Իլիական

Իլիական (հին յուն․՝ Ἰλιάς), Հոմերոսին վերագրուող վիպերգ (էպիքական պոէմ), հին յունական գրականութեան հնագոյն յուշարձաններէն մէկը։ Իլիականի նիւթը շարադրուած է 15,700 տողով, որոնք դեռ վաղեմի գիտնականները, ըստ հին յունական այբուբենի տառերու թիւին, բաժնած են 24 գիրքի կամ երգի։

«Իլիականը» առաջին անգամ յունարէնէն հայերէն արձակ թարգմանած է Գէորգ դպիր Պալատացին (1783, անտիպ): Յետագային գրաբար թարգմանած է Արսէն Բագրատունին (Վենետիկ, տպ. Ս. Ղազար, 1864)։ Աշխարհաբար հայերէնի թարգմանուած է երեք անգամ՝ յունարէնէն արեւմտահայերէն՝ Արսէն Ղազիկեանի, յունարէնէն արեւելահայերէն՝ Համազասպ Համբարձումեանի, յունարէնէն արեւելահայերէն՝ Գոհար Մուրատեանի ու Արամ Թոփճեանի կողմէ։ Գոյություն ունի նաեւ գրաբար թարգմանութենէն արեւելահայերէն փոխադրուած տարբերակը՝ Մկրտիչ Խերանեանի հեղինակութեամբ։

Իլիականի սկիզբը

Հեղինէն եւ Պարիսը

Թարգմանութիւնը՝ Մ. Խերանեանի	Թարգմանութիւնը՝ Հ. Համբարձումեանի
Երգի՛ր, Մուսա, քէնը երգի՛ր Պելեւսածին Աքիլլէսի, Քէնը դժնեայ, որ անհամար ցաւեր բերեց աքայեցոց, Որ բազմաթիւ դիւցազների գահաւիժեց դըժոխքն ի վար Եւ դին նըրանց դարձըրեց կեր թըռչունների եւ շների։ Կատարւում էր Արամազդի կամքը այսպէս, երբ մի անգամ Վեճի մտան իրարու հետ ու մէկ-միւսից գըժտըվեցին Ատրիդեսը՝ արանց արքան եւ Աքիլլեսն աստուածազարմ։	Զայրոյթն երգիր, աստուածուհի, Պելեւսածին Աքիլլէսի, Զայրոյթն ահեղ, որ աքայանց մատնեց անթիւ աղէտների Եւ փառապանծ շատ քաջերի հոգիները դժոխք նետեց։ Զեւսի կամքով դա կատարուեց, սկսուելով այն օրուանից, Երբ չարաղէտ պառակտուեցին զարհուրելի Ագամեմնոն արանց արքան եւ Աքիլլեսն աստուածազարմ։

Թարգմանութիւնը՝ Գ. Մուրատեանի եւ Ա. Թոփճեանի	Թարգմանութիւնը՝ Ա. Ղազիկեանի
Քե՛նը երգիր, ո՜վ դիցուհի, Պելեւսորդի Աքիլլեսի, Քենը դժխեմ, որ բյուրավոր ցավեր բերեց աքայացոց, Հերոսների բազում խրոխտ հոգիները տարավ Հադես, Մարմիններն էլ թռչունների ու շների առաջ նետեց, Քանզի դա էր կամքը Զեւսի, որ կատարվեց այն օրվանից, Երբ սկիզբ առավ գժտությունը, եւ իրար դեմ թշնամացան Արանց արքա Ատրիդեսը ու Աքիլլեսն աստվածազուն։	Դիցուհի, քէնն երգէ Պելեան Աքիլլի, Դըժպըհի քէնը՝ որ բերաւ բիւր ցաւեր Աքայեցւոց, ու դժոխք թափեց՝ բազմաթիւ Դիւցազներու քաջակորով հոգիներին, Եւ մարմիններն անոնց ըրաւ կերակուր Առհասարակ թըռչուններուն եւ շներուն։ Կը կատարուէր Արամազդի կամքն այսպէս, Անգամ մը երբ՝ մարդոց արքան Ատրիդէս Եւ Աքիլլէսս աստուածային՝ վիճեցին Եւ գըժտելով բաժնըւեցան իրարմէ։

«Իլիականի» եւ «Ոդիսականի» հիմք ծառայած յունական առասպելի համառօտ թեման

Տրովադա քաղաք-պետութեան արքայազն Ալեքսանդրը (Պարիս) կը փախցնէ յոյներու Սպարտայի թագաւոր Մենելայոսի կնոջը՝ Հեղինէին։ Հեղինէն Զեւսի դուստրն էր, որ ունէր առասպելական գեղեցկութիւն։ Ահա այս գեղեցկուհիին կ'առեւանգէ տրոյացի արքայազն Պարիսը եւ ասիկա կը դառնայ տրոյական պատերազմի պատճառը (իսկ աւելի ճիշդ՝ պատրուակը)։ Յոյներու (աքայացիներու) զօրքերու հրամանատարը Ագամեմնոնն է։ Անոնց կողմէն հերոսներ Աքիլլէսը, Պատրոկլեսը, հնարամիտ Ոդիսեւսը եւ ուրիշներ։ Պատերազմը կը ձգձգուի եւ տասը տարի ետք հակամարտութեան վերջը չերեւար։ Սակայն Ոդիսեւսը իր հնարամտութեամբ վերջ կը դնէ պատերազմին։ Անոր խորհուրդով կը կառուցուի փայտէ մեծ ձի մը, որուն մէջ կը թաքնուին քանի մը յոյն հերոսներ՝ Ոդիսեւսը անոնցմէ մէկը։ Ձին կը ձգէ քաղաքի դարպասներուն առաջ, իսկ յունական զօրքը կը թաքնուի հարեւան կղզիներուն մէջ, այդպիսով ձգելով այն տպաւորութիւնը, թէ յոյները ընդունած են իրենց պարտութիւնը եւ վերադարձած՝ տուն։ Տրոյացիները փայտէ ձին ներս կը տանին եւ կը տօնեն իրենց «յաղթանակը»։ Գիշերով, երբ խրախճանքէն հարբած տրոյացիները քնացած են, յոյն հերոսները դուրս կու գան ձիէն, կը կոտորեն քաղաքի պահակազօրը եւ կը բանան դարպասները։ Յունական զօրքը կը ներխուժէ Տրովադա, որու բնակչութիւնը կամ սուրի կը քաշուի, կամ կը գերուի։ Հինաւուրց քաղաքը կրակի կը մատնուի եւ կ'աւերուի։ Հեղինէն կը վերադարձուի ամուսնոյն, իսկ յոյները տուն կը մեկնին հսկայական աւարով։

Գրականութիւն

• Budimir Milan (1940)։ On the Iliad and Its Poet 
• Herodotus (1975) [first published 1954]։ Burn A. R., de Sélincourt Aubrey, խմբգրնր․։ The Histories։ London: Penguin Books։ ISBN 0-14-051260-8 
• Mueller Martin (1984)։ The Iliad։ London: Allen & Unwin։ ISBN 0-04-800027-2 
• Nagy Gregory (1979)։ The Best of the Achaeans։ Baltimore: The Johns Hopkins University Press։ ISBN 0-8018-2388-9։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-02-17-ին։ արտագրուած է՝ 2019-08-07 
• Powell Barry B. (2004)։ Homer։ Malden, Mass.: Blackwell։ ISBN 978-1-4051-5325-6 
• Seaford, Richard (1994)։ Reciprocity and Ritual։ Oxford: Oxford University Press։ ISBN 0-19-815036-9 
• West, Martin (1997)։ The East Face of Helicon։ Oxford: Oxford University Press։ ISBN 0-19-815221-3 
• Fox Robin Lane (2008)։ Travelling Heroes: Greeks and their myths in the epic age of Homer։ Allen Lane։ ISBN 978-0-7139-9980-8 
• De Jong, Irene Iliad. Book XXII, Cambridge University Press, 2012. 9780521709774
• Edwards, Mark W.; Janko, Richard; Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume IV, Books 13–16, Cambridge University Press, 1992. 0-521-28171-7
• Martin Litchfield West; Geoffrey Kirk, The Iliad: A Commentary: Volume V, Books 17–20, Cambridge University Press, 1991. 0-521-30959-X
• Barbara Graziosi; Haubold, Johannes, Iliad: Book VI, Cambridge University Press, 2010. 9780521878845
• Hainsworth, Bryan; Geoffrey Kirk, The Iliad: A Commentary: Volume III, Books 9–12, Cambridge University Press, 1993. 0-521-23711-4]
• Geoffrey Kirk, The Iliad: A Commentary: Volume I, Books 1–4, Cambridge University Press, 1985. 0-521-23709-2
• Geoffrey Kirk, The Iliad: A Commentary: Volume II, Books 5–8, Cambridge University Press, 1990. 0-521-23710-6
• Murray, A.T.; Wyatt, William F., Homer: The Iliad, Books I–XII, Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1999, 978-0-674-99579-6
• Nicholas Richardson; Geoffrey Kirk, The Iliad: A Commentary: Volume VI, Books 21–24, Cambridge University Press, 1993. 0-521-30960-3
• Martin Litchfield West, Studies in the text and transmission of the Iliad, München։ K.G. Saur, 2001. 3-598-73005-5
• Тронский И. Илиада // Литературная энциклопедия. Т. 4. — 1930

Արտաքին յղումներ

• D. B. Monro, Homer: Iliad, Books I–XII, with an Introduction, a Brief Homeric Grammar, and Notes (3rd ed., 1890)
• D. B. Monro, Homer: Iliad, Books XIII–XXIV, with Notes (4th ed., 1903)
• D. B. Monro, A Grammar of the Homeric Dialect (2nd ed., 1891)
• Iliad։ from the Perseus Project (PP), with the Murray and Butler translations and hyperlinks to mythological and grammatical commentary
• Gods, Achaeans and Troyans. An interactive visualization of The Iliads characters flow and relations.
• The Iliad: A Study Guide
• Comments on background, plot, themes, authorship, and translation issues by 2008 translator Herbert Jordan.
• Flaxman illustrations of the Iliad
• The Iliad Archived 2014-08-15 at the Wayback Machine. study guide, themes, quotes, teacher resources
• The Iliad of Homer, Books I–XXIV, Translated into English Blank Verse by William Cowper, edition c.1860. Online at Project Gutenberg.
• The Iliad of Homer, done into English prose by Andrew Lang, Walter Leaf and Ernest Myers. Revised edition, 1892. (25MB PDF at Archive.org)
• The Opening to the Iliad (Proem), Read in Ancient Greek with a simultaneous translation.
• The Iliad Map Archived 2014-08-12 at the Wayback Machine., map of locations in The Iliad
• Published English translations of Homer Archived 2014-07-01 at the Wayback Machine., with samples and some reviews by translator and scholar Ian Johnston
• Digital facsimile of the first printed publication (editio princeps) of the Iliad in Homeric Greek by Demetrios Chalkokondyles, Bayerische Staatsbibliothek
• «Илиада» в переводе Н. И. Гнедича с параллельным греч. текстом
• Греческий текст в Викитеке
• Греческий текст с инструментами по переводу
• «Илиада» Песнь 1, с комментариями перевод Шуйский;