Տերսիմի գաւառ
Տերսիմ (Քարաժայռ), գաւառ, ձորապետութիւն Արեւմտեան Հայաստանի մէջ, Խարբերդի վիլայեթի մէջ։ Կեդրոնը Խոզաթ գիւղաքաղաքն էր։ Միւս նշանաւոր քաղաքներն էին Մեծկերտը եւ Չարսանճաքը։
| Գաւառ | |
|---|---|
| Տերսիմի գաւառ | |
_2.339_Mamuret-ul-Aziz_Vilayet.jpg) | |
| Երկիր | Արեւմտեան Հայաստան |
| Հիմնադրուած է՝ | 1879 |
| Այլ անուանումներ | Տերսիմ, Տորոս |
| Պաշտօնական լեզու | Հայերէն, այլ |
| Ազգային կազմ | Հայեր (մինչեւ Մեծ եղեռնը)[1], քիւրտեր |
| Կրօնական կազմ | Քրիստոնեայ (մինչեւ Մեծ եղեռնը)[1], այլ |
| Տեղաբնականուն | Տերսիմցի |
Աշխարհագրութիւն Խմբագրել
Ունի լեռնային տարածք։ Գաւառի արեւմուտքի եզրին է Եփրատը, իսկ արեւելքէն` Փերի գետերով, հիւսիսէն` Բիւրակն-Մնձուրեան լեռներով, իսկ հարաւ-արեւմտեան մասով սահմանակից է Խարբերդի գաւառին:
Գաւառի տարածքով կը բարձրանան լեռներ, որոնք այն վերածեր են բարդ լեռնաշխարհի մը։
Տարածքի մեծագոյն մասը անտառածածկ է։ Տերիսմը հարուստ է գետերով եւ սառնորակ աղբիւրներով։
Կլիմայ Խմբագրել
Ունի բազմազան կլիմայ։
Պատմութիւն Խմբագրել
Տերսիմ գաւառի մասին յիշատակութիւններ կան Բարձր Հայքին մէջ: Այն նոյնացուցեր են Տերսիմին հետ։
Մինչեւ XIX դարու 70-ական թուականները Տերսիմը եղեր է նահանգ, ուր գոյութիւն ունէր քրտական ձորապետութիւն` հիւքմենութիւն։
1878 թուականին Սուլթանի հրամանով Տերսիմը որպէս գաւառ միացուած է Խարբերդի վիլայեթին:
Տերսիմը սկիզբը եղեր է հայաբնակ, այնուհետեւ այստեղ բնակութիւն հաստատեցին մեծ թիւով հայեր։ Գիւղերէն շատերը պահպանեցին իրենց հայկական անուանումերը` Ագրակ, Աղաջուր, Արտապետ, Գնելի, Դաշտակ, Թթենիկ, Լորենիկ, Կամիրքար, Սրբիյան (Սուրբ Օհան), Վարիգեղ, Պսկավանք, Պառվագրակ, Պառաւ։
Բնակչութիւն Խմբագրել
Մինչեւ 1915 թուականի Մեծ եղեռնը Տերսիմն ունէր 200 000 բնակչութիւն, որուն 45 %-ը հայեր էին, իսկ մնացածը քիւրտեր։ Քիւրտերը համերաշխ ապրեր են հայերու հետ եւ Եղեռնի տարիներուն 1000-աւոր հայերու կեանք փրկեր են անոնց ռուսական զօրքերուն յանձնելով։
Տեղի հայութիւնը սասունցիներու նման քաջ եղեր է եւ XVII դարից սկսած յաճախակի պատերազմ վարեր է Թուրքիայի դէմ։
Տնտեսութիւն Խմբագրել
Բնակչութիւնը կը զբաղուէր անասնապահութեամբ եւ երկրագործութեամբ։
Օգտակար հանածոներ Խմբագրել
Գաւառակն ունէր նաֆթի զգալի պաշարներ, կերակուրի աղ, հանքային ջուրեր, բնական շինանիւթեր։
Պատմամշակութային կառոյցներ Խմբագրել
Տերսիմն ունէր տասնեակ հայկական յուշարձաններ` վանական համալիրներ, եկեղեցիներ, բերդերի ու քաղաքներու աւերակներ։
Վարչական բաժանում Խմբագրել
1878 թուականին Տերսիմն ունէր հետեւեալ գաւառակները.[1]
Աղբիւրներ Խմբագրել
- «Հայաստանի եւ յարակից շրջաններու տեղանուններու բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երեւանի Համալսարանի հրատարակչութիւն
- Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն