւ ջրի թուծողոկանութիւնը կը թուլանայ: Ամռանը ջրի ջերմաստիճանի բարձրացման հետ մեկտեղ աղի մաս մը նորէն կը լուծուի եւ աղիութիւնը կը մեծնայ: Աղիութեան պատճառով կենդանական աշխարհը գրեթէ կը բացակայի: Ձկները չկան, կան միայն մանր խեցգետնամաններ եւ որոշ ջրիմուռներ: Լճի մերձակայքի կլիման շատ չորային է եւ անհրապոյր: Քամու դէպքը օդը հագեցած է աղի փոշով: Լճի ափերուն կան բուժիչ ցեխեր եւ լճի հատակից անուշահամ ջերմուկներ:
Լիճը կայ 60 կղզի՝ գլխաւորապէս հարաւային մասը: Խոշորներն Էշակ, Թելա, Ձիերի, Շահի:
Նաւարկելի է: Արեւմտեան ափի մօտ են Ուրմիա, Շահպուր քաղաքները:
1926 թուականին լիճը վերանուանուած է Ռեզայի, ի պատիւ Ռեզա Փեհլեուի շահի: 1970 լճին վերադարձած է նախկիմ անունը: 1967 թուականէն լիճը ներառուած է Ուրմիա ազգային պարկի մէջ:
Ծանօթագրութիւններ
Գրականութիւն
- Հայաստանի բնաշխարհ, Հայկ. հանրագիտ. հրատ., 2006
- Հ.Կ. Գաբրիելյան, Հայկական լեռնաշխարհ, Եր. 2000
Արտաքին յղումներ
Կատեգորիա:Աղի լճեր Կատեգորիա:Իրանի լճեր Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի լճեր