Նոր Նախիջեւան

Նոր Նախիջեւան կամ Տոնի Նախիջեւան (ռուսերէն՝ Нахичевань-на-Дону կամ Нор-Нахичеван), հայաբնակ շրջան է Տոնի Ռոստով քաղաքին մէջ, Ռուսաստան։ 1778-ին Եկատերինա Բ. հրաւիրած է հայ վաճառականներ Ղրիմէն Ռուսաստան եւ զանոնք հաստատած են Տոնի մէջ, որ կոչած են Նոր Նախիջեւան՝ հայկական Նախիջեւանի անունը գործածելով։ 1928-ին Նոր Նախիջեւանը միացած է Տոնի-Ռոստովին։

Բնակավայր
Նոր Նախիջեւան
ռուս.՝ Нахичевань-на-Дону
Զինանշան
Երկիր	Ռուսիա
Հիմնադրուած է՝	1779
Ժամային գօտի	UTC+3։00

Պատմութիւն

Նախապէս կոչուած է Նախիջեւան։ 1838-ին Երեւանի նահանգի (այժմ Ազրպէյճանի մէջ) Նախիջեւանէն տարբերելու համար վերանուանուած է Նոր Նախիջեւան։ 19-րդ դարու սկիզբը Նոր Նախիջեւանը արհեստա-արդիւնաբերական եւ առեւտրական կեդրոն էր։ Քաղաքամերձ գիւղերուն մէջ կը զարգանային անասնապահութիւնը եւ հողագործութիւնը։ Զարգացաւ քաղաքաշինութիւնը։ Քաղաքին մէջ կը կառուցուի 6 հայկական եկեղեցի, արուարձանին մէջ Սուրբ Նշան վանքը։ Նոր հաստատուած բնակչութեան արտօնութիւններ կը տրամադրուէին։ 1783-ին քաղաքին մէջ տպարան կը բացուի։ Կը գործէ հոգեւոր ճեմարան, իգական եւ արական գիմնազիաներ, արհեստագործական եւ առեւտրական ուսումնարաններ։ Ընդհանուր առմամբ 1819-ին Նոր Նախիջեւանի մէջ կը գործէին 9 բարեգործական եւ լուսաւորական հիմնարկութիւններ։ 1900-ին կը կառուցուի թատրոնի նոր շէնքը։

Նշանաւոր անձինք Նոր Նախիջեւանէն

• Միքայէլ Նալպանտեան (1829–1866), հայ գրող
• Ռաֆայէլ Պատկանեան (1830–1892), հայ գրող
• Մարտիրոս Սարեան (1880–1972), հայ նկարիչ
• Սէյրան Խաթլամաջեան (1937–1994), հայ նկարիչ
• Սիմոն Վրացեան (1882–1969), Հայաստանի առաջին հանրապետութեան վարչապետ
• Գրիգոր Շլդեան (1900–1985), հայ նկարիչ
• Սարգիս Սարեան (1917–1962), հայ գրականագէտ
• Մարկ Գրիգորեան (1900–1978), հայ ճարտարապետ
• Ալեքսէյ Ջիվելեգով (1875–1952), պատմաբան, արուեստաբան, գրականագէտ

Արտաքին յղումներ

• Դոնի-Ռոստովի եւ Նոր Նախիջեւանի պատմութիւնը Archived 2008-08-21 at the Wayback Machine. (անգլերէն)
• Դոնի հայերու համառոտ պատմութիւնը Archived 2013-05-08 at the Wayback Machine. (ռուս.)
• Հայերը Դոնի մէջ (ռուս.)