Միանմար

Միանմար
Մյանմայի դրոշ?	Զինանշանը
;	;
Կը ներառնէ	Rakhine State?, Չին?, Կաչին?, Շան?, Կայա?, Kayin State?, Մոն?, Sagaing Region?, Tanintharyi Region?, Իրավադի?, Յանգոն?, Bago Region?, Magway Region?, Mandalay Region?, Naypyidaw Union Territory?, Danu Self-Administered Zone?, Kokang Self-Administered Zone?, Naga Self-Administered Zone?, Pa-O Self-Administered Zone?, Pa Laung Self-Administered Zone? եւ Wa Self-Administered Division?
Պետական լեզու	բիրմաներեն?
Մայրաքաղաք	Նայպյիդաու?
Օրէնսդիր մարմին	Assembly of the Union?
Երկրի ղեկավար	Մին Շվե?
Կառավարութեան ղեկավար	Մին Աուն Հլայն?
Ազգաբնակչութիւն	53 370 609 մարդ (2017)
Օրհներգ	Kaba Ma Kyei?
Կարգախօս	Let the journey begin
Հիմնադրուած է	4 Յունուար 1948 թ.
Արժոյթ	Կյատ?
Ազգային տօն	Independence Day?
Ժամային համակարգ	UTC+06:30? եւ Asia/Yangon?
Հեռաձայնային համակարգ	+95
Համացանցի յղում	.mm?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,585
	myanmar.gov.mm/en/web/gu…

Միանմար կամ Պիրմա, պաշտօնապէս Միանմարի Միութեան Հանրապետութիւն, պետութիւն Հարաւարեւելեան Ասիոյ մէջ։ Մայրաքաղաքը 2005 թուականէն սկսեալ Նեյբիտոն, իսկ ամենախոշոր քաղաքը նախկին մայրաքաղաք Յանկոնն է։^[5] Երկիրը սահմանակից է Պանկլատէշին, Հնդկաստանին, Չինաստանին, Թաիլանտին, Լաոսին, Անտաման ծովուն եւ Պենկալի ծոցին։

Երկիրը կը բաղկանայ 55,071,184 բնակիչներէ (2022):^[6] Հիմնական ազգը Պիրմացիներն են (68 %), երկրորդ ազգը Շաներն են (9 %) իսկ երրորդ ազգը Գարեններն են (7 %)։ Միանմարի պաշտօնական կրօնը Պուտտայականութիւնն է, փոքրամասնական կրօններ են քրիստոնէութիւնը, Պիրմական դասական կրօնը, իսլամութիւնը եւ հինտուիզմը:

Միանմարը հարուստ է նեֆրիթներով, թանկարժէք քարերով, նաւթով, բնական կազով եւ այլ հանքային հանածոներով։ Միանմարի առողջապահութիւնը ցած մակարդակի վրայ է։ Կառավարութիւնը երկրի ՀՆԱ-ի 3%-ը կը ծախսէ առողջապահութեան վրայ։ Հանրային հիւանդանոցներու մէջ կը բացակային նորագոյն սարքաւորումները։ Տնտեսական անհաւասարութիւնը աշխարհի ամենաբարձրներէն է, որովհետեւ տնտեսութեան մեծ մասը կը պատկանի ռազմական բռնակալութեան աջակցողներուն: Մարդկային Զարգացման Ցուցակին համաձայն 2020-ին Միանմար 147-րդն էր 189 երկիրներէ:

Միանմար անդամ է Արեւելեան Ասիայի Համաժողիվին, Չէզոք Երկրներու Շարժման եւ Հարաւարեւելեան Ասիայի Պետութիւններու Ընկերակցութեան:

Պատմութիւն Խմբագրել

Պատմութեան մէջ Թիպեթապիրերէն խօսող ցեղեր կը բնակէին Վերին Միանմարը, իսկ Մոն թագաւորութիւնները՝ Ստորին Միանմարը:^[7] 1050-ական թուականներուն Բական թագաւորութեան հաստատումէն ետք Պիրմական լեզուն, մշակոյթը եւ Պուտտայականութիւնը շուտով դարձաւ կարեւոր մաս մը երկրին ինքնութեան համար: Մոնկոլներու արշաւանքը գահակալեց Բական թագաւորութիւնը, եւ տարբեր պետութիւններ մէջտեղ եկան: 16-րդ դարուն Լաունկօ արքայութիւնը միացուց Միանմարը եւ կարճ ժամանակ եղաւ հարաւարեւելեան Ասիոյ պատմութեան ամենամեծ կայսրութիւնը:

19-րդ դարու սկիզբը Քոնպաունկ կայսրութիւնը կը կառավարէր մօտաւորապէս այսօրուայ Միանմարի տարածքը: Պրիթանական արեւելահնդկական ընկերութիւնը երեք անգլա-պիրմական պատերազմներէ ետք գրաւեց բոլոր Միանմարը: 1942-1945-ի Ճափօնական գրաւումէ ետք, Դաշնակցային ուժերը վերագրաւեցին Միանմարը եւ ան անկախութիւն ստացաւ 1948-ին: 1962-ի պետական հարուածէն ետք Միանմարը դարձաւ ռազմական բռնապետութիւն «Պիրմայի Ընկերվարական Ծրագիր» կուսակցութեան տակ:

Անկախութենէն մինչեւ այսօր երկիրը կը տուժէ ցեղային անհասկացողութիւններու եւ ամենաերկար քաղաքային պատերազմներու հետեւանքները: ՄԱԿ-ը եւ այլ կազմակերպութիւններ տասնեակ մարդկային իրաւունքներու խախտումներ տեղեկագրած են:^[8] 2011-ին ռազմական բռնապետութիւնը չեղեալ նկատուեցաւ 2010-ի ընդհանուր ընտրութիւններէ ետք, եւ կառավարութիւնը յանցն առաւ ժողովուրդը: Աունկ Սան Սու Քյիի եւ այլ քաղաքական բանտարկեալներու արձակումէն եւ 2015-ի յաջող ընտրութիւններէ ետք երկրին տնտեսական եւ մարդկային իրաւունքներու վիճակը լաւացաւ, սակայն փոքրամասնութիւններու խտրականութիւնը՝ մանաւանդ Ռոհինկիայի պայքարի ընթացքին մնաց անփոփոխ:^[9] 2020-ի Միանմարի ընդհանուր ընտրութիւններէ ետք, որտեղ Աունկ Սան Սու Քյիի կուսակցութիւնը Ամիոթա Հլութաուի եւ Փյիթու Հլութաուի մեծամասնութիւնը շահեցաւ, 2021-ին Պիրմական բանակը կրկին պետական հարուածէն ետք գլուխ առաւ երկրի կառավարութիւնը: Մեծ հակակառավարական ցոյցեր տեղի ունեցան, որոնց ընթացքին բանակը բուռն ձեւով վարուեցաւ ժողովուրդին հետ: Զօրքը նաեւ ձերբակալեց Աունկ Սան Սու Քյիին եւ զայն դատապարտեց կաշառակերութեան եւ Քովիտ-19-ի օրէնքներու խախտումի պատճառով: Անկախ դիտորդներ այս մէկը «քաղաքակայինօրէն դրդուած» կոչեցին:

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

↑ 450 // (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4307623"></a>
↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>
↑ (անգլերեն) Burma, Central Intelligence Agency, 2022-04-12, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/, վերցված է 2022-04-18
↑ «Myanmar Population (2022) - Worldometer»։ www.worldometers.info (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2022-04-18
↑ Օռայլի, Տուկալտ (2007): Early civilizations of Southeast Asia (հայ.՝ Հարաւարեւելեան Ասիոյ Նախկին քաղաքակրթութիւններ): Միացեալ Թագաւորութիւն՝ Ալդամիրա փրես: ISBN 978-0-7591-0279-8
↑ «Myanmar (Burma) | Country Page | World | Human Rights Watch»։ www.hrw.org (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2022-04-18
↑ Greenwood Faine (2013-05-27)։ «8 Stages of Genocide | Burma’s Rohingya Suffer Ethnic Cleansing»։ UN Dispatch (en-US)։ արտագրուած է՝ 2022-04-18

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7755"_data-entity-id="Q4307623">450_//_''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4307623"></a></div>-1] 450 // (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4307623"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">[https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL_Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-2] Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[[https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia_https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q10870555"_data-entity-id="Q1185686">[https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI_Human_Development_Report]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q161718|Միավորված_ազգերի_կազմակերպության_զարգացման_ծրագիր]],_2022.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a></div>-4] Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>

[5] (անգլերեն) Burma, Central Intelligence Agency, 2022-04-12, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/, վերցված է 2022-04-18

[6] «Myanmar Population (2022) - Worldometer»։ www.worldometers.info (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2022-04-18

[7] Օռայլի, Տուկալտ (2007): Early civilizations of Southeast Asia (հայ.՝ Հարաւարեւելեան Ասիոյ Նախկին քաղաքակրթութիւններ): Միացեալ Թագաւորութիւն՝ Ալդամիրա փրես: ISBN 978-0-7591-0279-8

[8] «Myanmar (Burma) | Country Page | World | Human Rights Watch»։ www.hrw.org (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 2022-04-18

[9] Greenwood Faine (2013-05-27)։ «8 Stages of Genocide | Burma’s Rohingya Suffer Ethnic Cleansing»։ UN Dispatch (en-US)։ արտագրուած է՝ 2022-04-18

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]