Ցնցղատապը թոքերու ցնցուղներուն (bronchi) նեղնալն է, որուն պատճառով տեղի կ'ունենայ ներշնչումի եւ արտաշնչումի դժուարութիւն, այլ խօսքով օդի մուտքը դէպի թոքեր եւ ելքը թոքերէն դուրս կը նուազի[1]:

Ցնցղատապը կը պատահի առանց սեռի եւ տարիքի խտրութեան ու բոլոր եղանակներուն, բայց առաւելաբար ծխողներուն մօտ եւ ձմրան եղանակին: Անիկա յաճախ տեսնուած հիւանդութիւն մըն է: Մօտաւորապէս ժողովուրդին 5 առ հարիւրը կը տառապի անկէ.[2]:

Ազդակներ Խմբագրել

Ցնցղատապը կը յառաջանայ երկու տարբեր ախտապատճառ-ազդակներու ներգործութեամբ՝

Մանրէական ախտապատճառներ Խմբագրել

Հիմնական ախտապատճառներ Խմբագրել

Մանրէները կը յառաջացնեն ցնցուղներու բորբոքում, որոնք կրնան ըլլալ ցպկային (Bacterial) կամ ժահրային (viral) բորբոքումներ, սակայն ժահրայինը առաւելաբար տեսնուած երեւոյթն է: Մանրէները կը ներշնչուին քիթի կամ բերանի ճամբով եւ անցնելէ ետք խռչափողէն ու շնչափողէն կը հասնին ցնցուղներ[3]:

Բորբոքումին հետեւանքով ցնցուղներուն ներքին պատերը կը հաստնան, ցնցուղները կը նեղնան եւ արգելք կը հանդիսանան բնականոն շնչառութեան:

Մանրէական ցնցղատապը ընդհանրապէս կը պատահի հարբուխէ, «կռիփ»է (influenza) եւ խոռոչատապէ (laryngitis) ետք:

Երկրորդական ախտապատճառներ Խմբագրել

  • Տկար դիմադրողականութիւն, որ մասնաւորաբար կը տեսնուի տարեցներու, երկարատեւ-մնայուն հիւանդութիւններէ տառապողներու եւ ծխողներու մօտ: Տկար դիմադրողականութեան պատճառով անոնք շուտով թիրախ կը դառնան մանրէական բորբոքումներու[4]:
  • Ստամոքսաորկորային յետադարձութիւն (gastro-esophageal reflux), որ պատճառ կը դառնայ ստամոքսի թթուին մուտքը թոքերէն ներս: Ստամոքսի թթուն գրգռելով ցնցուղներուն ներքին պատերը կը յառաջացնէ անոնց բորբոքումը եւ նեղացումը[5].

Մանրէական ախտապատճաներով յառաջացած ցնցղատապը ժամանակաւոր եւ անցողակի է: Անիկա կրնայ փոխանցիկ ըլլալ:

Ոչ մանրէական ախտապատճառներ Խմբագրել

  • Ծխախոտի գործածութիւն եւ ծխախոտի երկրորդական-անուղղակի վնասներուն (secondary-indirect),
  • Գրգռիչ կազեր եւ քիմիական նիւթեր, մանաւանդ գործարաններու մէջ,
  • Փոշի եւ բեղմնափոշի (pollen)
  • Ապականած միջավայր եւ մթնոլորտ:

Այս ախտապատճառներով ցնցուղներու ներքին պատերը կը գրգռուին եւ կը յառաջացնեն ցնցուղներուն պրկումը եւ նեղացումը, որոնց պատճառով կը հաստատուի մնայուն ցնցղատապը[6]:

Յառաջացում Խմբագրել

Մանրէական ցնցղատապը կը սկսի սուր երեւոյթով, որ կը տեւէ մօտաւորապէս երկու շաբաթ, ուր արդէն հիւանդը ապաքինած կ'ըլլայ եւ ձեռբազատուած բոլոր ախտանշաններէն[7]: Քիչ պարագաներուն, երբ սուր ցնցղատապը կատարեալ ամբողջական ձեւով չի դարմանուիր եւ մասնաւորաբար ծխախոտ գործածողներուն մօտ, սուր ցնցղատապը կը վերածուի մնայուն (chronic) երեւոյթի՝ հազով, խուխով եւ կրծքավանդակի ցաւով, որոնք առաւելաբար զգալի կը դառնան գիշերուան ժամերուն եւ պառկած վիճակի մէջ։ Յաճախ հիւանդներ տարիներով կը տառապին մնայուն ցնցղատապէ: Սակայն երկարատեւ-մնայուն ցնցղատապի հիմնական պատճառը ծխախոտի գործածութիւնն է[8]:

Ախտանշաններ Խմբագրել

Սուր ցնցղատապի ախտանշաններն են՝ չոր կամ խուխով հազ, շնչասլոց (strider) եւ շնչարգելութիւն (dyspnea), ջերմ, դող, մկանային ցաւ, քիթի խցում, կրծքավանդակի եւ փորի մկանային ցաւ: Խուխը նշան է, որ բորբոքումը տարածուած է դէպի թոքերու ծայրամասերուն եւ անիկա ազդանշանն է թոքատապի սկզբնաւորութեան[9]:

Ոչ-մանրէական եւ երկարատեւ ցնցղատապի պարագային խուխը կ'ըլլայ անգոյն եւ թափանցիկ հեղուկ մը, իսկ բորբոքումի պարագային խուխը կը դառնայ անթափանց, դեղին կամ բաց կանաչ թանցր հեղուկ մը[10]: Շատ քիչ պարագաներու կը տեսնուի արիւնոտ խուխ, որ նշան է մանրանօթերու (capillaries) վնասումին (trauma)՝ հազի պատճառով: Ջերմը ընդհանրապէս մեղմ է, մանաւանդ ոչ-մանրէական ցնցղատապի պարագային, իսկ բարձր ջերմ կը նշանակէ մանրէական զօրաւոր ցնցղատապ կամ թոքատապ: Հազը հակադարձութիւն մըն է արտահանելու համար խուխը: Իսկ չոր հազը հետեւանքն է ցնցուղներու մակերեսին գրգռութեան: Փորի մկանային ցաւը հետեւանքն է շարունակական եւ ուժգին հազի:

Մնայուն ցնցղատապի ախտանշաններն են՝

  • Մնայուն չոր կամ խուխով հազ, որ կը պատահի առաւելաբար առաւօտուն
  • Թանցր եւ դեղին-կանաչ խուխ
  • Խուխի դժուար արտահանում
  • Մնայուն շնչահեղձութիւն
  • Ոտքերու եւ սրունքներու ջրուռեցք (edema)
  • Կապտութիւն (cyanosis), որ հետեւանքն է արեան թթուածինի նուազումին
  • Փքռոյց (emphysema) եւ թոքային այլ հիւանդութիւններ:

Մնայուն ցնցղատապը փոխանցիկ չէ, որովհետեւ այս պարագային մանրէներ գոյութիւն չունին:

Ախտաճանաչում Խմբագրել

Ցնցղատապի ախտաճանաչումը ընդհանրապէս դիւրին է, որովհետեւ անոր ախտանշանները յատկանշական են. սակայն բժիշկը կը կատարէ թոքերու Ք (K) ճառագայթային պարզ նկարահանում եւ յաճախ խուխի պարզ քննութիւն եւ խուխի ցան-մշակում (smear-culture)[11][12]:

Դարմանամիջոցներ Խմբագրել

Սուր ցնցաղատապը կը դարմանուի մի քանի միջոցառումներով համաձայն անոր ախտապատճառներուն: Բոլոր պարագաներուն կը կիրարկուին հետեւեալ դարմանամիջոցները՝

  • Ժամանակաւորապէս գործէ դադրիլ եւ տնային հանգիստի դիմել.
  • Հազը մեղմացնող դեղեր գործածել չոր հազի պարագային.
  • Հազացուցիչ դեղեր (expectorant) գործածել թանցր խուխի պարագային.
  • Շոգի ներշնչել խուխը կակուղցնելու համար.
  • Տան մէջ խոնաւացուցիչ (humidifier զետեղել).
  • Հեռու մնալ փոշիէ եւ բեղմնափոշիէ.
  • Դադրիլ ծխելէ, եթէ ծխախոտը ախտապատճառ է:

Ոչ-մանրէական ցնցղատապի պարագային գործածել նաեւ corticosteroid դեղահատեր եւ ցնցուղները ընդլայնող դեղամիջոցներ[13]:

Մանրէական ցնցղատապէ տառապող հիւանդին պէտք է տրուի նաեւ հակամանրէական եւ հակաջերմ դեղեր:

Բարդութիւններ Խմբագրել

Հազուադէպօրէն սուր ցնցղատապը բարդութիւններով կը զարգանայ շատ արագ եւ տեղի կ'ունենայ խիստ շնչահեղձութիւն եւ կապտութիւն: Այս պարագային վերոյիշեալ բոլոր դարմանամիջոցներուն կողքին հիւանդը կը խնամուի հիւանդանոցի մէջ եւ անոր կը ներարկուի թթուածին արուեստական շնչառական սարքի (artificial respirator) միջոցաւ[14]:

Մնայուն ցնցղատապէ տառապող անհատը շարունակ պէտք է գործածէ ցնցուղները ընդլայնող դեղամիջոցներ, corticosteroid եւ հակահազ դեղեր, ինչպէս նաեւ պէտք է դադրի ծխելէ՝ եթէ ծխող է:

Մտահոգիչ Ախտանշաններ Խմբագրել

Ցնցղատապէ ախտահարուած անհատը հիւանդանոցային շտապ օգնութեան կը կարօտի երբ ան ցուցաբերէ հետեւեալ ախտանշանները.

  • Ուժգին եւ շարունակական հազ հանգիստ վիճակի եւ քունի մէջ
  • Չորս օրերէ աւելի բարձր ջերմ
  • Խիստ եւ մնայուն շնչասպառութիւն
  • Մնայուն եւ ուժգին շնչասլոց
  • Արիւնոտ խուխ:

Ցուցմունքներ Խմբագրել

Ոչ-մանրէական ցնցղատապը կանխարգիլելի է ուշադրութիւն ընելով հետեւեալ ցցմունքներուն.

  • Չծխել կամ դադրիլ ծխելէ եւ ծխողներէ հեռու մնալ.
  • Հեռու մնալ գրգռիչ կազերէ, քիմիական նիւթերէ եւ ապականած, խճողուած եւ խոնաւ միջավայրերէ.
  • Ամէն տարի պատուաստուիլ կռիփի դէմ յատուկ պատուաստով մը:

Տե'ս Նաեւ Խմբագրել

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. «What Is Bronchitis?»։ August 4, 2011։ արտագրուած է՝ 1 April 2015 
  2. Albert RH (1 December 2010)։ «Diagnosis and treatment of acute bronchitis.»։ American family physician 82 (11): 1345–50։ PMID 21121518 
  3. «What Causes Bronchitis?»։ August 4, 2011։ արտագրուած է՝ 1 April 2015 
  4. Tackett KL, Atkins A (December 2012)։ «Evidence-based acute bronchitis therapy.»։ Journal of pharmacy practice 25 (6): 586–90։ PMID 23076965։ doi:10.1177/0897190012460826 
  5. «How Is Bronchitis Treated?»։ August 4, 2011։ արտագրուած է՝ 1 April 2015 
  6. Vestbo Jørgen (2013)։ «Diagnosis and Assessment»։ Global Strategy for the Diagnosis, Management, and Prevention of Chronic Obstructive Pulmonary Disease։ Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease։ էջեր 9–17։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-28-ին։ արտագրուած է՝ 2016-04-20 
  7. Reilly John J., Silverman Edwin K., Shapiro Steven D. (2011)։ «Chronic Obstructive Pulmonary Disease»։ in Longo Dan, Fauci Anthony, Kasper Dennis, Hauser Stephen, Jameson J., Loscalzo Joseph։ Harrison's Principles of Internal Medicine (18th հրտրկթն․)։ McGraw Hill։ էջեր 2151–9։ ISBN 978-0-07-174889-6 
  8. Decramer M, Janssens W, Miravitlles M (April 2012)։ «Chronic obstructive pulmonary disease»։ Lancet 379 (9823): 1341–51։ PMID 22314182։ doi:10.1016/S0140-6736(11)60968-9 
  9. Rabe KF, Hurd S, Anzueto A, Barnes PJ, Buist SA, Calverley P, Fukuchi Y, Jenkins C, Rodriguez-Roisin R, van Weel C, Zielinski J (September 2007)։ «Global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive pulmonary disease: GOLD executive summary»։ Am. J. Respir. Crit. Care Med. 176 (6): 532–55։ PMID 17507545։ doi:10.1164/rccm.200703-456SO 
  10. Braman SS (January 2006)։ «Chronic cough due to acute bronchitis: ACCP evidence-based clinical practice guidelines.»։ Chest 129 (1 Suppl): 95S–103S։ PMID 16428698։ doi:10.1378/chest.129.1_suppl.95S 
  11. Wenzel RP, Fowler AA 3rd (16 November 2006)։ «Clinical practice. Acute bronchitis.»։ The New England Journal of Medicine 355 (20): 2125–30։ PMID 17108344։ doi:10.1056/nejmcp061493 
  12. Fleming DM, Elliot AJ (March 2007)։ «The management of acute bronchitis in children.»։ Expert opinion on pharmacotherapy 8 (4): 415–26։ PMID 17309336։ doi:10.1517/14656566.8.4.415 
  13. Vos T, Flaxman AD, Naghavi M, Lozano R, Michaud C, Ezzati M, Shibuya K, Salomon JA, Abdalla S, Aboyans V (December 2012)։ «Years lived with disability (YLDs) for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990–2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010»։ Lancet 380 (9859): 2163–96։ PMID 23245607։ doi:10.1016/S0140-6736(12)61729-2 
  14. GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (17 December 2014)։ «Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.»։ Lancet 385: 117–71։ PMC 4340604։ PMID 25530442։ doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2 

Աղբիւրներ Խմբագրել

  • «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 13 Ապրիլ, 2012: