Ուիքիփետիա

Անթոնին Տվորժաք

Անթոնին Լեոփոլտ Տվորժաք (8 Սեպտեմբեր 1841(1841-09-08)[1][2][3][…], Նելահոզեւես, Պոհեմիայի թագաւորութիւն, Աւստրիական Կայսրութիւն[4][5][6][…] - 1 Մայիս 1904(1904-05-01)[1][2][3][…], Փրակա, Աւստրո-Հունգարիա[7][4][6][…]), նշանաւոր չեխ (պոհեմիացի) երգահան, չեխական դասական երաժշտութեան եւ ազգային համանուագի հիմնադիրներէն մէկը[11]:

Անթոնին Տվորժաք
Ծննդեան անուն չեխ․՝ Antonín Leopold Dvořák
Ծնած է 8 Սեպտեմբեր 1841(1841-09-08)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Նելահոզեւես, Պոհեմիայի թագաւորութիւն, Աւստրիական Կայսրութիւն[4][5][6][…]
Մահացած է 1 Մայիս 1904(1904-05-01)[1][2][3][…] (62 տարեկանին)
Մահուան վայր Փրակա, Աւստրո-Հունգարիա[7][4][6][…]
Քաղաքացիութիւն  Պոհեմիայի թագաւորութիւն
 Սիսլեթանիա
Կրօնք Կաթոլիկութիւն[8]
Ուսումնավայր փողաւոր երգեհոնի դպրոց՝ Փրակի մէջ
Երկեր/Գլխաւոր գործ Համանուագ թիւ 1[9], Համանուագ թիւ 9[9], «Սթապաթ Մաթըր», «Ս. Լուտմիլա», «Ռեքուիեմ», «Թը Տէօմ», «Ալֆրետ», «Թագաւորը եւ փայտածուխ այրողը», «Յամառ սիրահարները», «Վանտա», «Խորամանկ Գիւղացին», «Տիմիթրի», «Յակոբոսը», «Սատանան եւ Քէյթը», «Ջրահարս», «Արմիտա», «Թաւջութակի համերգ», «Սլաւոնական Պարեր» եւ «Աստուածաշնչական Երգեր»
Տեսակ դասական երաժշտութիւն եւ օփերա
Մասնագիտութիւն Դասական երաժշտահան, երգեհոնահար, փրոֆեսոր, խմբավար, երաժշտագէտ, ջութակահար, ջութակահար, երգահան, ուսուցիչ, դաշնակահար, երաժշտութեան ուսուցիչ, տաղանդաւոր
Աշխատավայր Փրակի «առժամեայ թատրոն»
Ս. Ատալպերթ եկեղեցի
Ամերիկայի Ազգային Երաժշտանոց
Փրակի Երաժշտանոց
Վարած պաշտօններ Ազնուական դասի անդամ (Աւստրիա)[10]
Անդամութիւն Սերպեան գիտութիւններու եւ արուեստներու կաճառ
Ամուսին Աննա Տվորժաքովա
Ծնողներ հայր՝ Ֆրանցիսեք Տվոժարաք, մայր՝ Աննա Տվորժաքովա
Երեխաներ Օտիլ Սուքովա (Չեխ երաժիշտ), Օթաքար Տվոժարաք եւ Մակտալենա Տվոժարաք
Կայքէջ antonin-dvorak.cz​(չեխ.)​(անգլերէն)
Ստորագրութիւն

Կենսագրութիւն

Խմբագրել

Անթոնին Տվորժաք ծնած է Փրակի Նելահոզեւես գիւղը։

Մկրտուած է իբրեւ կաթոլիկ, իր գիւղի Ս. Անտրիու եկեղեցւոյ մէջ։[12]

Մայրը՝ Աննա (1820- 1882)[13] պանդոկապետուհի մըն էր, որ մասնագիտացած էր նաեւ երաժշտութեան մէջ՝ յատկապէս կը սիրէր Զիտէր եւ Պուչըր նուագել (քանոնի հին տեսակներէն): Վերջինս Լոպքոուիզի իշխանին մատակարարին՝ Եոզետենեքի, դուստրն էր: [14] Աննա եւ Ֆրանցիսեք Տվորժաք կ'ամուսնանան 17 Նոյեմբեր 1840 -ին[15]:

Անթոնին Տվորժաք ընտանիքին 14 զաւակներուն անդրանիկն էր, որոնցմէ ութն մահացած են մանուկ տարիքին[16]:

 
Տվորժաք 1868 -ին

1854-1857 Տվորժաք կ'աշակերտէ Ա. Լիհմանի (Anton Liehmann), որ իր գերմաներէնի ուսուցիչը ըլլալուն կողքին, իրեն կը սորվեցնէ (երաժշտութեան տեսութիւն, ալթ, դաշնակ եւ երգեհոն), ինչպէս նաեւ կը ծանօթացնէ ժամանակակից երաժիշտներուն եւ հեղինակներուն: Լիհման Զլոնիս (Zlonice) եկեղեցւոյ երգեհոն նուագողն էր. ան յաճախ կը քաջալերէր Անթոնինը, որ ինք նուագէր եկեղեցական արարողութեանց ընթացքին:

 
Անթոնին Ս. Ատալպերթ եկեղեցւոյ մէջ երգեհոն կը նուագէր՝ 1874-1877 թուականներուն
 
Անթոնին Տվորժաքի ծննդավայրը, Նելահոզեւես:

Գերմաներէնը բարելաւելու համար, ան 1856-ին մէկ տարուան համար կը մեկնի Քասքա Քամենիսէ (Česká Kamenice) եւ հոն կը շարունակէ երաժշտական դասերը Ֆրանց Հանքի (Franz Hanke) քով[17]: 16 տարեկանին Լիհմանի եւ Զտենեքի յորդորներով Ֆրանթիզէք իր որդւոյն կ'արտօնէ երաժիշտ դառնալ մէկ պայմանով, որ Տվորժաք դառնար երգեհոնահար [18]:

Փրակ վերադառնալէն ետք, Սեպտեմբեր 1857-ին Տվորժաք կ'ընդունուի քաղաքին երգեհոնի դպրոցը. երգել կը սորվի Ժոզեֆ Զվոնարի հետ, տեսութիւն՝ Ֆրանտիզէք Պլազեքի հետ եւ երգեհոն՝ Ժոզեֆ Ֆոսթերի հետ: Վերջինս ոչ միայն Փրակի երաժշտանոցին դասախօսն էր, այլեւ՝ հեղինակ երգեհոնային ստեղծագործութիւններու[19][20][21]: Տվորժաք գերմաներէնը աւելի բարելաւելու համար, լրացուցիչ դասերու կը հետեւի, ինչպէս նաեւ իբրեւ «արտակարգ» ջութակահար, կը սկսի աշխատիլ բազմաթիւ խումբերու եւ նուագախումբերու մէջ[22]:

1857-էն կը սկսի մեծ հիացմունք ցուցաբերել Վակների ստեղծագործութիւններուն հանդէպ[23]:

1858-ին կ'անդամակցի Քարել Քոմզաքի անուան նուագախումբին եւ ելոյթներ կ'ունենայ՝ Փրակի ճաշարաններէն ներս, պարային խնճոյքներու ընթացքին[24]:

1859-ին կ'աւարտէ երգեհոնային դպրոցը իր դասարանին երկրորդը հանդիսանալով [25]: Կը դիմէ Սեն Հենրի եկեղեցի՝ իբրեւ երգեհոնահար, սակայն կայուն գործ մը չի կրնար ապահովել[26]:

1860-1862 կը սկսի նուագել Փրակի քամերային նուագախումբերէն մէկուն մէջ, 1862-ին՝ «Առժամեայ թատրոն»էն ներս։

1862-ին նուագախումբէն ներս կը սկսի իբրեւ ալթահար ներկայանալ: Նուագախումբին մէջ նուագելը իրեն կ'օգնէ օփերա [27] եւ երաժշտութիւն ունկնդրելու: Նոյն տարին կը սկսի ստեղծագործել լարային քառեակի համար[28]:

Յուլիս 1863-ին կը ներկայանայ գերմանացի հեղինակ՝ Ռիչարտ Վակների ստեղծագործութիւններով եւ կը ղեկավարէ նուագախումբը:

1864-ին կը համաձայնի կիսել Փրակի Զիզաքով թաղամասէն ներս գտնուող բնակարանի մը վարձքը՝ հինգ այլ մարդոց հետ, որոնցմէ էին նաեւ՝ ջութակահար Մորիք Անկեր եւ Քարել Քեչ, որ հետագային երգիչ կը դառնայ[29][30]:

Տվորժաք ամսական շուրջ 7,50 տոլար կը շահէր: Եկամուտը բարելաւելու համար, Ժան Նեբոմուք Մայըր ( Jan Nepomuk Maýr) (որ 1866-ին կը փոխարինէ Սմըթանանը իբրեւ նուագախումբին գլխաւոր ղեկավարը) զինք կը հրաւիրէ դաշնակի դասեր տալու, որոնց ընթացքին կը հանդիպի իր ապագայ կնոջ: Ան նախ կը սիրահարի «Առժամեայ թատրոն»ի իր աշակերտուհիներէն եւ գործընկերուհիներէն մէկուն՝ Ժոզեֆինա Գերմաքովային, որուն համար ալ կը գրէ «Նոճիի Ծառերը» երգը [31]: Սակայն վերջինս երբեք չի փոխադարձեր իր սէրը եւ կ'ամուսնանայ ուրիշի մը հետ: 1873-ին Տվորժաք կ'ամուսնանայ Ժոզեֆինայի փոքր քրոջ՝ Աննա Քերմաքովային հետ (1854-1931): Կ'ունենայ ինը երեխայ, որոնցմէ երեքը կը մահանան մանկութեան տարիներուն: Իր անդրանիկ զաւակն է Ֆրանթիսէք Տվորժաք (1814-1894)՝ աշխարհահռչակ գծանկարիչը:

Հեղինակ եւ երգեհոնահար

Խմբագրել

Տվորժաք իր լարային հնգեակը կ'անուանէ «Լա մինոր (a moll) օփիւս 1» (1861), իսկ իր լարային քառեակը (1862) «օփիւս 2»-ը, Պուրկհաուզըրի (Burghauser Catalogue) թուագրումով եւ Պ.6 (B.6 ) եւ Պ.7 (B.7) ներկայացնելով առաջին հինգ ստեղծագործութիւնները, որոնք օփիւս թիւեր չունին (1862)[32]: 1860-ականներուն Տվորժաք կը կատարէ նաեւ իր առաջին համանուագային փորձերը, որոնցմէ քանի մը հատը կը գրէ ինքնաքննադատաբար: Ձեռագիր «Տօ մինոր» (c moll) համանուագը, որ կը գրէ 1865-ին, առանց օփիւս թիւի, Պ.9 մինչեւ օրս պահպանուած է [32]: Ասիկա եղած է Տվորժաքի առաջին համանուագը: Տվորժաքի առաջին ստեղծագործական քայլերը կ'ընթանան առանց քննադատութիւններու կամ հանրային ելոյթներու: Երրորդ լարային քառեակը Պ.18, կը գրէ 1869-ին, բայց կը հրապարակէ եւ կը հրատարակէ 1964-ին, իսկ առաջին անգամ կը կատարէ 1969-ին:[33] 1870-ին ան առաջին անգամ օփերա կը գրէ Մայիս-Հոկտեմբեր ամիսներուն ընթացքին[34]: Առաջին հանրային ունկնդրութիւնը տեղի կ'ունենայ 1905-ի վերջին, իսկ լիակատար օփերան բեմ կը բարձրանայ՝ 1938-ին[35]:

1871-ին Տվորժաք կը լքէ «Առժամեայ Թատրոն»ի նուագախումբը, որպէսզի կարենայ աւելի զբաղիլ ստեղծագործութեամբ[36]: Մինչեւ 1871 26-էն առաջին 5-ը «օփիւս» չի կոչեր[37]: Իր առաջին մամլոյ հաղորդագորութիւնը կը տպուի Յունիս 1871-ին «udební lsty» ամսագիրին մէջ, իսկ հեղինակային ստեղծագործութիւններու առաջին կատարումը՝ Օմինանի (omínání) երգն էր («Յիշատակ», Հոկտեմբեր 1871-ին, Լ. Փրոչազայի երեկոյեան երաժշտութիւն)[38]:

«Թագաւորը եւ փայտածուխ այրողը» (The King and the Charcoal Burner) «Առժամեայ թատրոն»էն (Provisional Theatre) կը վերադարձուի Տվորժակի՝ ըսելով, թէ օփերան կարելի չէ ներկայացնել: Անոր նախերգանքին բացումը կը կայանայ 1872-ին` Պադրիխ Սմիթանայի (Bedřich Smetana) ղեկավարած ֆիլհարմոնիք համերգին ընթացքին, բայց սկզբնական բեմադրութեամբ լի օփերան կը կատարուի մէկ անգամ՝ 1929-ին: Քլափհալմ (Clapham) կ'ըսէ[39], թէ Տվորժաք կ'անդրադառնայ, թէ «ծայրայեղութիւն ըրած է, երբ փորձած է հետեւիլ Վակների օրինակին»: 1873-1874 Տվորժաք օփերան ամբողջութեամբ կը վերափոխէ, «առանց օգտուելու նախկին տարբերակէն»: 1874-ին Փրակի մէջ օփերայի վերափոխուած տարբերակը կը ներկայացնէ «Թագաւորը եւ փայտածուխ այրողը Բ, Պ.42» (King and Charcoal Burner II, Պ.42) անունով [40]:

Ամուսնութենէն ետք, երբ կը հրաժարի Պետական Թատրոնէն, Տվորժաք նոր գործ մը կ'ապահովէ իբրեւ երգեհոնահար Ս. Վոյթեխ եկեղեցւոյ մէջ[41] (St. Vojtěch), որ կը կոչուէր Ս. Ատալպերթի, Փրակի եկեղեցւոյ Ժոզեֆ Ֆոսթրի հովանաւորութեամբ, իր նախկին ուսուցիչին երգեհոնային դպրոցէն ներս: Աշխատավարձը «խեղճուկ գումար մըն էր», բայց իրականութեան մէջ «երիտասարդ նորապսակ զոյգին համար ողջունելի էր»[42]: Հակառակ այդ հանգամանքներուն Տվորժաք կը յաջողի երաժշտութեան պատմութեան մէջ ակնառու դէմք մը դառնալ:

Նոյեմբեր 1872-ին, Տվորժաքի գրած Դաշնակի քառեակը «Լա մաժոր (A dur)» կը կատարուի Փրակի մէջ «Հիանալի նուագողներու խումբ»ին կողմէ, որուն կազմակերպիչը Փրոչազան էր[43]: Անիկա առաջին ստեղծագործութիւնն էր, որ կը կատարուէր համերգի ընթացքին: Մարտ 1873-ին անոր Չեխ հայրենասիրական քանթաթը «Սպիտակ լերան վարսերը»[44] կը կատարուի Փրակի Հլահոլ Հասարակական Երգչախումբին կողմէ, որ բաղկացած էր 300 երգիչներէ (ղեկավարութեամբ եւ հովանաւորութեամբ իր ընկերոջ ՝ Քարել Պենտլի ( Karel Bendl)), եւ կ'արժանանայ ջերմ գնահատանքի թէ՛ քննադատներուն եւ թէ հանդիսատեսներուն կողմէ[45]: Տվորժաքի ստեղծագործութիւնները առաջին անգամ հանրածանօթ կը դառնան Փրակի մէջ:

1874 -ին Տվորժաք արդէն 33 տարեկան էր, սակայն հանրածանօթ չէր Փրակէն դուրս: Նոյն տարին կը մասնակցի եւ կը շահի Աւստրիոյ Պետական Մրցանակը ("Stipendium"), իբրեւ երաժշտահան: Մրցանակը կը ստանայ Փետրուար 1875-ին: Մրցումին դատակազմի անդամներն էին՝ երաժշտագէտ Էտուարտ Հանսլիք, Եոհան Հերպերք՝ Պետական Օփերային թատրոնի գլխաւոր տնօրէն եւ Եոհաննէս Պրամս[46]: Կը կարծուի, թէ Պրամս վերջերս ներառուած էր դատակազմին մէջ, քանի որ ըստ Հանսլիքի, 1874-ի մրցութային ցանկին մէջ իր անունը չկար [47]: Հանսլիք լաւ գիտելիքներ ունէր, որովհետեւ յաջորդաբար անդամակցած էր այդ դատակազմին (1874 -ի վերջէն մինչեւ 1877): Այնուամենայնիւ, Պրամս (Johannes Brahms) ժամանակ եւ հնարաւորութիւն կ'ունենայ գնահատելու Տվորժաքի գործունէութիւնը: Պոթսթեյն[48] կ'ըսէ, թէ յանձնաժողովին միտումը հետեւեալն էր. «պարգեւատրել նիւթական կարիք ունեցող տաղանդաւոր հեղինակները» Աւստրօ-Հունկարական պետութենէն ներս: Դատակազմը Տվորժաքէն կը ստանայ 15 ստեղծագործութիւն: Պրամս բարձր կը գնահատէ Տվորժաքի «վարպետութիւնն ու տաղանդը»: Այդ երկուքը Տվորժաքի երրորդ ու չորրորդ համանուագներն էին [49]. երկուքն ալ առաջին անգամ կը կատարուին 1874-ի աշնան, Փրակի մէջ:

Քլափհալմ[50] (Clapham) իր պաշտօնական զեկոյցը կը հաղորդէ 1874-ի մրցանակին վերաբերեալ, ըսելով թէ՝ «Տվորժաք համեմատաբար երաժշութեան աղքատ դասատու մըն է, որ ներկայացուցած է 15 ստեղծագործութիւններ եւ համանուագներ, որոնք ցոյց կու տան իր անբասիր տաղանդը...Դիմորդը արժանի է նուիրատուութեան, որպէսզի կարենայ մեղմել իր նիւթական ծանր պայմանները եւ ստեղծագործական գործունէութեան նուիրուիլ»: Ան կ'ըսէ, թէ Տվորժաք նոյնիսկ դաշնակ մը չունի: նախքան ամուսնութիւնը, երբ ան բնակած է 5 ուրիշ տղոց հետ, անոնցմէ մէկը ունէր փոքրիկ «սփինեթ» դաշնակ մը[31]:

1875-ին երբ կը ծնի Տվորժաքի առաջին որդին, ան կը ստեղծագործէ իր երկրորդ լարային քառեակը, իր 5-րդ համանուագը, դաշնամուրային եռեակը՝ «համար 1» եւ Սերենատ լարայիններու՝ համար «Մի մաժոր օփիւս 22 (E dur)»: Ան անգամ մը եւս կը մասնակցի «Աւստրիան Պետական մրցում»ին, սակայն մրցանակի չ'արժանանար: 1876-ին դարձեալ մրցանակի կ'արժանանայ, որմէ ետք կը հրաժարի երգեհոնահարութենէն[51]:

Միջազգային հեղինակութիւն

Խմբագրել
 
Անթոնին Տվորժաքի արձանը Մանհաթընի մէջ, Նիւ Եորք, քանդակագործ՝ խրուաթիացի Իւան Մեստրովիք

1877-ին Տվորժաք դարձեալ Աւստրիական մրցոյթին կը մասնակցի, ներկայացնելով իր Մորավիական Զուգանուագները (Moravian Duets) եւ շարք մը այլ երաժշտութիւններ, նաեւ իր Դաշնակի քոնչերթօն (Piano Concerto)[52]: Մինչեւ Դեկտեմբեր, ան տեղեկութիւն չ'ունենար արդիւնքներէն. աւելի ուշ, անձնական նամակ մը կը ստանայ երաժշտագէտ Էտուարտ Հանսլիքէն, որ նոյնպէս դատակազմին անդամներէն էր։ Նամակը ոչ միայն կը յայտնէր, թէ Տվորժաք մէկ անգամ եւս կը շահի այդ մրցանակը, նաեւ առաջին անգամ ըլլալով ի յայտ կու գայ, որ դատակազմին մէջ էին Պրամսն ու Համսլիքը: Նամակը կը փոխանցէ երկուքին բարեկամական առաջարկը, որ Տվորժաքի երաժշտութիւնը հանրածանօթ դառնայ Չեխիոյ սահմաններէն դուրս [52]:

Դեկտեմբեր 1877-ին Տվորժաք կը գրէ իր լարային քառեակը՝ «համար 9 ռէ մինոր (d moll)» նուիրուած Պրամսին: Պրամս եւ Հասլիք ոգեւորուած էին Մորավիական Զուգանուագներով (Moravian Duets). Պրամս անիկա կը յանձնէ իր հրատարակիչին՝ Սիմրոքին, որ յաջողութեամբ կը հրատարակէ: Ուշադրութիւն դարձնելով Պրամսի բաւականին լաւ ընդունուած Հունգարական Պարերուն, Սիմրոք՝ Տվորժաքի կը յանձնարարէ, որ գրէ նոյն բնոյթով բան մը: Տվորժաք 1878-ին կը ներկայացնէ իր «Սլավոնական պարերը» «օփիւս 46»: Սկիզբը դաշնակի 4 ձեռքի համար կը գրէ, բայց Սիմրոք կը պահանջէ նաեւ նուագախմբային տարբերակը: Այս պարեղանակները մեծ յաջողութիւններու կ'արժանանան:

15 Դեկտեմբեր 1878-ին երաժշտագէտ Լուի Էհլերտ կը հրապարակէ Պերլինի «Nationalzeitung»ին մէջ Մորավիական Զուգանուագներուն եւ Սլավոնական պարերուն վերանայումը, ըսելով որ, «պարերը» իրենց ճամբան կը շինեն «ամբողջ աշխարհով մէկ» եւ «այս երաժշտութեան միջոցով հնարաւոր է հասնիլ երկնային բնութեան»[53]: Այս պարեղանակները 1879-ին կը նուագուին Ֆրանսայի, Անգլիոյ եւ ԱՄՆ-ի համերգներուն ընթացքին: Հետագային, 1886-ին, Սիմրոք կը խնդրէ հետագայ Սլավոնական պարերը, եւ Տվորժաք խնդրանքը կը կատարէ իր «օփիւս 72»-ով:

 
Անտթոնին Տվորժաքի արձանը Ռուտոլֆինումի դիմաց Փրահայի մէջ, Չեխիոյ հանրապետութիւն

1879-ին Տվորժաք կը գրէ իր լարային վեցեակը: Սիմրոք ստեղծագործութիւնը ցոյց կու տայ մեծ ջութակահար Ժոզեֆ Եոաքիմի եւ ան ուրիշ երաժիշտներու հետ միատեղ առաջին անգամ կը ներկայացնէ զայն՝ նոյն տարուան Նոյեմբերին: Եոաքիմ կը դառնայ «գլխաւոր բաժակակիրը» Տվորժաքի եկեղեցական երաժշտութեան [54]: Նոյն տարուան ընթացքին, Տվորժաք կը գրէ իր Ջութակի համերգը: Դեկտեմբերին ան ստեղծագործութիւնը կը նուիրէ Եոաքիմին [55] իրեն ուղարկելով ստեղծագործութենէն նմոյշ մը: Յաջորդ գարնան միասին կը սկսին քննարկել եւ Տվորժաք վերատեսութեան կ'ենթարկէ ստեղծագործութիւնը, սակայն Եոաքիմ չի համակերպիր փոփոխութեան: Ջութակի համերգը առաջին անգամ կը կատարուի Հոկտեմբերի 1883-ին Փրահայի մէջ, որուն մենակատարն էր ջութակահար Ֆրանթիսեք Օնտրիչեք: Ան նոյն տարուան Դեկտեմբերին ստղծագործութիւնը կը նուագէ Վիեննայի մէջ, խմբավար ունենալով Հանս Ռիխթրը: Հետագային Եոաքիմ երկու անգամ կ'ուզէ ներկայացնել այդ համերգը, բայց այդ երկու անգամն ալ համակարգումները կը ձախողին եւ ան կը հրաժարի իր որոշումէն: Հանս Ռիխթր Տվորժաքէն կը խնդրէ, որ ստեղծէ «Համանուագ No. 6» Վիեննայի Ֆիլհարմոնիքին համար, մտադրութիւն ունենալով, որ առաջին անգամ այդ համանուագը բեմ պիտի բարձրանար Դեկտեմբեր 1880-ին: Սակայն Տվորժաք հետագային կը բացայայտէ, որ նուագախումբի անդամները կ'առարկեն նուագել հեղինակին գործերը իրենց ցուցաբերած «հակա-չեխական կեցուածքին» պատճառով[56]: Հետեւաբար համանուագին առաջին կատարումը կը ղեկավարէ Ալթոլֆ Չեխ, հանրային Ֆիլհարմոնիայի սրահէն ներս, 25 Մարտ 1881-ին Փրակի մէջ [57][58]: Ի վերջոյ Ռիխթր կը կատարէ իր համանուագը Լոնտոնի մէջ 1882-ին. վերջինս միշտ կը գնահատէր Տվորժաքի ստեղծագրծութիւնները[59]:

Ընդունումը Մեծն Բրիտանիոյ մէջ

Խմբագրել
 
Անթոնին Տվորժաք 1904-ին

Տվորժաքի «Սթապաթ Մաթեր»ը (Stabat Mater) (1880) կը կատարուի եւ հանդիսատեսին կողմէ կ'արժանանայ մեծ յարգանքի եւ սիրոյ, 10 Մարտ 1883-ին Լոնտոնի Րոյալ Ալպերթ համերգասրահէն ներս, խմբավարութեամբ Ժոզեֆ Պարնպիի[60]: Տվորժաք կը հրաւիրուի այցեցելու Մեծն Բրիտանիա, ուր ան մեծ հռչակ կը շահի 1884 -ին[60]: Լոնտոնի հանրային Ֆիլհարմոնիքը Տվորժաքի կը յանձնէ Լոնտոնի համերգներուն ղեկավարութիւնը, որոնք մեծ ընդունելութիւն կը գտնեն: Ի պատասխան յանձնաժողովին, Տվորժաք կը գրէ իր 7-րդ համանուագը եւ կը ղեկավարէ Ս. Ճեյմսի համերգասրահէն ներս 22 Ապրիլ 1885-ին [61]: 1885-ի այցելութեան ընթացքին ան կը ներկայացնէ իր Քանթաթը «Ուրուականի հարսանիքը» (cantata The Spectre's Bride) 27 Օգոստոսի համերգին: Ան համերգէն մէկ շաբաթ առաջ կը ժամանէ, որպէսզի 500 հոգինոց երգչախումբին եւ 150 հոգինոց նուագախումբին հետ փորձերը ինք ընէ: Մինչ այդ, այս համերգը Տվորժաքի կեանքին «ամէնէն մեծ յաղթանակը» կը դառնայ... հետեւելով այս նոր յաջողութեան, անգլիախօս երկիրներու երգչախումբերը կը շտապեն կատարելու այս նոր ստեղծագործութիւնը: Տվորժաք ընդհանուր առմամբ Բրիտանիա կ'այցելէ ութ անգամ, հոն ղեկավարելով իր իսկ աշխատանքները: 1887-ին Ռիխթր կը ղեկավարէ համանուագային Վարիացիաները Լոնտոնի եւ Վիեննայի մէջ՝ մեծ յարգանքով: Ռիխթրի Լոնտոնի համերգին մասին Տվորժաք կը գրէ. «հարիւրաւոր համերգներէն, որ ես ղեկավարած եմ իմ կեանքիս ընթացքին, ոչ մէկ երաժշտութիւն այսքան յաջող չէ եղած ինչքան քուկդ»[62]:

1888-1891

Խմբագրել

Հակառակ Տվորժաքի նոր յաջողութիւններուն, Փետրուար 1888-ին Վիեննայի մէջ «Stabat Mater» (կանգնած մայրը) ստեղծագործութեան կատարումը զոհ կը դառնայ հակա-չեխականութեան, եւ հեղինակը այս ամէնը կ'անուանէ «կործանիչ քննադատութիւն»[63]: Ան ջերմօրէն շնորհակալութիւն կը յայտնէ Ռիխթրին «իր քաջութեան եւ նուիրումին» համար: 1890-ին Փիոթր Իլիչ Չայքովսքիի շնորհիւ, Տվորժաք կ'այցելէ Ռուսատան եւ կը ղեկավարէ իր ստեղծագործութիւնները Մոսկուայի եւ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ[64]: 1891-ին Տվորժաք կը ստանայ պատուոյ աստիճան Քեմպրիճ համալսարանէն, եւ Փրահայի մէջ կը նշանակուի գործիքաւորման եւ ստեղծագործութեան հմտութեան ուսուցչապետ (փրոֆէսոր): Ան նախ կը մերժէ առաջարկը, բայց յետոյ կ'ընդունի: Այս երկմտանքը իր եւ հրատարակիչ Սիմրոքի միջեւ եղած վէճին հետեւանքն էր՝ Տվորժաքի Ութերորդ համանուագին վճարման գծով: Տվորժաքի Ռեքուիեմը առաջին անգամ կը կատարուի այդ տարուան աւարտին Պիրմինկհեմի Եռամեայ Երաժշտական Փառատօնին:

1891-ին Պոհեմական Լարային Քառեակը, որ աւելի ուշ կը կոչուի Չեխական Քառեակ, Քարել Հոֆման՝ առաջին ջութակ, Ժոզեֆ Սուք՝ երկրորդ ջութակ, Օսքար Նեթպալ՝ ալթ եւ Օթաքար Պերքեր՝ թաւջութակ: Կ'ըսեն, թէ Նեթպալ եւ Սուք Տվորժաքի «ամէնէն յուսատու» աշակերտներէն էին երաժշտանոցին մէջ եւ Քառեակին հիմնադրման նախաձեռնողները [65]:

1891-ին Տվորժաք գրած է 11 լարային քառեակներ, որոնցմէ վեցը կը կատարուին Քառեակի շրջաքայութիւններուն ընթացքին[66], ինչպէս նաեւ Սմեթանայի երկու քառեակները:

Ոճը

Խմբագրել

Տվորժաքի բազմաթիւ ստեղծագործութիւններուն մէջ, ինչպիսիք են «Սլավոնական Պարերը» եւ իր մեծ երգերու հաւաքածոն, ներշնչուած են Չեխական, Մորավիական եւ այլ Սլավոնական ազգագրական երաժշտութիւններէն: իր ստեղծագործութիւններուն իբրեւ Խարիսխ Տվորժաք յաճախ կ'օգտագործէր Սլավոնական ժողովրդական պարի ձեւը ներառելով Սքոչան, Պոհեմական ոտզեմեքը, ֆուրիանթը, սոուսետքան եւ սպասիրքան, Լեհական Մազուրքան եւ փոլոնեզը, Եուկոսլավ Քոլոն եւ Սլավոնական մարդոց ժողովրդական երգերու ձեւերը, ինչպէս նաեւ՝ Ուքրանիոյ տումքան: Իր 16 Սլավոնական Պարերէն «օփիւս 46-ն» էր, որ առաջին հերթին լայն համբաւ կ'ունենայ: Ան նոյնպէս կը գրէ նուագախմբային փոլոնէզ (1879): Իր 6-րդ համանուագին երրորդ մասը կ'անուանէ «Սկերցօ (ֆուրիանթ)»"Scherzo (Furiant)": Իր դաշնամուրային եռեակը, որ նոյնպէս կ'անուանէ Տումքի Եռեակ ամէնէն լաւ ճանչցուած քամերային ստեղծագործութիւններէն մէկն էր. Տումքա կ'անուանէ Սլավոնական եւ Լեհական ժանրերու անուններով: իր մաժորային ստեղծագործութիւնները կ'արտացոլեն իր ժառանգութիւնները, սէրը՝ իր հայրենիքին հանդէպ: Տվորժաք Սմեթանայի ոտնահետքերու հետեւորդն էր. Չեխական նորաձեւ երաժշտական ոճի ստեղծողը: Տվորժաք Վակների ստեղծագործութիւններուն մեծ երկրպագուն էր 1857-էն:[67] Կեանքի վաղ ժամանակահատուածին ընթացքին ան կ'ըսէ. «Վակներ այնքան մեծ հանճար էր, որ կրնար ընել այն ինչ մնացած ստեղծագործողներուն հասանելիութենէն դուրս էին»:[68] Վակներ յատկապէս ազդեցութիւն կ'ունենայ Տվորժաքի օփերաներուն եւ քանի մը նուագախմբային ստեղծագործութիւններուն վրայ:[69]

1873-էն Տվորժաքի ոճը կ'ըլլայ «հաստատուն քայլերով շարժիլ դասական երաժշտութեան ձեւերու ուղղութեամբ»,[45] որպէսզի աւելի յատուկ ըլլայ «դասականի ձեւերը»:

1894-ին Տվորժաք կը գրէ յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէ, թէ նախկին ստեղծագործողներէն ան հիացած է Պախով, Մոցարթով, Պեթհովենով եւ Շուպերթով: Յօդուածը յատկապէս Շուպերթի մասին էր. Շուպերթի ծննդեան հարիւրամեակէն երեք տարի առաջ: Տվորժաք յատուկ սէր կը տածէր Շուպերթի[70]:

Ստեղծագործութիւն

Խմբագրել

Արտասովոր է Տվորժաքի ներդրումը չեխական գործիքային եւ յատկապէս համանուագի երաժշտութեան բնագաւառէն ներս՝ հանրահռչակ 16 «Սլավոնական պարերը» (1-ին շարք, 1878, 2-րդ շարք, 1886-87), 9 համանուագ (1865, 1865, 1873, 1874, 1875, 1880, 1884-85, 1889, 1893), 4 նախերգանք («Իմ հայրենիքը», 1883 եւ այլն), 5 համանուագային բանաստեղծութիւն («Ոսկեայ ճախարակը», 1896, «Աղաւնեակ», 1896 եւ այլն), 3 համերգ (դաշնակի, 1876, ջութակի, 1879, թաւջութակի, 1895) եւ այլն։ Այս երկերուն մէջ ան ստեղծած է գունագեղ ժողովրդական ոճային տեսարաններ, բանաստեղծական շունչով յագեցած բնութեան պատկերներ, հերոսական, քնարական երեւակայական կերպարներ։

Գլուխ գործոցը թատերական բնոյթի վերջին՝ «Նոր աշխարհէն» (9-րդ) համանուագը, ուր վարպետօրէն կ'օգտագործէ ափրիկեան եւ հնդկական մեղեդիական եւ չափական դարձուածքներ։

Օփերայի ասպարէզէն ներս կը շարունակէ Պեդրժիխ Սմետանայի աւանդոյթները։ Կը գրէ տարբեր ոճերու 10 օփերա՝ ժողովրդական-կենցաղային («Կամակորները», 1874, «Խորամանկ գիւղացին», 1877), պատմա-վիպասանական («Ալֆրետ», 1870, «Տմիթրի», 1882), ժողովրդական հեքիաթային («Ջրահարսը», 1900)։ ձայնաւոր-համանուագային երկերէն նշանաւոր են՝ «Ս. Լիւթմիլա» մաղթանուագը (1866, առաջինը՝ չեխական երաժշտութենէն ներս), «Ռեքուիեմը» (1890) եւ այլն։ Տվորժաքի բնորոշ քնարականութիւնը լիակատար արտայայտութիւն կը ստանայ 70-էն աւելի երգերուն եւ վիպերգներուն մէջ, 21 «Մորաւիական զուգերգներուն մէջ» (1875), «Բնութեան գիրկին մէջ» եւ խմբերգներուն մէջ (1882)։ «Փրակի գարուն» ամենամեայ միջազգային փառատօնի շրջանակներէ ներս կը կազմակերպուի Տվորժաքի անուան թաւջութակահարներու մրցոյթը։

Համանուագները

Խմբագրել
 
Տվորժաքի իններորդ համանուագին ստորագրուած էջը

Տվորժաքի կեանքին ընթացքին իր համանուագներէն միայն հինգը ընդարձակօրէն ճանչցուած էին: Առաջին հրատարակուածը վեցերորդն է, նուիրուած Հանս Ռիխթրին: Տվորժաքի մահէն ետք, հետազօտութիւններ կ'ունենայ չորս չհրատարակուած համանուագներու համար, որոնցմէ առաջինին ձեռագիր նմոյշը կորսնցուցած է հեղինակը՝ Տվորժաք: Այս ամէնը կը յանգի անորոշ իրավիճակի մը, եւ այսպիսով «Նոր Աշխարհ» համանուագը փոխնիփոխ կը կոչուի հինգերորդ, ութերորդ եւ իններորդ: Այս նոր թուագրման եղանակը կը գործածէ, համանուագներու պատուէրներու եւ գրարման ժամկէտերու հիման վրայ։

Տվորժաքի համանուագները կը բխին Շուպերթեան աւանդութիւններէն, որովհետեւ երգային եւ քնարական ոճով շատ նման են եւ այդ պատճառով մատչելի են հանդիսատեսին: Բայց, Թարուսքինի թելադրանքով, կարեւոր փոփոխութիւնը, որ Տվորժաք կը մուծէ «շրջստեղծային» ձեւն է, յատկապէս իր հետագայ համանուագներուն մէջ (ինչպէս նաեւ մենակատարի ստեղծագործութիւններուն մէջ):[71]

  • Համանուագ թիւ 1, c moll օփիւս 3, գրուած է 1865 -ին, երբ Տվորժաք 24 տարեկան էր:[n 1] Հետագային ենթախորագրուած է Զլոնիքի Զանգերը անունով, անդրադառնալով Տվորժակի 13-16 տարեկան ժամանակներուն, որ ան անցուցած էր Զլոնիք գիւղին եւ անոր եկեղեցւոյ մէջ։
  • Համանուագ թիւ 2, B dur, օփիւս 4,[n 2] նոյնպէս գրուած է 1865 -ին, այնուամենայնիւ, հակառակ իր իւրայատկութեան, դիւրին է պահել իր տեղը դասական համանուագայինի ցանկին մէջ:[72]
  • Համանուագ թիւ 3, E dur, օփիւս 10[n 3], գրուած է 1873 -ին, կը ներկայացնէ Տվորժաքի վերջին ծանօթութիւններուն ազդեցութիւնը Ռիչարտ Վակների գրած երաժշտութեան հետ:
  • Համանուագ թիւ 4, d moll օփիւս 13,[n 4] հոս աւելի քիչ ակնյայտ է այդ ազդեցութիւնը, բացառմամբ երկրորդ մասի սկիզբին:[72]
  • Համանուագ թիւ 5, F dur օփիւս 76,[n 5] ինքը աւելի շատ բնութեան մէջ հովուական տպաւորութիւն կը ստեղծէ:
  • Համանուագ թիւ 6, D dur օփիւս 60,[n 6] նոյնպէս կը ստեղծէ նման տպաւորութիւն, այս համանուագը հրատարակուած է 1880 -ին, Պրամսի թիւ 2 համանուագին նման է, յատկապէս արտաքին շարժումները: Բայց երրորդ մասին մէջ այդքան ալ նման չէ, մանաւանդ վառ Չեխական պարը: Այս համանուագին շնորհիւ Տվորժաք կը ճանչցուի իբրեւ համանուագային ստեղծագործ:
  • Համանուագ թիւ 7, d moll օփիւս 70,[n 7] գրուած է 1885-ին:
  • Համանուագ թիւ 8, g moll օփիւս 88,[n 8] բնորոշ է աւելի տաք, եռանդուն եւ աւելի լաւատես հնչիւններու: Քարլ Շումանն (ձայնանիշերու գրքոյկին մէջ, Ռաֆայէլ Քուպելիքի կատարումով՝ ձայնագրած բոլոր համանուագները) համեմատած է Կուսթաւ Մահլերի աշխատանքներուն հետ:
  • Համանուագ թիւ 9, e moll օփիւս 95,[n 9] նոյնպէս ծանօթ է իր ենթախորագիրով՝ «Նոր Աշխարհէն», կամ «Նոր Աշխարհի համանուագ»: Տվորժաք զայն գրած է Յունուարէն Մայիս 1893 ժամանակահատուածին ընթացքին, երբ Տվորժաք Նիւ Եորք կը գտնուէր։ Իր առաջին ելոյթին ընթացքին, ինք կը հաստատէր, թէ այս ստեղծագործութեան մէջ գործածած է Ամերիկեան երաժշտութեան տարրերէն, ինչպիսիք են եկեղեցական եւ բնիկ Ամերիկեան երաժշտութիւնները, բայց հետագային կը ժխտէ այդ մէկը: 15 Դեկտեմբեր 1893-ին «Նիւ Եորք Հեր ալթի» հրատարակած յօդուածին մէջ ան կը գրէ. «Իններորդ համանուագին մէջ ես գրած եմ հնդկական երաժշտութիւնը բնութագրող մեղեդիներ»:

Նիլ Արմսթրոնկ «Նոր Աշխարհ» համանուագը կը ձայնագրէ Լուսնի Ափոլլօ 11 անջրպետանաւուն՝ 1969-ին առաջին վայրէջքը լուսնին վրայ կատարելուն առիթով:[73] Իսկ 2009-ին Աւստրալիոյ մէջ «Էյ Պի Սի Քլասիք Էֆ Էմ»ի կողմէ կազմակերպուած մրցումին իբրեւ արդիւնք կ'ընտրուի իբրեւ սիրուած համանուագ:[74]

Կարգ մը ղեկավարներ ձայնագրած են համանուագային շրջանները, ներառեալ Քարել Անցերլ, Իսթեֆան Քերթեսզ, Ռաֆայէլ Քուպելիք, Օթամար Սուիթներ, Լիպոր Փեսեք, Զտենէք Մաքալ, Վաքլաւ Նեումանն, Ուիթոլտ Րոուիքի եւ Նիմէ Ժարվի: Ատոլք Չեխ ամէնէն աւելի կատարած է Տվորժաքի ստեղծագործութիւնները: Ան ղեկավարած է առաջին կատարումերը թիւ 2-ի, 5-ի, 6-ի, 7-ի եւ 8-ի: Պետրիխ Սմեթանա կատարած է երրորդն ու չորրորդը, Անթոն Սեյտիլ ղեկավարած է թիւ 9, եւ Միլան Սաչսը կատարած է թիւ 1-ը:

Համանուագային Բանաստեղծութիւններ

Խմբագրել

Ֆրանց Լիստ յօրինած է համանուագային Բանաստեղծութիւններուն ձեւը: Տվորժաք գրած է հինգ համանուագային Բանաստեղծութիւններ, 1896-1897 թուականներու ընթացքին, բոլորն ալ ունին յաջորդական օփիւսային թիւեր՝ «Ջուր Կորպլինը» օփիւս 107, «Միջօրէական Վհուկը» օփիւս 108, «Դարձող ոսկեայ անիւը» օփիւս 109, «Վայրի Աղաւնին» օփիւս 110 եւ «Հերոսին Երգը» օփիւս 111: Առաջին չորսը գրուած են Չեխ, աւանդավէպ ուսումնասիրող Քարել Եարոմիր Էրբենի պալլատներու հաւաքածոյին հիման վրայ։ Իսկ Հերոսին Երգը համանուագային բանաստեղծութիւնը հիմնուած է Տվորժաքի երեւակայական նախագիծին վրայ, եւ կ'ենթադրուի որ անիկա ինքնակենսագրական մըն է:[75]

Երգչախմբային ստղծագործութիւններ

Խմբագրել
 
Սթապաթ Մաթերի գլխաւոր էջը

Տվորժաքի երգչախմբային ստեղծագործութիւններուն հիմնական եւ զգալի մասը զբաղեցուցած է «Սթապաթ Մաթըր»ը (թարգմանաբար կը նշանակէ՝ կանգնած մայրը):[76] Իր «Ռեքուիեմ»ը զետեղումն է «Թը Տէօմ»ին եւ «Մեսսա Ռէ Մաժոր»ին: «Սթապաթ Մաթըր», օփիւս 58, ընդարձակ է, մեծածաւալ (90 վայրկեան) վոքալ-նուագախմբային հոգեւոր ստեղծագործութիւն մըն է մենակատարներով (սոփրանօ, ալթ, թենոր, պաս), երգչախումբն ու նուագախումբը հիմնուած են հին եկեղեցական աղօթքի վրայ, որ նոյն անունն ունէր: Տվորժաքի դստեր Ժոսեֆայի մահուան գոյժը զինք ներշնչած է, որպէսզի ան առաջին անգամ գրէ «Սթապաթ Մաթըր»ը: Անթոնին Տվորժաք գրած է իր «Ռեքուիեմ»ը 1890-ին, իր գործունէութեան ծաղկման շրջանին սկիզբը: Տվորժաք շատ հաւատացեալ մարդ էր, եւ այս ստեղծագործութեան մէջ ակնյայտ է անոր հաւատքին խորութիւնը[77]: Այս ստեղծագործութիւնը առաջին անգամ կը կատարուի 9 Հոկտեմբեր 1891 Պիրմինկհեմի մէջ, Տվորժաքի ղեկավարութեամբ, որ մեծ յաջողութիւն կը գտնէ[78]: Արտասահման՝ Պոսթոնի մէջ հռչակ կը շահի 30 Նոյեբեր 1892-ին: Վիեննայի մէջ կ'ողջունուի 1901-ի վերջին[79]: « Թը Տէօմ օփիւս 103»ը Քանթաթ է սոփրանոյի եւ պարիթոնի մեներգութեամբ, երգչախումբի եւ նուագախումբի կատարումով. գրուած է լատիներէն նշանաւոր աղօթքին՝ « Թը Տէօմ»ի բառերուն հիման վրայ (Տէր, կը փառաբանենք քեզ): Գրուած է 1892-ին եւ նուիրուած է Ամերիկայի յայտնաբերման 400-րդ ամեակին: Ստեղծագործումը կ'աւարտի մինչեւ Ամերիկա տեղափոխուիլը, եւ 1891-ին զայն կը յանձնէ Ժանէթ Թուրբերին, երբ կը ստանձնէ տնօրէնի պաշտօնը վերջինիս դպրոցէն նէրս: Ստեղծագործութիւնը, որ աւելի մատչելի եւ սերտ էր քան «Սթապաթ Մաթըր»ն ու «Ռեքուիեմ»ը, առաջին անգամ կը կատարուի Տվորժաքի առաջին մենահամերգին ընթացքին, 21 Հոկտեմբեր 1892-ին Նիւ Եորքի մէջ:

«Մեսսա Ռէ Մաժոր» (բնագիրին մէջ թուագրուած է իբրեւ օփիւս 76, իսկ հետագային օփիւս 86), ի սկզբանէ գրուած է երգեհոնի, մենակատար երգիչնեու եւ փոքր երգչախումբի համար: Ստեղծագործութիւնները իր վերջնական կերպարանքը ստացած են 1892-ին, երբ, Լոնտոնի Նովելլօ խմբագիրներուն խնդրանքին ի պատասխան, Տվորժաք վերափոխած է իր «Մեսսա»ն սիմֆոիք նուագախումբի համար[80]:

«Ս. Լուտմիլա» օրաթորիան հսկայ յաջողութիւն էր Պոհեմիայի եւ Մորավիայի մէջ. 1901 եւ 1904 թուականներուն կ'երգուի միջոցառումներու ընթացքին, ի պատիւ Տվորժաքի: Այս ստեղծագործութիւնը մեծ յաջողութիւն կը գտնէ Հոկտեմբեր 1886-ին, Անգլիոյ մէջ[81]:

«Ուրուականի Հարսը» Քանթաթը օփ. 69, Պ. 135, կը կատարուի 1885-ին, Անգլիոյ Պիրմինկհամ քաղաքին մէջ, երաժշտական փառատօնի մը ընթացքին, անիկա կը դառնայ Տվորժաքի մեծագոյն յաջողութիւնը իր ստեղծագործական գործունէութեան ընթացքին:[82]

Քոնչերթօներ

Խմբագրել

Երաժշտագէտ Հարոլտ Ս. Շոնպերկ Տվորժաքի գրածներուն մասին գրած է. «Հրապուրիչ Դաշնակի քոնչերթօ է g moll-ը, բաւական արդիւնաւէտ դաշնամուրային մասերով, գեղեցիկ ջութակի քոնչերթօ է a moll-ը, եւ վսեմ թաւջութակի քոնչերթօ է b moll-ը»[83]: Բոլոր քոնչերթօները գրուած են դասական երեք-մասի ձեւով:

Քոնչերթօ դաշնակի եւ նուագախումբի համար g moll օփ. 33 երեք քոնչերթօներէն առաջինն էր (մենակատարի եւ նուագախումբի համար) Տվորժաքի ստեղծագործութիւններէն, եւ այդ երեքէն նուազ նշանաւորը:

Քոնչերթօ ջութակի եւ նուագախումբի համար a moll օփ, 53 գրուած է 1878 -ին, լաւագոյն ջութակահարներէն Ժոզեֆ Եոաքիմին համար: Անիկա աւարտած է 1879-ին, բայց Եոաքիմ կասկածով մօտեցած էր այդ ստեղծագործութեան: Անիկա առաջին անգամ կը նուագուի Փրակի մէջ 1883-ին Ֆրանթիսեք Օնտրիչեքի կատարումով, որ նոյնպէս իր առաջին կատարումերը ներկայացուցած է Վիեննայի եւ Լոնտոնի մէջ:

Քոնչերթօ թաւջութակի եւ նուագախումբի համար b moll օփ. 104-ը իր երրորդ եւ վերջին քոնչերթօն էր։ Ան գրած է 1894-1895 թուականներուն իր թաւջութակահար ընկերոջ՝ Հանուս Ուիհանին համար: Ուիհան եւ ուրիշներ Տվորժակի պարբերաբար կը հարցնէին թաւջութակի քոնչերթոյին մասին, բայց Տվորժաք միշտ կ'ըսէր, թէ թաւջութակը շատ լաւ նուագախբային գործիք է, բայց մենակատարի մը համար լիովին անկատար է:[84] Տվորժաք գրած է քոնչերթօն Նիւ Եորքի մէջ, Ազգային երաժշտանոցին տնօրինութիւնը ղեկավարելու ընթացքին: 1894-ին Վիքթոր Հերպերթ, որ նոյնպէս կը դասաւանդէր այդ երաժշտանոցին մէջ, գրած է թաւջութակի քոնչերթօ եւ ներկայացուցած է զայն շարք մը համերգներու ընթացքին: Տվորժաք Հերպերթի թաւջութակի քոնչերթոյին վերջին երկու համերգներուն ներկայ կը գտնուի, եւ ներշնչուելով պատրաստակամութիւն կը յայտնէ Ուիհանի թելադրած քոնչերթօն իրականացնելու: Տվորժաքի քոնչերթօն իր առաջին կատարումը կ'ունենայ 16 Մարտ 1896-ին Լոնտոնի մէջ, Անգլիացի թաւջութակահար Լէօ Սլերնի կատարումով,[85] որ մեծ ընդունելութիւն կը գտնէ:[86] Պրամս այս ստեղծագործութեան վերաբերեալ կ'ըսէ. «Ես գիտէի որ մէկը կրնայ թաւջութակի այսպիսի քոնչերթօ մը գրել»:

1865-ին, իր գործունէութեան սկիզբը, Տվորժաք գրած է բամբ ջութակի (Violoncello) քոնչերթօ A dur դաշնամուրային նուագով, Պ. 10: Կիւնթեր Ռաֆայէլ 1925-1929 զայն վերափոխած եւ նուագախմբայինի վերածած է: Տվորժաքի ցուցակագիր Ժամիլ Պուրկհաուզեր զայն վերափոխած եւ կը հրատարակած է 1975 -ին:[87] A compiler of discographies of Dvořák's music wrote that his is the "king" of cello concertos.[88]

Քամերային երաժշտութիւն

Խմբագրել

Վերջին 30 տարիներու ընթացքին, Տվորժաքի գրած քամերային ստեղծագործութիւնները շատ բազմազան էին, նոյնիսկ 40 ստեղծագործութիւն գրած է լարային համոյթի համար: 1860 -ին երբ ան իր ուսումը կ'աւարտէ երգեհոնային դպրոցէն ներս, կը գրէ իր լարային քառեակը թիւ 1, a moll, օփ,1: 1860-ին կը գրէ իր երկրորդ լարային քառեակը, թիւ 2, G dur, օփ. 77: Անիկա ուշագրաւ է իր կրկնաբամբի (double bass) օգտագործութեան շնորհիւ: Գրուած էր քամերային երաժշտութեան մրցումի համար, որուն ղեկավարը Ումեոլեցքա Պեսետան էր, որուն պարգեւատրումը 5 տուկաս էր: Մրցանակը կը կոչուէր՝ «Մեղեդի արտաբերման, փոլիֆոնիք ստեղծագործութեան մէջ գիտարուեստական եւ արհեստագիտական հմտութիւններու, ձեւի տիրապետման եւ գործիքներուն իմացութեան» համար[89]: Լարային երրորդ քառեակը, որմով ան կ'ամփոփէ իր քամերային համոյթային ստեղծագործութիւնները:

Մէկ տարի ետք, կ'աւարտէ առաջին լարային քառեակը՝ թիւ 1, A dur, օփ.2 տասնչորս լարային քառեակներէն[90]: 1880-ականներուն Տվորժաք կը կազմէ ցուցակ մը, ուր կը գրէ այն ստեղծագործութիւններուն անունները, որոնք աւրուած էին, այդ ցուցակին մէջ կային նաեւ քառեակներ: Ան պէտք է գրի առնէր նօթագրութիւնները: Մասերուն մէջի սխալներուն քանակը անհաւանական կը դարձնէր զանոնք նուագելը: 2-4-րդ քառեակները մօտաւորապէս գրուած են 1860-1870 թուականներուն եւ ակնյայտ է Ռիչարտ Վակների ազդեցութիւնը այդ ստեղծագործութիւններուն մէջ[91]. Տվորժաք կը պահպանէ այդ բնօրինակները, բայց անոնց օփիւսային թիւեր չի տար: Անոնք կ'ունենան միայն Պուրկհաուզերեան թուագրումեր Պ.17, Պ.18 եւ Պ.19[33]:

Չորրորդ քառեակին Andante religioso մասը հինգ տարի ետք, ան կ'օգտագործէ իր երկրորդ լարային քառեակին մէջ օփ.77, իբրեւ ստեղծագործութեան երկրորդ մաս, որուն անուանումը ինթերմեցցօ է (Intermezzo): Նոքթիւրնը հինգ մաս էր ի սկզբանէ, բայց հետագային անոր երկրորդ մասը կը հեռացուի, եւ հետագային կը վերափոխուի եւ կ'անուանուի Նոքթիւրն լարայիններու համար B dur, օփ. 40 (Պ.47): Հետագային կը գրէ երկու լարային քառեակներ եւս 1873-ին (թիւ 5, Պ.37 եւ թիւ 6, Պ.40)[92]: Իր ամէնէն նշանաւոր քառեակը 12-րդն է, Ամերիկեանը, օփ.96: Ան նոյնպէս գրած է դաշնակի հնգեակ, երկուքն ալ A dur, որոնցմէ երկրորդը օփ.81 աւելի ճանչցուած է: Գրած է նաեւ Թերցեթթօ երկու ջութակի եւ մէկ ալթի համար օփ.74: Նաեւ, երկու դաշնամուրային քառեակ, լարային վեցեակ եւ երեք դաշնամուրային եռեակ: Գրած է Պակաթելներու շարք մը՝ օփ. 47, չօգտագործուող գործիքներու համար երկու ջութակի, թաւջութակի եւ երգիոնիկի (harmonium) համար, երկու Վալս լարային քառեակի համար եւ տասներկու սիրային երգեր փոխադրուած քառեակի համար, որոնք վերցուած են իր 18 երգերու ժողովածուէն, որոնք պաշտօնապէս հրատարակուած էին 1865-ին «Կիպրացիները» վերնագիրով:

Օփերաները

Խմբագրել

1904-ի հարցազրոյցին Տվորժաք ըսած է, թէ օփերան ժողովուրդին համար ամէնէն յարմար ձեւն է[93]: Եթէ այս հայրենասիրութիւնը իր օփերաներուն սիրտերուն մէջն է, ան նաեւ կը պայքարէր Չեխական ազգային մեղեդիներու ոճին համար եւ Ճաքոմօ Մաերբերի ոճի Մեծ Օփերայի ոճին համար, որ 1862-1871 թուականներուն եղած է Փրակի ժամանակաւոր թատրոնի փորձառու գլխաւոր ալթահարը[94], եւ անոր ազդեցութիւնը շատ մեծ էր իր ստեղծագործութիւններուն վրայ ինչպիսիք են Վանտան եւ Տիմիթրիժը[95]: Իր հետագայ հետաքրքրութիւնը Ռիչարտ Վակներով նոյնպէս ազդած է իր օփերաներուն վրայ, ակնյայտ է Տիմիթրիժի շատ ընդարձակ վերագրառումէն 1894-ի, իր Վիեննայի ձախողութենէն ետք[96]:

Իր բոլոր օփերաներէն միայն Ռուսալքան է, օփ.114, որ լաւ ճանչցուած արիա՝ եղանակ կը պարունակէ "Měsíčku na nebi hlubokém" («երգ դէպի լուսին»), ան մինչեւ այսօր կը հնչէ օփերայի տարբեր բեմերու վրայ՝ նոյնպէս Չեխիոյ սահմաններէն դուրս[97]:

Երգեր

Խմբագրել

Պիպլիական 10 երգերու շարանը, օփ.99, Պ.185, գրուած է Մարտ 1894-ին, իր մօտիկ ընկերոջ եւ հանրայատ խմբավար Հանս Վոն Պիւլոուի մահուան գոյժը ստանալուն առիթով: Միայն մէկ ամիս առաջ իր հօր մահամերձ ըլլալուն մասին կը տեղեկանայ Պոհեմիայի մէջ։ Տվորժաք ինքզինք կը սփոփէր Սաղմոսներ ընթերցելով: Տվորժաքի այս երգերու ժողովածուն իր լաւագոյններն էին, որոնք հիմնուած էին Չեխերէն Քրալիցէի Աստուածաշունչին վրայ։ Տվորժաքի հայրը իր մահկանացուն կնքած է 28 Մարտ 1894-ին[98]: Տվորժաք գրած է բազմաթիւ ուրիշ երգեր, ներշնչուած Չեխական ազգային երաժշտութենէն, ինչպիսիք են «Սիրոյ երգեր»,«Երեկոյեան երգեր» եւ այլն:

Այլ ստեղծագործութիւններ

Խմբագրել

Այլ կարեւոր աշխատանքներէն, որոնք ցոյց կու տան Չեխական ազգային երաժշտութիւնը եւ ռիթմիք, մեղեդային առումները, երկու հատորով հրատարակուած Սլավոնիք Պարերն են: Առաջին գիրքը, օփ. 46 (1878), ստեղծագործութեան կաղապարին մէջ արտայայտուած է չեխերէնը[99]: Անոնք գրուած են Դաշնամուրային զուգանուագի համար (մէկ դաշնակ, չորս ձեռք), բայց Տվորժաք այս ժողովածուն վերափոխած է նուագախումբի համար, աւրելով զայն նոյն տարուան ընթացքին: Երկրորդ գիրքը, օփ. (նոյնպէս բնօրինակը գրուած է դաշնամուրային զուգանուագի համար չորս ձեռքով):

Գրականութիւն հիմնուած իր գործերուն վրայ

Խմբագրել
  • Իրան Քրիքորքան գրած է մանկական գիրք Տվորժաքի քանի մը օփերաներուն հիման վրայ:
  • Ժոզեֆ Սքվորեցքին գրած է «Տվորժաք սիրոյ մէջ» իր Ամերիկայի կեանքի մասին իբրեւ Պետական երաժշտանոցի տնօրէն:

Ծանօթագրութիւններ

Խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Lloyd-Jones D. M. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Internet Broadway Database — 2000.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Studenti pražských univerzit 1882–1945
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Бэлза И. Ф. Дворжак Антонин // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1972. — Т. 7 : Гоголь — Дебит. — С. 594.
  8. ↑ https://www.lhoteckafarnost.cz/clanky/Antonin-Dvorak-a-zboznost-Buh-laska-vlast-Vystava-predstavuje-Antonina-Dvoraka-jako-hluboce-vericiho-cloveka.html
  9. ↑ 9,0 9,1 http://www.antonin-dvorak.cz/nahravky/orchestralni-skladby
  10. ↑ https://www.parlament.gv.at/WWER/PARL/J1848/Dvorak.shtml
  11. ↑ Clapham, 1980, էջ 765
  12. ↑ Clapham, 1979b, էջ 12
  13. ↑ Clapham 1966, p. 295; also gives further partial ascending and descending family trees
  14. ↑ Hughes, 1967, էջ 24
  15. ↑ Clapham, 1979a, էջ 3
  16. ↑ Burghauser 1966, pp. 49–50.
  17. ↑ Burghauser, 1960, էջ 468
  18. ↑ Honolka, 2004, էջեր 14–16
  19. ↑ Josef Bohuslav Förster Encyclopædia Britannica հանրագիտարանին մէջ.
  20. ↑ «Foerster», Kasika, Czech music, http://czechmusic.net/klasika/foerster_e.htm .
  21. ↑ Smaczny, Jan, "Foerster, Josef Bohuslav", in Oxford Companion to Music, Alison Latham, Ed., Oxford University Press, 2002, pp. 468–69.
  22. ↑ Schönzeler, 1984, էջեր 36–38
  23. ↑ Clapham, 1979b, էջ 17
  24. ↑ Clapham, 1979a, էջ 5
  25. ↑ Smaczny 2002, p. 391
  26. ↑ Schönzeler, 1984, էջ 39
  27. ↑ Clapham, 1979b, էջեր 21–22
  28. ↑ Clapham, 1979b, էջ 21
  29. ↑ Hughes, 1967, էջ 35
  30. ↑ Clapham, 1979b, էջ 23
  31. ↑ 31,0 31,1 Clapham, 1979b, էջ 23
  32. ↑ 32,0 32,1 Burghauser, 1960, էջ 77
  33. ↑ 33,0 33,1 Burghauser 1996
  34. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found., B.1–B.19
  35. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found., B.16a, B.16
  36. ↑ Clapham, 1979b, էջ 25
  37. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found., B.1 through B.26, with Op. 1 assigned both to a string quintet B.7 and to the opera Alfred, B.16; see "Works" about irregular opus numbering
  38. ↑ From a set, "Songs to words by Eliška Krásnohorská", B.23 in Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found..
  39. ↑ Clapham, 1979b, էջ 29
  40. ↑ Burghauser, 1960, էջեր 131–33
  41. ↑ Smaczny 2002, p. 391
  42. ↑ Clapham, 1979b, էջ 30
  43. ↑ Clapham, 1979b, էջ 26
  44. ↑ This piece, sometimes called Hymnus, is B.27 in the Burghauser (1960) Catalogue. Dvořâk did not give it an opus number.
  45. ↑ 45,0 45,1 Clapham, 1979b, էջ 27
  46. ↑ Clapham, 1979b, էջ 35
  47. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found., footnote
  48. ↑ Botstein Leon։ «Admiration and emulation: the friendship of Brahms and Dvorák»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 19 February 2014-ին։ արտագրուած է՝ 16 January 2014 
  49. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found. is "certain" that these two were included.
  50. ↑ Clapham, 1979b, էջեր 35–36
  51. ↑ Clapham, 1979b, էջ 39
  52. ↑ 52,0 52,1 Clapham, 1979b, էջ 42
  53. ↑ Clapham, 1979b, էջ 44
  54. ↑ Clapham, 1979b, էջ 46
  55. ↑ Clapham, 1979b, էջեր 63, 68
  56. ↑ Clapham, 1979b, էջ 53; 71 in UK
  57. ↑ Burghauser Jarmil, Joachimová Zoja (translation) (2003)։ Dvořák: Symphonies 4-5-6 (sleevenote) (CD) (Czech)։ Václav Neumann, Czech Philharmonic Orchestra։ Prague: Supraphon։ էջ 5։ SU 3704-2 032 
  58. ↑ Layton, 1978, էջեր 30–31
  59. ↑ Brown, 2003a, էջ 373
  60. ↑ 60,0 60,1 Clapham, 1979b, էջ 60
  61. ↑ Steinberg, 1995, էջեր 140–41
  62. ↑ Clapham, 1979b, էջ 85
  63. ↑ Clapham, 1979b, էջ 89
  64. ↑ Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Russia
  65. ↑ Hughes, 1967, p. 147
  66. ↑ Burghauser 1960 B.8, B.45, B.57, B.75, B.92, B.121
  67. ↑ Clapham, 1979b, էջ 17
  68. ↑ Clapham, 1979b, էջեր 172–73
  69. ↑ Clapham, 1979b, էջ 31
  70. ↑ [1] (from The Century Illustrated Monthly Magazine, Vol. XLVIII, No. 3 (July 1894), pp. 341–46.
  71. ↑ Taruskin, 2010, էջ 754
  72. ↑ 72,0 72,1 Clapham, 1980, էջ 778
  73. ↑ Smithee Alan (22 March 2006)։ «Dvorak Symphony no 9: From the New World»։ Crowndozen.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 4 December 2007-ին 
  74. ↑ ABC.net.au
  75. ↑ Edward Rothstein (24 March 1992)։ «Review/Music; The American Symphony Takes On a New Role»։ New York Times։ արտագրուած է՝ 6 August 2008 
  76. ↑ van der Velden Hans (February 2011)։ «Stabat mater dolorosa» 
  77. ↑ Burghauser Jarmil։ Requiem (Sleeve note)։ Karel Ančerl and the Czech Philharmonic։ արտագրուած է՝ 7 September 2015 
  78. ↑ Šourek et al., 1976, էջ xi
  79. ↑ Clapham, 1979b, էջ 117
  80. ↑ «Mše D dur» (Czech)։ Nibiru-publishers.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-12-03-ին։ արտագրուած է՝ 2018-04-28 
  81. ↑ Clapham, 1979b, էջեր 81–82
  82. ↑ Clapham, 1979b, էջ 77
  83. ↑ Schonberg, 1980
  84. ↑ Smaczny, 1999, p. 1
  85. ↑ Burghauser, 1960, էջ 322
  86. ↑ Clapham, 1979b, էջ 149
  87. ↑ Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Battey
  88. ↑ Yoell, John H., "Dvořák in America: A Discography", Appendix C of Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/anchor_id_list' not found.
  89. ↑ Clapham (1966, reprinted 1969), p. 167.
  90. ↑ Clapham, 1979b, էջ 21
  91. ↑ English language version of a Czech site including details of all Dvorak's works
  92. ↑ Clapham 1969, p. 163.
  93. ↑ Smaczny, 2003, էջ 370
  94. ↑ Smaczny, 2003, էջեր 370–71
  95. ↑ Smaczny, 2003, էջեր 378–80
  96. ↑ Smaczny, 2003, էջ 380
  97. ↑ Beckerman, 2003
  98. ↑ Burghauser 1960 or later ed., B. 185
  99. ↑ Clapham 1966, p. 137

Աղբիւրներ

Խմբագրել
  • Beckerman Michael Պ. (1993)։ Dvořák and His World։ Princeton: Princeton University Press։ ISBN 0-691-03386-2 
  • ——— (2003)։ New Worlds of Dvořák: Searching in America for the Composer’s Inner Life։ New York: W.W. Norton & Co։ ISBN 0-393-04706-7 
  • Beckerman Michael (1 December 1992)։ «Henry Krehbiel, Antonín Dvořák, and the Symphony 'From the New World'»։ Notes (Music Library Association) 49 (2): 447–73։ JSTOR 897884։ doi:10.2307/897884 
  • Brown A. Peter (2003a)։ The Second Golden Age of the Viennese Symphony: Brahms, Bruckner, Dvořák, Mahler, and Selected Contemporaries։ Bloomington: Indiana University Press 
  • Brown A. Peter (2003b)։ «Part 1»։ The Symphonic Repertoire 3։ Bloomington: Indiana University Press։ էջեր 410–36։ ISBN 0-253-33488-8 
  • Burghauser, Jarmil (2006) (czech), Antonín Dvořák, Prague: Bärenreiter Supraphon; Koniasch Latin Press, ISBN 80-86791-26-2 
  •     (1960) [Export Artia 1960, Bārenreiter Supraphon 1966, 1996] (czech), Antonin Dvořák Thematický Katalog, Prague: Bārenreiter Supraphon , notes in German and English. Bibliography co-edited by Dr. John Clapham and Dr. W. Pfannkuch, and a Survey of Life and Work. If there is a reference to one edition and the reader has access only to another edition, the catalogue numbers such as Պ.178 for the New World Symphony will be more useful than page numbers. In the chronology of Dvořák’s life, one may search by year (and date) rather than page number.
  • Butterworth Neil (1980)։ Dvořák, his life and times։ Midas Books։ ISBN 0-859-36142-X 
  • Clapham, John (1979a) [St. Martin’s Press or Faber & Faber 1966, MacMillan reprint 0-333-23111-2 or St. Martin’s, 0-31204515-8, 1969], Antonín Dvořák, Musician and Craftsman, London: Newton Abbot (England), David & Charles, ISBN 0-7153-7790-6 .
  •     (1979b), Dvořák, New York: W. W. Norton, ISBN 0-393-01204-2 
  •     (1980), «Dvořák, Antonín (Leopold)», in Sadie, Stanley, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 5, London: MacMillan, pp. 765–92, ISBN 0-333-23111-2 .
  • Černušák Gracián, Štědroň Bohumír, Nováček Zdenko, խմբգրնր․ (1963)։ Československý hudební slovník I. A-L (Czech)։ Prague: Státní hudební vydavatelství 
  • Dvořák Antonín (2009)։ Biblické písně (Czech, German, English, French)։ Šourek, Otakar (preface)։ Prague: Editio Bärenreiter։ ISBN 978-807058008-0 
  • Gál, Hans (1971), Johannes Brahms: His Work and Personality, Joseph Stein transl., New York: Knopf .
  • Goepp Philip Henry (1913)։ Symphonies and Their Meaning։ Third Series: Modern Symphonies։ Philadelphia: J. Պ. Lippincott Co 
  • Hughes, Gervase (1967), Dvorak: His Life and Music, London: Cassell 
  • Honolka, Kurt (2004), Dvořák, London: Haus Publishing, ISBN 1-904341-52-7, http://www.books.google.am/books?id=kAVSQlZr-i4C [permanent dead link]
  • Horowitz Joseph (2003)։ Dvořák in America: In Search of the New World։ Cricket Books։ ISBN 0-812-62681-8 
  • Hurwitz David (2005)։ Dvořák: Romantic Music’s Most Versatile Genius։ Unlocking the Masters։ Milwaukee: Amadeus Press։ ISBN 1-574-67107-3 
  • Layton Robert (1978)։ Dvořák Symphonies and Concertos։ Seattle: University of Washington Press 
  • Peress Maurice (2004)։ Dvorák to Duke Ellington: A Conductor Explores America’s Music and Its African American Roots։ New York: Oxford University Press։ ISBN 0-19-509822-6 
  • Raeburn Michael, Kendall Alan, խմբգրնր․ (1990) [1989]։ Heritage of Music։ III: The Nineteenth Century Legacy։ Oxford University Press 
  • Schonberg Harold C. (1980)։ The Lives of the Great Composers (revised&zwnb; հրտրկթն․)։ New York: W. W. Norton & Company 
  • Schönzeler Hans-Hubert (1984)։ Dvořák։ London, New York: Marion Boyars Publishers։ ISBN 0-7145-2575-8 
  • Smaczny, Jan (1999), Dvořák: Cello Concerto, Cambridge University Press.
  • Smaczny, Jan (2002), Antonín Dvořák, in Oxford Companion to Music, ed. Alison Latham, Oxford University Press, 2002, pp. 391–92
  • Smaczny Jan (2003)։ «Grand Opera Amongst the Czechs»։ in Charlton David։ The Cambridge Companion to Grand Opera։ Cambridge Companions to Music։ Cambridge: Cambridge University Press։ էջեր 366–82։ ISBN 978-052-164683-3 
  • Šourek Otakar, Bartos František, Hanuš Jan, Berkovec Jiři, Čubr Anton, Pokorný Antonín, Šolc Karel, խմբգրնր․ (1976)։ Requiem [Score]։ Antonín Dvořák (composer) (Supraphon հրտրկթն․)։ Prague: Artia 
  • Steinberg Michael (1995)։ The Symphony: A Listener's Guide։ Oxford: Oxford University Press։ ISBN 0-19-506177-2 
  • Taruskin, Richard (2010), Music in the Nineteenth Century, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-019-538483-3 
  • Tibbets John C., խմբգր․ (1993)։ Dvořák in America։ Portland, OR: Amadeus Press։ ISBN 0-931340-56-X 
  • Yoell Jćohn H. (1991)։ Antonín Dvořák on Records։ New York: Greenwood Press։ ISBN 0-313-27367-7 
  • Zemanová, Mirka (2002), Janáček: A Composer’s Life, Boston: Northeastern University Press, p. 112 

Արտաքին յղումներ

Խմբագրել



Մէջբերման սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "n", but no corresponding <references group="n"/> tag was found

Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Անթոնին_Տվորժաք&oldid=219178» էջէն