Մարսել Փրուսթ

Վալանթին Լուի Ժորժ Էօժէն Մարսել Փրուսթ (ֆրանսերէն՝ Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust, Ֆրանսացի նշանաւոր վիպասան, ակնարկագիր եւ քննադատ, մոտեռնիզմի ներկայացուցիչ։Փրուսթի գլխաւոր երկը «Կորսուած ժամանակի փնտրտուքներու մէջ» (ֆրանսերէն՝ À la recherche du temps perdu) 7 վէպէ բաղկացած վիպաշարն է (հատորներ 1-16, 1913-1927, վերջին 6 հատորները հրատարակուեր են յետմահու), որը կը նկատուի 20-րդ դարու համաշխարհային գրականութեան ամենակարեւոր ստեղծագործութիւններէն մէկը։

Մարսել Փրուսթ ֆրանսերէն՝ Marcel Proust
Ծննդեան անուն	ֆրանսերէն՝ Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust
Ծնած է	10 Յուլիս 1871(1871-07-10)[…]
Ծննդավայր	Փարիզի 16-րդ շրջան, Փարիզ
Մահացած է	18 Նոյեմբեր 1922
Մահուան վայր	Փարիզի 16-րդ շրջան, Փարիզ
Քաղաքացիութիւն	Ֆրանսա
Մայրենի լեզու	Ֆրանսերէն
Ուսումնավայր	Քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոց? Փարիզի Համալսարան
Երկեր/Գլխաւոր գործ	À l'ombre des jeunes filles en fleurs?, Կորուսյալ ժամանակի որոնումներում? եւ Jean Santeuil?
Տեսակ	novel sequence?, էսսե? եւ pastiche?
Մասնագիտութիւն	վիպասան, ակնարկագիր, գրագէտ, գրաքննադատ, բանաստեղծ, արձակագիր
Ծնողներ	հայր՝ Ադրիան Պրուստ?, մայր՝ Jeanne-Clémence Proust?
Ստորագրութիւն

1907 թուականին կը սկսի գրել իր մեծ ստեղծագործութիւնը՝ «Կորուսեալ ժամանակը փնտրելով», որու եօթ գլուխները կը հրատարակուին 1913 եւ 1927 թուականներուն, այսինքն՝ իր մահէն յետոյ: Երկրորդ մասը՝ «Ծաղկեալ երիտասարդ աղջիկներու ստուերի մէջ», կը շահի Կոնքուղ մրցանակ 1919 թուականին: Մարսել Փրուսթը կը մահանայ 1922 թուականի Նոյեմբերի 18-ին՝ ցնցղապատէն (bronchitis): Յուղարկաւորած են Փարիզի Փեր Լաշեզ գերեզմանատանը:

Փրուսթի վիպական աշխատանքը ժամանակի եւ յիշողութեան մասին խորհրդածութիւններ են, ինչպէս նաեւ արուեստի գործառոյթներու, որը պետք է իր սեփական աշխարհները առաջարկէ, բայց նաեւ այդ աշխատանքը սիրոյ եւ նախանձի մասին մտորումներ են գոյութեան դատարկութեան զգացողութեամբ, որը կը գունաւոր է փրուսթեան գորշ տեսիլքը, ուր համասեռամոլութիւնը կարեւոր տեղ կը զբաղեցնէ: «Կորուսեալ ժամանակը փնտրելով»-ը նմանապէս մարդկային մեծ կատակերգութիւն է աւելի քան երկու հարիւր դերասանի մասնակցութեամբ:

Կենսագրութիւն

Մարսել Փրուսթը ծնած է Փարիզ՝ 16-րդ շրջանի Օթոյ թաղամասին մէջ, իր մայրական կողմի մեծ հօր տան մէջ, որը հետագային քանդեր են նոր բնակելի շէնքեր կառուցելու նպատակով:

Ռոպերթ եւ Մարսել Փրուսթները, 1876 թ.

Մայրը՝ Ժան Քլեմանս Վայլը (ծնած է 1849 թ. Փարիզ եւ մահացեր 1905 թ.), ալզասեան եւ լորենեան հրեաներէն էր եւ պիրժայի գործակալ: Հայրը՝ բժիշկ Ատրիան Փրուսթը (ծնած է Իլիէր՝ 1834 թ. եւ մահացեր Փարիզ՝ 1903 թ.), Իլիէրի բարգաւաճ առեւտրականներէն էր: Մարսելը նաեւ ունէր աւագ եղբայր՝ Ռոպերթը (ծն.՝ 1873 թ. եւ մահացեր է 1935 թ.), վիրաբոյժ էր: Մարսելի հովանաւորն էր նմոյշահաւաք էoժէն Միւթիաքսը:

Մարսելի փխրուն առողջութիւնը հետեւանք էր իր մայրիկի յղիության ժամանակ կրած զրկանքներուն: Առողջական թերութիւններով ծնած երեխային կը փրկէ իր բժիշկ հայրը, որը ծննդաբերութեան օրը վիրաւորուեր էր ցուցարարի մը արձակած կրակէն: Ծնողքը կը վախնային, որ նորածինը չ՛ապրիր, սակայն ծնողական խնամքի շնորհիւ Մարսելը կը փրկուի մահէն: Տարուայ եղանակներէն գարունը շատ վատ կ՛ազդէր անոր առողջութեան վրայ ու նոյնիսկ անգամ մը, երբ ան 9 տարեկան էր, շնչահեղձ կ՛ըլլայ ծաղիկներու ծաղկափոշիի յարուցած ասթմային նոպայի պատճառով:

Կաթոլիկ հօր եւ հրեայ մօր զաւակը կը մկրտուի Փարիզի Սեն-Լուի-տ՛Անթըն եկեղեցւոյ մէջ: Իր ստեղծագործութիւններուն մէջ ան իրեն «հաւատացեալ» չի համարեր: Քանի որ այդ ժամանակ հակասեմականութիւնը վառ արտայայտուած էր, զինք կը քննադատեն այլ յայտնի հակասեմիսթ գրողներ:

Երիտասարդութեան տարիներ

Փրուսթը՝ ձախէն առաջինը, երկրորդ շարք, Քոնտողսէի լիսէ, 1888-89 թթ.

Նախնական դասարանի մէջ սորված է Ժաք Պիզէի՝ երաժշտահան Ժորժ Պիզէի որդու հետ, որուն մայրը՝ Ժնէվիէւ Ալեւին, իր քեռու տանը սրահ ունէր, ուր կը հաւաքուէին դերասաններ: Ժնեւիէւը կրկին կ՛ամուսնանայ 1886 թ.՝ պահպանելով իր սրահը, որու մշտական այցելուն դարձեր էր Փրուսթը:

Մարսելը այնուհետեւ կ՛ուսանի Քոնտորսէ լիսէի մէջ՝ սկսած 1882 թ.: Հինգերորդ ուսումնական տարին կը կրկնէ ու կը մնայ նոյն կարգը, սակայն առաջին անգամ ըլլալով անոր անունը կը գրեն գերազանցներու ցուցակին մէջ 1884 թ.: Ան դասերէն կը բացակայէր առողջական խնդիրներու պատճառով, սակայն արդէն անգիր գիտէր Վիքթոր Հիւկոյի, Միւսէի եւ Ժան Սանթոյի ստեղծագործութիւնները: Ան նաեւ կ՛ուսանի փիլիսոփայ Ալֆոնս Տառլիուի մօտ:

Գրողի մանկական եւ երիտասարդական առաջին սէր Մարի տը Պենարտաքիի հետ ան ներկայացումներ կ՛ունենայ Ելիսէեան դաշտերուն մէջ: Անոնք կը դադրին հանդիպիլ 1887: Փրուսթը իր գրական առաջին քայլերը կը կատարէ դեռ լիսէի մէջ ուսանած վերջին տարիներուն: Աւելի ուշ՝ 1982 թ. ան կը հիմնադրէ փոքր հանդէս մը Քոնտորսէի նախկին նոյն ուսումնական կարգի համալսարանականներուն հետ՝ «Պանքէթ»-ը: Այս սկիզբ կը դնէ իր ցուցամոլ հռչակին: Այդ ընթացքին կը ծանօթանայ Լիւսիէն Տոտէի՝ վիպասան Ալֆոնս Տոտէի տղուն հետ:

1889-90 թթ. կը ծառայէ բանակին մէջ՝ Օրլեանի մէջ, որու մասին հետագային հաճելի յիշողութիւններ ունէր: Իսկ յաջորդած ժամանակաշրջանին Փարիզի մէջ կը ծանօթանայ Կասթոն Արման տը Քայավէի հետ, որը կը դառնայ անոր մտերիմ ընկերը: Ան նաեւ կը ծանօթանայ վերջինիս նշանածի՝ Ժաննա Փուքէի հետ որուն եւ կը սիրահարուի հետագային:

Զինծառայութիւնէն յետոյ կը յաճախէ Ալպեռ Սորելի եւ Անաթոլ Լըռուա-Պոլիոյի քաղաքական գիտութիւններու դասընթացքին Ազատ դպրոցին մէջ, որ զինք կը համարէ շատ խելացի: Ան իր հայրիկէն կ՛առաջարկէ դիւանագիտական մրցոյթի մասնակցիլ Հնագիտութեան դպրոցին մէջ: Այնուհետեւ կ՛աւարտէ Սորպոնի համալսարանի Պսակաւոր Արուեստի աստիճանը 1895 թ.:

1896 թ. կը հրապարակէ «Հաճոյքները եւ օրերը» արձակ բանաստեղծութիւններու ժողովածուն, որը գրաքննադատներու եւ յատկապէս գրող Ժան Լորէնի կողմէ բարձր գնահատականի կ՛արժանանայ: Վերջինիս հետ նոյնիսկ մենամարտի դուրս կու գան, որը կ՛աւարտի առանց որեւէ կողմ մը վնասուելու: Այնուհետեւ կը հրատարակէ «Կորուսեալ ժամանակը փնտրելով» վէպի առաջին գլուխները:

Րասքինի թարգմանութիւնները

Մարսել Փրուսթ, 1982 թ. լուսանկար

Քնջութն ու ջրաշուշանները

• Ամիէնի Աստուածաշունչը

Փրուսթը կը թարգմանէ Ճոն Րասքինի «Ամիէնի Աստուծաշունչը» 1904 թ. եւ այն կը նուիրէ նախորդ տարի մահացած իր հօրը: Այս աշխատանքը, ինչպէս նաեւ իր երկրորդ թարգմանութիւնը՝ «Քնջութն ու ջրաշուշանները» (թարգմանուած 1906 թ.) գովասանքի կ՛արժանանայ քննադատներու կողմէն:

Այս ընթացքը ապագայ գրողի համար բեղումնալից էր, որմով եւ հետագային հաստատուեցաւ իր անձը: Փաստացի իր թարգմանութիւնները Փրուսթը կը հարստացնէր լիուլի ծանօթագրութիւններով եւ երկար նախաբաններով, որոնք բնագիրի հետ նոյնչափ կարեւորութիւն ձեռք կը բերեն: Րասքինի ստեղծագործութիւնները թարգմանելով Փրուսթը քայլ առ քայլ կը դառնայ անոր քննադատներէն մէկը, որը յատկապէս կ՛երեւի թարգմանուելիք բնագրի՝ իր գրած նախաբանին մէջ:

Գրականութիւն

• Salaman E. The Great Confession: from Aksakov and De Quincey to Tolstoy and Proust. London. Allen Lane The Penguin Press, 1973.
• Батай Ж. Пруст Archived 2009-05-31 at the Wayback Machine. Կաղապար:Недоступная ссылка // Батай Ж. Литература и Зло [: Сб. эссе:]. М.: МГУ, 1994. — ISBN 5-211-03159-8
• Мамардашвили М. К. Психологическая топология пути: М.Пруст «В поисках утраченного времени» Archived 2013-02-19 at the Wayback Machine. [: лекции 1984—1985 гг. ] / Редактор И. К. Мамардашвили. СПб.: Русский Христианский гуманитарный институт, 1997. — 571 с. — ISBN 5-88812-049-9
• Жера́р Жене́тт. Фигуры. М.: «Издательство им. Сабашниковых», 1998. — ISBN 5-8242-0065-3
• R. M. Bales. The Cambridge Companion to Proust — Cambridge University Press, 2001. — 266 p.
• Хосе Ортега-и-Гассет Время, расстояние и форма в искусстве Пруста
• Таганов А. Н. Русская тема в творчестве Пруста // Наваждения: к истории «русской идеи» во французской литературе XX в.: материалы российско-французского коллоквиума (С.-Петерб., 2-3 июля 2001 г.)/отв. ред. С. Л. Фокин. М.: Наука, 2005. С.24-35.
• Николаева Т. М. О чём на самом деле писал Марсель Пруст? — М.: Языки славянской культуры, 2012. — 128 с. — (Studia philological/ Series minor). — 600 экз., ISBN 978-5-9551-0519-2
• Марсель Пруст в русской литературе (сост. О. А. Васильева, М. В. Линдстрем). Вст. ст. А. Д. Михайлова, с. 5-41. — М., 2000
• Михайлов А. Д. Поэтика Пруста. — М.: Языки славянской культуры, 2012. — 504 с., ISBN 978-5-9551-0610-6
• F. C. Green, The Mind Of Proust (1949)
• Aciman, André (2004) The Proust Project. New York: Farrar, Straus and Giroux
• Теодор Адорно (1967) Prisms. Cambridge, Mass.: MIT Press
• Теодор Адорно "Short Commentaries on Proust, " Notes to Literature, trans. S. Weber-Nicholsen (New York: Columbia University Press, 1991).
• Albaret, Céleste (2003) Monsieur Proust. New York: The New York Review of Books (Мемуары домоправителя Пруста)
• Вальтер Беньямин. К портрету Пруста
• Bernard, Anne-Marie (2002) The World of Proust, as seen by Paul Nadar. Cambridge, Mass.: MIT Press
• D. Capetanakis, 'A Lecture on Proust', in Demetrios Capetanakis A Greek Poet In England (1947)
• Carter, William C. (2002) Marcel Proust: a life. New Haven: Yale University Press
• Chardin, Philippe (2006) Proust ou le bonheur du petit personnage qui compare. Paris: Honoré Champion
• Chardin, Philippe et alii (2010) Originalités proustiennes. Paris: Kimé
• Davenport-Hines, Richard (2006) A Night at the Majestic. London: Faber and Faber ISBN 978-0-571-22009-0
• De Botton, Alain (1998) How Proust Can Change Your Life. New York: Vintage Books
• Жиль Делёз (2004) Пруст и знаки (Marsel Proust et les signes) / Пер. с фр. Е. Г. Соколова. — СПб.: Лаб. метафиз. исслед. при Философ. фак. СПбГУ: Алетейя, 1999.
• Поль де Ман Allegories of Reading: Figural Language in Rousseau, Nietzsche, Rilke, and Proust, (ISBN 0-300-02845-8) 1979
• Жюльен Грак, «Proust Considered as An End Point» in Reading Writing (New York: Turtle Point Press,), 113—130.
• Karlin, Daniel (2005) Proust’s English. Oxford: Oxford University Press ISBN 978-0-19-925688-4
• Юлия Кристева Time and Sense. Proust and the Experience of Literature. New York: Columbia U. Press, 1996.
• George Painter (1959) Marcel Proust: a biography; Vols. 1 & 2. London: Chatto & Windus
• Shattuck, Roger (1963) Proust’s Binoculars: a study of memory, time, and recognition in «À la recherche du temps perdu». New York: Random House
• Spitzer, Leo "Proust’s Style, " [1928] in Essays in Stylistics (Princeton, Princeton U. P., 1948).
• Shattuck, Roger (2000) Proust’s Way: a field guide to «In Search of Lost Time». New York: W. W. Norton
• Tadié, Jean-Yves (2000) Marcel Proust: a life. New York: Viking
• Эдмунд Уайт (1998) Marcel Proust. New York: Viking Books