Խազ

Խազեր, հայկական միջնադարեան երաժշտութեան գրութեան նշաններ, զորս տարբեր համակարգերու մէջ, տարբեր մանրամասնութեամբ հաստատագրուած են հոգեւոր, մասամբ՝ աշխարհիկ երգեր։ Բնոյթով կը հարին նեւմերու գրութեան նշաններուն, սակայն ձեւերով, անուանումներով եւ նշանակութեամբ ինքնուրոյն են։

Կիրառում Խմբագրել

Գրուած են տողէն վեր՝ եթէ մէկ վանկին մէկ-երկու խազ կ'իյնայ եւ տողին վրայ եթէ մէկ վանկի խազերը շատ են։ Լայն առումով խազերու մէջ ընդգրկուած են նաեւ հայերէնի առոգանութեան եւ տրոհութեան նշանները, այբուբենի այն բաղաձայներն ու կիսաձայնը, որոնք երաժշտական համակարգէն ներս կիրառուած են որպէս լրացուցիչ նշումներ եւ մոնոտիք երաժշտական ձայնեղանակներու տառային նշումներ, որ կոչուած են «Բանալի խազեր»։ Խազերու քանակը, ձեւերը, անուանումները եւ անոնց վերագրուած նշնակութիւնները ժամանակի ընթացքին փոխուած են։ Խազերէն մի քանին յետագային օգտագործուած են նոր հայկական նոթագրութեան համակարգին մէջ։^[1]
Խազագրութենէն մնացած են հայերէնին կէտադրական նշանները՝ ապաթարց, բացականչութեան նշան, բութ, հարցի նշան, միջակէտ, շեշտ, ստորակէտ, վերջակէտ:

Անուան Ծագումնաբանութիւն Խմբագրել

Ըստ Հրաչեայ Աճառեանին խազ բառը փոխ առնուած է^[2] Կովկասեան լեզուներէն, եւ կը նշանակէ« գիծ, գիր, ձայնագրական նշան, սիւնի կամ ձեռքի ակոսաձեւ գիծեր, նետի վարի ծայրի ճեղք»։ Նոյն բառէն եկած է «խազել» բայը, որ կը նշանակէ «գծել» կամ «մարմինը ճղել, ճեղքել»։^[3]