Իլիական (հին յուն․՝ Ἰλιάς), Հոմերոսին վերագրուող վիպերգ (էպիկական պոէմ), հին յունական գրականութեան հնագոյն յուշարձաններէն մէկը։ «Իլիականի» նիւթը շարադրուած է 15,700 տողով, որոնք դեռ վաղեմի գիտնականները, ըստ հին յունական այբուբենի տառերու թիւին, բաժնած են 24 գիրքի կամ երգի։

Աշխարհաբար հայերէնը թարգմանուած է երեք անգամ՝ (գրաբարէն) Մկրտիչ Խերանեանի եւ (յունարենէն) Հ. Արսէն Ղազիկեանի եւ Համազասպ Համբարձումեանի կողմէ[1][2][3]։

Իլիականի սկիզբը Խմբագրել

 
Հեղինէն եւ Պարիսը
Թարգմանութիւնը՝ Մ. Խերանեանի Թարգմանութիւնը՝ Հ. Համբարձումեանի
Երգի՛ր, Մուսա, քէնը երգի՛ր Պելեւսածին Աքիլլէսի,
Քէնը դժնեայ, որ անհամար ցաւեր բերեց աքայեցոց,
Որ բազմաթիւ դիւցազների գահաւիժեց դըժոխքն ի վար
Եւ դին նըրանց դարձըրեց կեր թըռչունների եւ շների։
Կատարւում էր Արամազդի կամքը այսպէս, երբ մի անգամ
Վեճի մտան իրարու հետ ու մէկ-միւսից գըժտըվեցին
Ատրիդեսը՝ արանց արքան եւ Աքիլլեսն աստուածազարմ։
Զայրոյթն երգիր, աստուածուհի, Պելեւսածին Աքիլլէսի,
Զայրոյթն ահեղ, որ աքայանց մատնեց անթիւ աղէտների
Եւ փառապանծ շատ քաջերի հոգիները դժոխք նետեց։
Զեւսի կամքով դա կատարուեց, սկսուելով այն օրուանից,
Երբ չարաղէտ պառակտուեցին զարհուրելի
Ագամեմնոն արանց արքան եւ Աքիլլեսն աստուածազարմ։

«Իլիականի» եւ «Ոդիսականի» հիմքը ինկած յունական առասպելի համառօտ թեման Խմբագրել

Տրովադա քաղաք-պետութեան արքայազն Ալեքսանդրը (Պարիս) կը փախցնէ յոյներու Սպարտայի թագաւոր Մենելայոսի կնոջը՝ Հեղինէին։ Հեղինէն Զեւսի դուստրն էր, որ ունէր առասպելական գեղեցկութիւն։ Ահա այս գեղեցկուհուն կ՛առեւանգէ տրոյացի արքայազն Պարիսը, եւ այս հանգամանքը կը դառնայ տրոյական պատերազմի պատճառը (իսկ աւելի շուտ՝ պատրուակը)։ Յոյներու (աքայացիներու) զօրքերու հրամանատարը Ագամեմնոնն է։ Անոնց կողմէեն հերոսներ Աքիլլէսը, Պատրոկլեսը, հնարամիտ Ոդիսեւսը եւ ուրիշներ։ Պատերազմը կը ձգձգուի, եւ տասը տարի ետք հակամարտութեան վերջը չերեւար։ Սակայն Ոդիսեւսը իր հնարամտութեամբ վերջ կը դնէ պատերազմին։ Անոր խորհուրդով կը կառուցուի փայտէ մեծ ձի մը, որուն մէջ կը թաքնուին քանի մը յոյն հերոսներ՝ Ոդիսեւսը անոնցմէ։ Ձին կը ձգէ քաղաքի դարպասներուն առաջ, իսկ յունական զօրքը կը թաքնուի հարեւան կղզիներուն մէջ, այդպիսով ձգելով տպաւորութիւն, որ յոյները ընդունած են իրենց պարտութիւնը եւ վերադարձած տուն։ Տրոյացիները փայտէ ձին ներս կը տանին, եւ կը տօնեն իրենց «յաղթանակը»։ Գիշերով, երբ խրախճանքէն հարբած տրոյացիները քնացած են, յոյն հերոսները դուրս կու գան ձիէն, կը կոտորեն քաղաքի պահակազօրը, եւ կը բանան դարպասները։ Յունական զօրքը կը ներխուժէ Տրովադա, որու բնակչութիւնը կամ սուրի կը քաշուի, կամ կը գերուի։ Հինաւուրց քաղաքը կրակի կը մատնուի եւ կ՛աւերուի։ Հեղինէն կը վերադարձուի ամուսնուն, իսկ յոյները տուն կը մեկնին հսկայական աւարով։

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. Իլիական / Հոմերոս, գրաբարէն թարգմ.՝ Մ. Խերանեան, Երեւան, ԵՊՀ, 1987, 500 էջ։
  2. Հոմերի Իլիական, բնագրէն թարգմանեց Հ. Արսէն Ղազարոս Ղազիկեան, Վենետիկ-Ս. Ղազար, Մխիթարեան տպագրութիւն, 1911, 835 էջ։
  3. Իլիական [Վիպերգ] / Հոմերոս, հին յուն. բնագր. թարգմ.՝ Հ. Համբարձումեան, խմբ.՝ Ս. Վահունի, Երեւան, Հայպետհրատ, 1955, 512 էջ։

Գրականութիւն Խմբագրել

Արտաքին յղումներ Խմբագրել