Ճրագալոյց
Ճրագալոյց, Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցւոյ 5 տաղաւար տօներէն երկուքին՝ Ս. Ծննդեան եւ Ս. Զատկուան նախորդող օրը։ «Ճրագալոյց» անունը յառաջացած է «ճրագ լուցանել» արտայայտութենէն, որ կը նշանակէ ճրագ վառել, մոմ վառել: Ըստ հազարամեայ աւանդոյթի, տաճարէն տուն տարուած լոյսը կը լուսաւորէր ամբողջ տարուան ընթացքին՝ ցոյց տալով արդարութեան, յաջողութեան ու յաղթանակներու ճանապարհը:
Ճրագալոյցի Ս. Պատարագին ընթացքին, եկեղեցին կ'աւետէ բարի լուրերը՝ «Քրիստոս ծնաւ եւ յայտնեցաւ» եւ «Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց»[1][2]։
Աւանդութիւններ
ԽմբագրելԺամանակին ժամերգութեան կ'երթային միայն տղամարդիկ, իսկ եթէ որեւէ ընտանիքի մէջ եկեղեցի յաճախելու տարիք ունեցող տղամարդ չըլլար, կանայք դուռը բաց կը սպասէին ժամերգութենէն վերադարձողները, որեւէ տղամարդէ Աւետիս կը լսէին եւ պասը բանալու թոյլտուութիւն կը խնդրէին։ Եկեղեցիէն կը բերէին տան անդամներու թիւին հաւասար մոմեր եւ կ'ընթրէին մոմի լոյսին տակ։ Ամանորի առաջին օրէն տան մէջ վառ կը մնար օճախին կրակը։ Նաեւ կը զարդարէին որեւէ մէկ մշտադալար ծառի ճիւղ մը, որմէ հետագային յառաջացած է տօնածառի գաղափարը։ Ըստ առասպելի մանուկ Յիսուսը տեսնելու կու գան աշխարհի տարբեր ծայրերէն ամէն մարդ ու անասուն, սակայն սարդին չեն արտօներ մուտք գործել քարայր՝ զայն զազրելի արարած մը համարելով։ Յիսուս, այդ իմանալով, սարդին ծածուկ թոյլ կու տայ մտնել քարայր։ Երբ առաւօտեան բոլորը կ'արթննան, կը տեսնեն՝ ամբողջ անձաւին անկիւններն ու պատերը պատուած են սարդոստայնով։ Կը բարկանան եւ կ'ուզեն դուրս վռնտել սարդը, սակայն Յիսուս հրաշք կը գործէ, եւ բոլոր սարդոստայնները կը սկսին շողշողալ նուրբ լոյսերով։ Այնուհետեւ տօնածառերը նոյնպէս կը զարդարեն շողշողուն փայլերով։ Սովորաբար,խթման ընթրիքին հայ տան սեղանին վրայ պատրաստ կ'ըլլան ձուկ, բանջարեղէն, շոմին, հաւկիթ, գինի, իբրեւ հիմնական աւանդական ուտելիքներ, ինչպէս,նաեւ զանազան այլ ուտելիքներ:
Ս. Ծննդեան Ճրագալոյց
ԽմբագրելՀայ եկեղեցին Յիսուս Քրիստոսի ծննդեան օրը անփոփոխ կը նշէ 6 Յունուարին։ Ս. Ծննդեան նախապատրաստութիւնը կը սկսի 29 Դեկտեմբերէն` Ս. Ծննդեան պահքի Բարեկենդանով, իսկ յաջորդ օրը կը սկսի Ս. Ծննդեան շաբաթապահքը` ընդգրկելով Ամանորը։ Պահքէն դուրս կու գան 5 Յունուարին, եւ այդ օրը երեկոյեան բոլոր եկեղեցիներուն մէջ կը մատուցուի ճրագալոյցի սուրբ պատարագ։
5 Յունուարին աստուածայայտնութեան ճրագալոյցի գիշերային ժամուն քահանաները զգեստաւորուած ատեան կու գան։ Ատեանը կը խնկարկեն եւ «Ուրախացիր սրբուհի» շարականի երգեցողութեամբ կը սկսին օրհնաբանել Աստուածամայր Կոյսին՝ յայտնելով Յիսուսի գալուստը։ Նոյն խորհուրդով կ'ընթերցեն նաեւ Յիսուսի ծնունդը աւետող դրուագը Ղուկասի ավետարանէն[3]։
Առաւօտեան ժամը 9:00-ին բոլորը կը հաւաքուին եկեղեցին։ Եկեղեցւոյ բեմը նախապէս վարագոյրով ծածկուած կ'ըլլայ։ Ապա պատարագիչը կը բարձրանայ խորան եւ կը զգեստաւորուի։ Այս ընթացքին ատեանը կ'ընթերցեն Յիսուս Քրիստոսի գալուստը վկայող մարգարէութիւնները։ Ապա կ'ընթերցեն Դանիէլի մարգարէութենէն հատուածներ, կը բացուի սուրբ խորանի վարագոյրը։ Կը սկսի սուրբ պատարագի արարողութիւնը։ Պատարագէն ետք քահանայական թափօրը սեղանատուն կ'երթայ՝ նախատօնակը հոն կատարելու։ Աւարտին կը կատարուի յաջորդ օրուան տօնին նախատօնակը, որմով սկիզբը կը դրուի Ս. Ծննդեան տօնին յիշատակը։ Անիկա Ս. Ծննդեան տօնին նախապատրաստութիւնն է։
|
«Այսօր նախօրէն ու նախատօնակն է վաղուան մեծ լոյսի ծագման։ Եւ ինչպէս թագաւորին գալստեան աւետիսը լսելով՝ Զինք սիրողները կ'ուրախանան ու պատրաստութիւն կը տեսնեն կամ ջահերով ընդառաջ կ'երթան Անոր, նոյնպէս ալ մենք»։ - Ս. Գրիգոր Աստուածաբան
|
|
Ճրագալոյցի երեկոն կը կոչուի նաեւ Խթում. անիկա ուտիքի նախատօնակն է։
Ս. Զատկուան Ճրագալոյց
ԽմբագրելՍ. Զատկուան ճրագալոյցի պատարագի աւարտին պատարագիչ քահանան սուրբ սեղանը սպասաւորող սարկաւագներու եւ դպիրներու ուղեկցութեամբ՝ մոմերով, բուրվառով, յարութեան պատկեր խաչվառով, քշոցներով ու ծնծղաներով հանդիսաւոր թափօր կազմած կ'իջնեն խորանէն եւ ատեանը կը կատարուի նախատօնակի արարողութիւն։ Աւետարանի ընթերցումէն ետք հանդիսապետ հոգեւորականը շարականներու, տաղերու երգեցողութեամբ բուրվառով կը խնկարկեն եկեղեցւոյ մէջ հաւաքուած հաւատացեալները եւ կը հնչեցնեն կեանք պարգեւող աւետիսը՝ «Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց»: