Ուիքիփետիա

Շարոյր, Յետստամոքսային Գեղձ

(Վերայղուած է Յետստամոքսային Գեղձ-էն)

Յետստամոքասային գեղձը, որ կը կոչուի նաեւ շարոյր (pancreas)՝ մեծ, երկար, կակուղ, կծկուող կարմիր-մանիշակագոյն գեղձ մըն է: Անիկա կը գտնուի ստամոքսին ետեւը: Շարոյրի ընդհանուր կազմուածքը կը ներկայացնէ հետեւեալ բաժինները՝ գլուխ, վիզ, մարմին եւ պոչ: Գլուխը անմիջական կապակցութիւն ունի տասներկումատնեայ աղիքին (duodehum) հետ[1][2][3][4][5]: Կ'արտադրէ երկու տեսակի հորմոններ, որոնք կը հաւասարակշռեն արեան շաքարին քանակը[6]:

Մարդու բարակ աղիքն ու յետստամոքսային գեղձը (ստամոքսը հեռացուած է)

Յաւելեալ

Խմբագրել

Անիկա կը նկատուի ծորանաւոր (exocrine) եւ ներծորան (endocrine) գեղձ, որովհետեւ անիկա կազմուած է երկու տեսակի բջիջներէ՝ ծորանաւոր եւ ներծորան: Ծորանաւոր բջիջները կ'արտադրեն շարոյրին մարսողական հեղուկը, որ հարուստ է շարք մը խմորիչներով (enzymes): Այս խմորիչներէն կարեւորագոյններն են՝ tripsin, amylase եւ lipase: Բջիջներու խմբաւորումները կը կազմեն հազարաւոր ծորիկներ (ductules), որոնց միացումով կը յառաջանայ շարոյրի մեծ ծորանը (duct): Միանալէ ետք մաղձածորանին (bile duct) հետ անիկա կը բացուի տասներկումատնեայ աղիքին մէջ[7][8]:

Շարոյրին խմորիչները կը հոսին հազարաւոր ծորիկներու մէջէն, կ'անցնին շարոյրին մեծ ծորանէն եւ կը հասնին տասներումատնեայ աղիք: Հոն գտնուող բնասպիտներու (protein), ածխաջրատներու (carbohydrates) եւ ճարպերու մարսողութիւնը կը կատարուի այս խմորիչներու ներգործութեամբ: Այս բջիջները կ'արտադրեն նաեւ այլ նիւթեր, որոնք կը հակակշռեն ստամոքսի թթուները[9][10]:

Ներծորան բջիջները կ'արտադրեն insulin եւ glucagon ներազդակները (hormones), որոնք ուղղակի կը մտնեն արեան շրջագայութեան մէջ եւ կը հասնին լեարդ: Insuline-ը եւ glucagon-ը խիստ կարեւոր դերակատարութիւն ունին ածխաջրատներու նիւթափոխանակումի գործընթացին հետ: Insuline-ը կը նուազեցնէ արեան շաքարը, իսկ glucagon-ը՝ կը բարձրացնէ: Այս երկու ներազդակներու համագործակցութեամբ կը կանոնաւորուի արեան շաքարի քանակը[11] եւ անոր պահեստին պահպանման գործընթացը[12]:

Հիւանդութիւններ

Խմբագրել

Յաճախակի հիւանդութիւններ

Խմբագրել

Շարոյրի յաճախակի հիւանդութիւնները հետեւեալներն են[13][14].

  • Շարոյրի սուր բորբոքում (acute pancreatitis).
  • Շարոյրի երկարատեւ-մնայուն բորբոքում (chronic pancreatitis).
  • Շաքարախտ.
  • Քաղցկեղ[15].

Այլ երեք հարցեր

Խմբագրել

Սուր բորբոքում

Խմբագրել

Շարոյրի սուր բորբոքումը լուրջ հիւանդութիւն մըն է, որ կրնայ մտահոգիչ հետեւանքներ ունենալ: Անիկա կը յառաջանայ ընդհանրապէս մաղձալեարդային բորբոքումէ մը ետք եւ մեծ քանակութեամբ ալքոլի սպառումով: Բորբոքումը կը հարուածէ շարոյրի երկու բաժիններն ալ՝ ներծորան եւ ծորանային բաժինները: Շարոյրի սուր բորբոքումը սկզբնաւորութեան կը յայտականշուի զօրաւոր եւ մնայուն փորի ցաւով, որ կը տարածուի դէպի կռնակ: Ցաւը կը մեղմանայ առջեւ ծռելով եւ փորին վրայ ճնշում բանեցնելով: Բորբոքումի զարգացումով ցաւը կը սաստկանայ ջերմով, նողկանքով եւ փսխունքով: Այս հանգրուանէն ետք կացութիւնը կրնայ բարելաւուիլ կամ վատթարանալ: Բարելաւուելու պարագային ախտանշանները կը մեղմանան քանի մը օրերու ընթացքին եւ հիւանդ բջիջները կը վերագտնեն իրենց բնական վիճակը: Վատթարացումի պարագային, նոր եւ արագ զարգացումներով, անհատը կ'ունենայ առատ քրտինք, սրտի արագ զարկ, արագ շնչառութիւն, ուշաթափութիւն, դեղնութիւն, նուաղում եւ նոյնիսկ կէս մահաքուն վիճակ (semicoma): Այս միջոցին շարոյրը կը սկսի հիւծելու եւ չի կրնար կատարել իր դերակատարութիւնները: Սուր բորբոքումի բարդութիւններէն կարելի է նշել՝ սրտա-անօթային եւ շնչառական համակարգերու աշխատանքի տկարացում, թարախակոյտի կազմութիւն եւ փորի ջրակալում (ascitis), որ կը յառաջանայ շարոյրի բորբոքած ծորանի բացուելով եւ անոր հիւթերուն հոսքով դէպի որովայն[16]:

Շարոյրի սուր բորբոքումի ախտաճանաչումը կը կատարուի սովորական քննութիւններէ անկախ արեան տարրալուծարանային յատուկ քննութիւններով, մասնաւորաբար արեան amylase-ի եւ lipase-ի քննութիւնները, որոնք սկզբնաւորութեան բարձրացում կ'արձանագրեն եւ քանի մը օր ետք կը վերադառնան բնական կացութեան: Կը կատարուին նաեւ շարոյրի անդրձայնային (ultrasound), համակարգչային (CT Scan) եւ մաքնիսարձագանգային նկարահանում (MRI)[17]:

Շարոյրի սուր բորբոքումի թեթեւ պարագաները յատուկ դարմանամիջոցներու չեն կարօտիր, սակայն հիւանդները կատարեալ հանգիստ պէտք է ընեն տան մէջ, ցաւաբեկ դեղեր պէտք է գործածեն եւ առատ հեղուկ պէտք է խմեն: Յառաջացած պարագաները պէտք է ըլլան բժշկական հիւանդանոցային խիստ հսկողութեան տակ, ուր անոնց կը կիրարկուի ներերակային հեղուկներ, հակամանրէական դեղեր, թթուածինի ներշնչում եւ ցաւաբեկ դեղեր: Յարակից բարդութիւնները կը դարմանուին ըստ պէտքի: Հիւանդը մինչ այդ կը շարունակէ ծոմապահութիւնը, այսինքն՝ ոչ մէկ բան կ'ուտէ մինչեւ ընդհանուր կացութեան բարելաւումը: Ապաքինման շրջանին հիւանդը կը մնայ գործէ դուրս, կը հետեւի սննդականոնի եւ կ'ունենայ համեմատաբար հանգիստ կեանք: Իսկ բարդութիւնները կը դարմանուին ըստ կարիքի, օրինակ՝ փորի ջրակալումը եւ թարախակոյտը կը կարօտին վիրաբուժական միջոցառումներու[18]:

Մնայուն-երկարատեւ բորբոքում

Խմբագրել

Շարոյրի մնայուն-երկարատեւ բորբոքումը կը զարգանայ մասնաւորապէս երկարատեւ ալքոլի գործածութեամբ: Ալքոլի ազդեցութեան տակ շարոյրի բջիջներու երկու խմբաւորումներն ալ կը վնասուին եւ կ'ունենան յառաջընթաց (progressive), անվերադառնալի (irriversible) եւ մնայուն վնասներ, ինչպէս նաեւ ծորաններու խցում, որոնց պատճառով գեղձին բոլոր պաշտօնները կը դանդաղին կամ կը կորսուին: Այս բոլորին որպէս հետեւանք շարոյրի մարսողական խմորիչներու եւ insulin-ի արտադրութիւնները կը նուազին եւ տեղի կ'ունենան համապատասխան ախտանշաններ: Շարոյրի մնայուն բորբոքումին ախտանշաններն են՝ կրկնուող եւ երկարատեւ փորի ցաւ, մարսողական դժուարութիւններ, ախորժակի նուազում, շաքարի անհանդուրժողութիւն եւ նիհարնալ: Տարիներ ետք ենթակաները կ'ունենան ճարպակղկղանք (steatornhea)[19]:

Այս բորբոքումի երկարատեւ ժամանակաշրջանին շարոյրը կրնայ ունենալ անակնկալ եւ սուր բորբոքումներ, որոնք կը վատթարացնեն հիւանդութեան ընթացքը: Ասոնց հետ միատեղ շարոյրին մէջ կրնան զարգանալ կեղծ տոպրակներ, որոնք պէտք է վիրահատուին:

Մնայուն բորբոքում ունեցողներ աւելի հակամէտ են շարոյրի խլիրդ ունենալու:

Մնայուն բորբոքումին ախտաճանաչումը կը կատարուի այնպէս, ինչպէս կը կատարուի սուր բորբոքումին ախտաճանաչումը: Մնայուն բորբոքումի դարմանումը կ'ըլլայ հետեւելով յատուկ սննդականոնի եւ ցաւաբեկ ու խմորիչ դեղեր գործածելով: Իսկ յառաջացած շաքարախտը կը դարմանուի երկարաշունչ եւ յարատեւ դարմանադեղերով[20][21][22]:

Շարոյրի քաղցկեղ

Խմբագրել

Շարոյրի քաղցկեղներուն մեծամասնութիւնը կը ծագի շարոյրի ծորաններուն մէջ, մանաւանդ՝ գլխու բաժինին մէջ։ Անոնք աւելի շատ կը պատահին տղամարդոց, ծխողներու եւ երկարատեւ շաքարախտաւորներու մօտ: Շարոյրի քաղցկեղներուն մէկ եր-րորդը հետեւանքն է ծխախոտի գործածութեան[23]:

Քաղցկեղի ախտանշանները կը յայտնուին շատ ուշ, երբ արդէն ուռը մեծցած է եւ տարածուած է մօտակայ աւշագեղձերուն եւ հեռաւոր վայրեր՝ լեարդ եւ թոքեր: Առաջին եւ հիմնական ախտանշանը փորի վերի բաժինի ցաւն է, որ կը տարածուի դէպի կռնակ: Դեղնութիւն կը յառաջանայ, երբ ուռը մեծցած է եւ ճնշում կը բանեցնէ լեարդին, լեղուցին եւ անոնց ծորաններուն վրայ։ Ստամոքսի արիւնահոսում տեղի կ'ունենայ ստամոքսին մէջ անբնական անօթներու զարգացումով: Հիւանդներուն մեծամասնութիւնը զգալի կշիռք կը կորսնցնէ՝ ախորժակի նուազումով եւ չուտելով, իսկ 25-50 տոկոսը կ'ունենայ շաքարախտ[24]:

Քաշցկեղի ախտաճանաչումին համար կը կատարուին արեան որոշ քննութիւններ, համակարգչային նկարահանում եւ մաքնիսարձագանգային նկարահանում: Շարոյրի քաղցկեղներու դարմանումը շատ դժուար է: Պարագաներուն 80-90 տոկոսը վիրաբուժական միջոցառումէն չեն օգտուիր ախտաճանաչումը ըլլալէ ետք: Իսկ մնացեալ պարագաները կ'ենթարկուին վիրահատման եւ «Ք» ճառագայթային դարմանումի (radiation therapy), որոնց օգուտը շատ գոհացուցիչ չէ: Այս բոլորին հետ միասին, շաքարախտը հակակշռելու համար կը տրուին յատուկ դեղեր[25][25][26]:

Շաքարախտը առնչուած է շարոյր գեղձին ախտահարման հետ, վտանգաւոր հիւանդութիւն մը չէ, եթէ ենթական յանձն առնէ հետեւելու կեանքի իւրայատուկ եղանակի եւ ուտելիքներու որոշ ցանկի մը[27]:

Տե'ս Նաեւ

Խմբագրել

Ծանօթագրութիւններ

Խմբագրել
  1. ↑ Khan Ali Nawaz։ «Chronic Pancreatitis Imaging»։ Medscape։ արտագրուած է՝ 5 January 2014 
  2. ↑ «Cancer of the Pancreas»։ NHS։ արտագրուած է՝ 5 November 2014 
  3. ↑ «Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Health Professional Version»։ NCI։ 2014-02-21։ արտագրուած է՝ 8 June 2014 
  4. ↑ Patil TB, Shrikhande SV, Kanhere HA, Saoji RR, Ramadwar MR, Shukla PJ (2006)։ «Solid pseudopapillary neoplasm of the pancreas: a single institution experience of 14 cases»։ HPB:the official journal of the International Hepato Pancreato Biliary Association 8 (2): 148–50։ PMC 2131425։ PMID 18333264։ doi:10.1080/13651820510035721 
  5. ↑ Յետստամոքասային գեղձ
  6. ↑ Շարոյրը
  7. ↑ Drake Richard L., Vogl, Wayne, Tibbitts, Adam W.M. Mitchell, illustrations by Richard, Richardson, Paul (2005)։ Gray's anatomy for students։ Philadelphia: Elsevier/Churchill Livingstone։ էջեր 288–290, 297, 303։ ISBN 978-0-8089-2306-0 
  8. ↑ Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, Kronenberg HM (2011)։ Williams Textbook of Endocrinology (12th հրտրկթն․)։ Saunders։ ISBN 978-1437703245 
  9. ↑ Young Barbara, խմբգր․ (2006)։ Wheater's functional histology : a text and colour atlas (5th հրտրկթն․)։ Churchill Livingstone/Elsevier։ էջեր 299–301։ ISBN 978-0-443-06850-8 
  10. ↑ Longo D, Fauci A, Kasper D, Hauser S, Jameson J, Loscalzo J (2012)։ Harrison's Principles of Internal Medicine (18th հրտրկթն․)։ New York: McGraw-Hill։ էջեր 2995–3000։ ISBN 978-0071748896 
  11. ↑ Schoenwolf Gary C. (2009)։ Larsen's human embryology (4th հրտրկթն․)։ Philadelphia: Churchill Livingstone/Elsevier։ էջեր 241–244։ ISBN 978-0-443-06811-9 
  12. ↑ Շարոյրին դերը
  13. ↑ Harper Douglas։ «Pancreas»։ Online Etymology Dictionary։ արտագրուած է՝ 2007-04-04 
  14. ↑ Tamara M. Green (2008)։ The Greek and Latin Roots of English։ Rowman & Littlefield։ էջ 176։ ISBN 978-0-7425-4780-3 
  15. ↑ Carlson, Bruce M. (2004)։ Human embryology and developmental biology։ St. Louis: Mosby։ էջեր 372–4։ ISBN 0-323-01487-9 
  16. ↑ Ionescu-Tirgoviste Constantin, Gagniuc Paul A., Gubceac Elvira, Mardare Liliana, Popescu Irinel, Dima Simona, Militaru Manuella (2015-09-29)։ «A 3D map of the islet routes throughout the healthy human pancreas»։ Scientific Reports 5: 14634։ PMC 4586491։ PMID 26417671։ doi:10.1038/srep14634 
  17. ↑ Verspohl EJ, Tacke R, Mutschler E, Lambrecht G, Tacke, Mutschler, Lambrecht (1990)։ «Muscarinic receptor subtypes in rat pancreatic islets: binding and functional studies»։ Eur. J. Pharmacol. 178 (3): 303–311։ PMID 2187704։ doi:10.1016/0014-2999(90)90109-J 
  18. ↑ Banks PA, Conwell DL, Toskes PP (2010)։ «The management of acute and chronic pancreatitis.»։ Gastroenterology & Hepatology 6 (2 Suppl 3): 1–16։ PMC 2886461։ PMID 20567557 
  19. ↑ Britton the editors Nicki R. Colledge, Brian R. Walker, Stuart H. Ralston ; illustrated by Robert (2010)։ Davidson's principles and practice of medicine. (21st հրտրկթն․)։ Edinburgh: Churchill Livingstone/Elsevier։ էջեր 871–874։ ISBN 978-0-7020-3085-7 
  20. ↑ Ryan DP, Hong TS, Bardeesy N, Hong, Bardeesy (September 2014)։ «Pancreatic adenocarcinoma»։ N. Engl. J. Med. 371 (11): 1039–49։ PMID 25207767։ doi:10.1056/NEJMra1404198 
  21. ↑ «Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Patient Version»։ National Cancer Institute։ 2014-04-17։ արտագրուած է՝ 8 June 2014 
  22. ↑ Wolfgang CL, Herman JM, Laheru DA, Klein AP, Erdek MA, Fishman EK, Hruban RH (Sep 2013)։ «Recent progress in pancreatic cancer.»։ CA: a cancer journal for clinicians 63 (5): 319։ PMC 3769458։ PMID 23856911։ doi:10.3322/caac.21190 
  23. ↑ Burns WR, Edil BH (March 2012)։ «Neuroendocrine pancreatic tumors: guidelines for management and update.»։ Current treatment options in oncology 13 (1): 24–34։ PMID 22198808։ doi:10.1007/s11864-011-0172-2 
  24. ↑ Hariharan D, Saied A, Kocher HM, Saied, Kocher (2008)։ «Analysis of mortality rates for pancreatic cancer across the world»։ HPB 10 (1): 58–62։ PMC 2504856։ PMID 18695761։ doi:10.1080/13651820701883148 
  25. ↑ 25,0 25,1 World Cancer Report 2014.։ World Health Organization։ 2014։ էջեր Chapter 5.7։ ISBN 9283204298 
  26. ↑ «American Cancer Society: Cancer Facts & Figures 2010: see page 4 for incidence estimates, and page 19 for survival percentages»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-01-14-ին։ արտագրուած է՝ 2016-04-07 
  27. ↑ Շաքարախտը եւ Շարոյրը

Աղբիւրներ

Խմբագրել
  • «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 28 Մարտ 2014:
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Շարոյր,_Յետստամոքսային_Գեղձ&oldid=216288» էջէն