Կազափոխանակութիւն
| Ուիքիփետիայի՝ ազատ հանրագիտարանի կողմէն Ուշադրութի՛ւն, այս յօդուածը աղբիւրներու կարիք ունի։ |
Ներշնչող եւ արտաշնչող օդի բաղադրութիւնը Խմբագրել
Ներշնչման եւ արտաշնչման ճշգրիտ, չափական հերթափոխման շնորհիւ թոքերու եւ թոքաբշտերուն մէջ կը պահպանէ կայուն կազային բաղադրութիւնը։
Ներշնչող օդը կը պարունակէ մօտ 79 % բորակածին, 21 % թթուածին եւ 0,03 % ածխաթթու կազ (ածխածնի երկթթուակ)։ Անոնց մէջ կան նաեւ քիչ քանակութեամբ գոլորշիներ, անազդեցիկ կազեր։ Արտաշնչող օդին մէջ թթուածինը կը կազմէ 16 %, ածխածինի երկթթուակի խտութիւնը կ'աճի մինչեւ 4 %, կ'աւելնայ նաեւ ջրային գոլորշիներու քանակը։ Բորակածինի եւ բոլոր մնացած կազերու պարունակութիւնը չի փոխուիր։
Կազափոխանակութիւնը թոքերու մէջ Խմբագրել
Թոքաբշտիկներու օդի եւ հերաձեւերու արեան միջեւ կազափոխանակութիւնը կը կատարուի բացառապէս կազերու սփռումայի օրէնքով, որուն կը նպաստէ թթուածինի եւ ածխաթթու կազի լարուածութեան տարբերութիւնը։ Թոքաբշտիկներուն մէջ թթուածինի լարուածութիւնը աւելի մեծ է, քան երակային բորակածիններու արեան մէջ, ուստի թոքաբշտիկներէն թթուածինը կը թափանցէ արեան մէջ։ Ածխաթթու կազի լարուածութիւնը մեծ է երակային բորակածիններու արեան մէջ, որտեղէն ալ այդ կազը կ'անցնի թոքաբշտիկներու մէջ եւ արտաշնչելէն կը հեռանայ կազմութենէն։ Հետեւաբար երակային արիւնը կը վերածուի զարկերակային արեան։
Թոքաբշտիկներէն արեան մէջ թափանցած թթուածինի միայն չնչին մասը (2 %) կը լուծուի արեան ջրարիւնին մէջ։ Մեծ մասը կը թափանցէ կարմրաբջիջներու մէջ, կը կապուի արենագնդինի հետ եւ կ'առաջացնէ օքսիարենագնդին անկայուն նիւթին։ Հանգիստ ժամանակ թոքերէն հեռացող մէկ լիդր զարկերակային արիւնը կը պարունակէ մօտաւորապէս 200 մլ թթուածին, իսկ թոքեր մտնող մէկ լիդր երակային արիւնը՝ մօտաւորապէս 120 մլ թթուածին։ Տարբերութիւնը կը վկայէ, որ արիւնէն ամբողջ թթուածինը չ'անցնիր հիւսուածքներու մէջ։
Կազափոխանակութիւնը հիւսուածքներու մէջ Խմբագրել
Զարկերակային արիւնը աւելի հարուստ է թթուածինով, քան հիւսուածքներու բջիջները։ Հետեւապէս հիւսուածքներուն մէջ օքսիարենագնդինը կը քայքայուի, անջատուած թթուածինը սփռումի օրէնքով կը թափանցէ բջիջներու մէջ եւ կ'օգտագործէ ոքսիդացման գործընթացքներուն մէջ։
Հիւսուածքներուն մէջ մշտապես իրականացնող նիւթափոխանակութեան ընթացքին որպէս վերջնական արգասիք կ'առաջանայ ածխաթթու կազ, որու պարունակութիւնը բջիջներուն մէջ աւելի շատ է, քան զարկերակային արեան մէջ։ Ուստի այն կը սփռէ արեան մէջ եւ կը միանան թթուածինէն ազատուած արենագնդինին։ Ածխաթթու կազի մաս մըն ալ կը մտնայ հեշտ տարրալուծող որոշ աղերու բաղադրութեան մէջ։
Այսպիսով, հիւսուածքներուն մէջ զարկերակային արիւնը կը վերածէ երակայինի։ Թոքերու բորակածիններուն մէջ բնածուխարենագնդինը կը քայքայէ, անոնցմէ կ'անջատէ ածխաթթու կազը եւ կ'անցնի թոքաբշտիկներու մեջ։ Միաժամանակ երակային արեան մէջ առաջացած անկայուն աղերը կը տարրալուծուին, եւ անջատուած ածխաթթու կազը նոյնպէս կը հեռանայ։
Միջավայրի վնասակար կազերու ազդեցութիւնը Խմբագրել
Միջավայրի վնասակար կազերը ընկնելով թոքերու մէջ, յաճախ կ'առաջացնեն կայուն միացութիւններ եւ կը պահեն հիւսուածքներուն մէջ։ Այդպիսի դէպքերու մէջ թունաւորման վտանգը կախուած է ոչ միայն վնասական նիւթերու քանակէն, այլեւ այդ միջավայրին մէջ մարդու մնալու տեւողութենէն։ Մթնոլորտի օդին մէջ վնասակար նիւթերը կարող են ըլլալ արդիւնաբերական կազային թափոնները, կառքերու արտանետումները, կենցաղի մէջ օգտագործուող կերպարանքները, ներկերը եւ այլ տեսակի ցնդող կազերը։ Վնասակար կազերէն է ածխածինի միոքսիդը՝ CO-ն կամ շմոլ կազը, որ արենագնդինի հետ կ'առաջացնէ կայուն միացութեան եւ կազմութեան մէջ կը զարգացնէ թթուածնային քաղցը։ Երկարատեւ թթուածնային քաղցը կարող է մահուան պատճառը դառնալ։