Պելկրատ
Պելկրատ (սերպ.՝ Београд), Սերպիոյ մայրաքաղաքն է։ Սերպիա եւ Մոնթենեկրոյի նախկին մայրաքաղաքն է։ Ան տեղակայուած է Սաւա եւ Տանուպ գետերու միաձուլման տեղանքը։
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Պելկրատ | |||||
| Lua–ի սխալ՝ expandTemplate: template "lang-sr-cyrl" does not exist։ | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |
 Սերպիա[1] | ||||
| Քաղաքագրուխ | Aleksandar Šapić? | ||||
| Առաջին յիշատակում | 3. century BCE | ||||
| Տարածութիւն | 359,96 քմ² | ||||
| ԲԾՄ | 117±1 մեթր | ||||
| Պաշտօնական լեզու | սերբերեն? | ||||
| Բնակչութիւն | 1 197 714 մարդ (2022)[2] | ||||
| Կը գտնուի ափին | Սավա? եւ Տանուպ | ||||
| Ժամային գօտի | UTC+1 | ||||
| Հեռախօսային ցուցանիշ | 011 | ||||
| Փոստային ցուցանիշ | 11000 | ||||
| Շրջագայութեան պետ-համարագիր | BG | ||||
| Պաշտօնական կայքէջ | Lua–ի սխալ՝ expandTemplate: template "ref-sr" does not exist։ | ||||
Պելկրատ կը թարգմանուի «Սպիտակ քաղաք»։ Բուն քաղաքը 1,1 միլիոն բնակչութիւն ունի, մինչդեռ արուարձաններով հանդերձ Պելկրատի բնակչութիւնը կը հասնի շուրջ 1.64 միլիոնի, դարձնելով զան Արեւելեան Կեդրոնական Եւրոպայի խոշորագոյն քաղաքներէն մէկը։
Եւրոպայի խոշորագոյն նախապատմական մշակոյթներէն մէկը՝ Vinča culture մշակոյթը զարգացած է Պելկրատի շրջակայքին, Ք.ա. Զ. հազարամեակին։ Հնագոյն ժամանակներուն ֆրաքիացիները, բնակած էին տարածաշրջանը, այնուհետ Ք.ա. 279-ին կելտերը գրաւեցին քաղաքը եւ զայն անուանեցին Սինկիտինում։
2-րդ դարու, Աւկուսդի կայսրութեան՝ Հռոմէական Սերպիոյ ժամանակ, հռոմէացիները գրաւեցին այդ տարածքը եւ քաղաքի կարգավիճակ տուին։ 520-ին այն բնակեցուեցաւ սլաւոններով եւ բազմիցս բնակչութեան կազմը փոխուեցաւ ֆրանքներու, բիւզանդացիներ եւ հունգարներու միջեւ մինչեւ (1282-1316) այն դարձաւ մայրաքաղաք։
1521-ին Պելկրատը գրաւուեցաւ Օսմանեան կայսրութեան կողմէ եւ դարձաւ Սեմետերեան սանջակի նստավայր[3]:
Այնուհետ մերթ ընդ մերթ Պելկրատը կը յայտնուի Աւստրիական եւ Օսմանեան կայսրութիւններու տիրապետութեան ներքոյ, անընդահատ շարունակուող Աւստրօ-թրքական պատերազմներու հետեւանքով։ Այդ պատերազմները բերին Պելկրատի մեծ մասի աւերման։ Միայն 1841-ին Պելկրատը կրկին ստացաւ Սերպիոյ մայրաքաղաքի կարգավիճակ։ Քաղաքի հիւսիսային հատուածը մնաց իբրեւ աւստրօ-հունգարական ֆորպոստ մինչեւ 1918-ի Պելկրատին վերամիաւորելը։
Ունենալով դիւանագիտական կարեւոր նշանակութիւն, Պելկրատը 115 անգամ պատերազմական գործողութիւններու ենթարկուած է եւ 44 անգամ գետնին հաւասարուած[4]:
Պելկրատը Հարաւսլաւիոյ մայրաքաղաքն էր 1918-ին անոր կազմաւորումէն մինչեւ 2006-ի անոր անկումը՝ կառավարման տարբեր ձեւերու շրջանին։ Պելկրատը Սերպիոյ մէջ ունի յատուկ վարչական կարգավիճակ եւ այն Սերպրիոյ հինգ վիճակագրական շրջաններէն մեկն է։ Ան բաժնուած է հինգ քաղաքապետարաններու միջեւ, իւրաքանչիւրը իր տեղական խորհուրդով։ Պելկրատը կը զբաղեցնէ Սերպիոյ տարածքի 3.6 %-ը եւ երկրի բնակչութեան 22.5 %-ը կ՚ապրի Պելկրատի մէջ[5]։
Քաղաքը արժանացած է բազմաթիւ տիտղոսներու՝ ներառեալ 2020-ին Եւրոպայի մշակութային մայրաքաղաք[6]։
Աշխարհագրութիւն
Խմբագրել
Պելկրատը տեղակայուած է ծովի մակերեւոյթէն116.75 մ բարձրութեան վրայ Տանուպ եւ Սաւա գետերու միաձուլման շրջակայքին մէջ։ Պելկրատի պատմական կեդրոնը՝ Քալեմեկտանը կը տարածուի երկու գետերու աջ ափերուն։ 19-րդ դարէն սկսած քաղաքը ընդարձակուած է դէպի հարաւ եւ արեւելք։ Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմէն ետք Novi Beograd-ը (Նոր Պելկրատ) կառուցուած է Սաւա գետի ձախ ափին, որ կը միացնէ Պելկրատը Զեմունի հետ։ Քաղաքին միացան նաեւ Տանուպով խաչուող աւելի փոքր համայնքները։ Պատմութեան ընթացքին, Պելկրատը եղած է Արեւմուտքի եւ Արեւելքի միջեւ[7]: Սաւայի աջ ափին կեդրոնական Պելկրատը բլուրներու վրայ է, Պելկրատի ամենաբարձր կէտը Թորլակ բլուրը 303 մ բարձրութիւն ունի։ Աւալա (511 մ) եւ Քոսմա (628 մ) սարերը քաղաքի հարաւային մասին մէջն են։
Պատմութիւն
Խմբագրել
Նախապատմութիւն
ԽմբագրելԱռաջին հողագործական ժողովուրդները բնակութիւն հաստատած են տարածաշրջանին մէջ Նէոլիթեան, Սթարչեւեան մշակոյթի ծաղկման ժամանակաշրջանին՝ Ք.ա. 6200-5200 թուականներ։ Վինջի մշակոյթը յայտնի է իր խոշոր բնակավայրերով, ոմանք ամենախոշորն էին նախապատմական Եւրոպայի մէջ։ Պղինձի այնպիսի քանդակներ, ինչպիսին է Վինչի տիկինը պղինձի դարու առաջին նմուշներն են Եւրոպայի մէջ[8]։
Հին քաղաք
Խմբագրել
Նախապատմական Պալքաններու Ֆրաքիացիներ եւ Տաքեր ցեղերը կը տիրէին այս տարածքին մինչեւ հռոմէացիներու կողմէ զայն գրաւելը[9]։
Պելկրատը բնակեցուած էր ֆրաքիա-տաքիան Սինկի ցեղերով, կելտերու ներխուժումէն ետք Ք.ա. 279-ին Scordisci գրաւեցին քաղաքը եւ անուանեցին "Singidūn" (dūn, ամրոց)
Ք.ա. 34-33 Հռոմէական բանակը Սիլանուսի գլխաւորութեամբ հասաւ Պելկրատ։ Ք.ե. Ա. դարուն ան հռոմէականացաւ եւ դարձաւ Սինկիտունում Բ. դարու կէսերուն Հռոմէական իշխանութիւններու կողմէ կոչուեցաւ մունիցիպիում իբրեւ լիակատար գաղութ, եւ դարու վերջը այն դարձաւ բարձրակարգ քաղաք։
Վարչական կառուցուածք
Խմբագրել
Պելկրատը առանձին վարչական միաւոր է Սերպիոյ կազմին մէջ, իր սեփական ինքնավար քաղաքային իշխանութեամբ։ Պելկրատի ներկայիս քաղաքապետը Տրական Տիլասն է՝ Սերպիոյ դեմոկրատական կուսակցութենէն։ Պելկրատի աւագանին ունի 110 անդամ, որոնք կ՚ընտրուին չորս տարի ժամանակով։ Քաղաքի պիւտճէն 2012-ին կը կազմէ շուրջ 102 պիլիոն տինար[10]։
Թաղապետարաններ
Խմբագրել
Քաղաքը բաժնուած է 17 թաղապետարաններու միջեւ։
| Համայնք | Մակերես (քմ2) | Բնակչութիւն (2002) | Բնակչութիւն (2011) | Դասակարգում |
|---|---|---|---|---|
| Պարայէվօ | 213 | 24,641 | 27,036 | արուարձանային |
| Կուքարիցա | 156 | 168,508 | 179,031 | քաղաքային |
| Կրոքա | 289 | 75,466 | 83,398 | արուարձանային |
| Լազարեւաք | 384 | 58,511 | 58,224 | արուարձանային |
| Մլադէնօվակ | 339 | 52,490 | 53,050 | արուարձանային |
| Նովի Պելկրատ | 41 | 217,773 | 212,104 | քաղաքային |
| Օպրենովակ | 411 | 70,975 | 71,419 | արուարձանային |
| Փալիլուլա | 451 | 155,902 | 170,593 | քաղաքային |
| Ռակովիցա | 31 | 99,000 | 108,413 | քաղաքային |
| Սաւսկի Վենաց | 14 | 42,505 | 38,660 | քաղաքային |
| Սոբոթ | 271 | 20,390 | 20,199 | արուարձանային |
| Սթարի Կրատ | 5 | 55,543 | 48,061 | քաղաքային |
| Սուրցին | 285 | 38,695 | 42,012 | քաղաքային |
| Վոզդովակ | 148 | 151,768 | 157,152 | քաղաքային |
| Վրակար | 3 | 58,386 | 55,463 | քաղաքային |
| Զեմուն | 154 | 136,645 | 166,292 | քաղաքային |
| Զուեզդարա | 32 | 132,621 | 148,014 | քաղաքային |
| TOTAL | 3227 | 1,576,124 | 1,639,121 | |
Ժողովրդագրութիւն
Խմբագրել
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ (unspecified title)
- ↑ 2,0 2,1 https://publikacije.stat.gov.rs/G2023/Pdf/G20234001.pdf
- ↑ «Պելկրատի պատմութիուն»։ BelgradeNet Travel Guide։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-07-13-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ մայիսի 5
- ↑ Robert Nurden (մարտի 22, 2009)։ «Belgrade has risen from the ashes to become the Balkans' party city»։ London: Independent։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ մայիսի 5
- ↑ «2011 Census first estimates»։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հոկտեմբերի 19
- ↑ «Beograd 2020»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-11-30-ին։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ հունիսի 19
- ↑ «Geographical Position»։ Official website։ արտագրուած է՝ 2007 թ․ հուլիսի 10
- ↑ Կաղապար:Cite doi
- ↑ «Belgrade Fortress history»։ Public Enterprise "Belgrade Fortress"։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-09-05-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հունվարի 18
- ↑ http://www.ekapija.com/website/sr/page/602835
- ↑ Մէջբերման սխալ՝ Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedcensus2011 - ↑ UNdata | record view | City population by sex, city and city type — UNSD.