Քարիպեան ծով
Քարիպեան ծով (անգլերէն՝ Caribbean Sea, սպ.՝ Mar Caribe, Հայթա-կրէօլեան լեզու - Lamè Karaïb, ֆրանսերէն՝ Mer des Caraïbes, հոլ.՝ Caraïbische Zee, Փափիամենթօ - Laman Karibe), Ատլանտեան ովկիանոսի ջրաւազանին պատկանող ծայրամասային [2], կիսափակ ծով[3], արեւմուտքէն եւ հարաւէն սահմանափակուած է Կեդրոնական Ամերիկայով եւ Հարաւային Ամերիկայով, իսկ հիւսիսէն ու արեւելքէն՝ Մեծ ու Փոքր Անտիլեան կղզիներով։ Հիւսիս-արեւմուտքէն (սպ.՝ Yucatán), Եուքաթանի նեղուցով կը միանայ Մեքսիքայի ծոցին, հարաւ-արեւմուտքին արհեստական Փանամայի ջրանցքով` Խաղաղական ովկիանոսին։[1]
| դասաւորում | ||
| Դիրք | Մեծ ու Փոքր Անտիլեան կղզիներու միջեւ | |
Ծանօթագրութիւն
| ||
|---|---|---|
Քարիպեան ծովը կը գտնուի հիւսիսային լայնութեան 9° եւ 22°, արեւմտեան երկայնութեան 89° եւ 60° միջեւ։ Ծովի ընդհանուր մակերեսը կը կազմէ մօտաւորապէս 2 753 000 քմ²[4]։ Առաւելագոյն խորութիւնը 7686 մեթր է[5]։ Հարաւէն Քարիպեան ծովը կ'ողողէ Վենեզուելլայի, Քոլումպիայի եւ Փանամայի ափերը, արեւմուտքէն՝ Քոսթա Ռիքայի, Նիքարակուայի, Հոնտուրասի, Կուաթեմալայի, Պելիզի եւ մեքսիկական Եուքաթան թերակղզիի ափերը, հիւսիսէն՝ Քուպայի, Հայիթիի, Ժամայքայի եւ Փորթօ Ռիքօյի ափերը, արեւելքէն` Փոքր Անտիլեան կղզիներու պետութեան ափերը (Քարիպեան ծով աւազանի երկիրներու ցանկ)։
Ծովահէնութիւն
Խմբագրել
Ծովահէնութիւնը Քարիպեան ծովին մջ սկսաւ 17-րդ դարուն, երբ ծովահէններու, աւազակներու եւ այլ յանցագործներու հաւաքատեղին դարձեր էր (սպ.՝ Isla Tortuga) Թորթուկա կղզին եւ (անգլ.՝ Port Royal) Փօրթ Ռօյըլ քաղաքը։ Մեծ Բրիտանիայի թագուհիին մօտ ծառայող առաջին կապերէն (պետութեան յատուկ լիազօրութեամբ բռնագրուած) մէկը (անգլ.՝ Sir Francis Drake) Ֆրենսիս Տրէյքն էր, որ առաւել յայտնի է 1572 թուականին սպանական Արծաթեայ կարաւանի բռնագրաւումով, որ տեղի ունեցեր է Նոմպրէ տե Տիոս նաւահանգիստի մօտ։ Անոր գործը շարունակեց Հենրի Մորկանը, որ 1671 թուականին նախաձեռնեց յայտնի արշաւը դէպի Փանամա եւ աւելի ուշ դարձաւ Ժամայքայի փոխ նահանգապետը։
Ծովահէնութիւնը ծաղկում ապրեցաւ 1700-1730 թուականներուն: Այս ժամանակաշրջանը անուանած են ծովահէնութեան ոսկեդար։ Այս ժամանակամիջոցին հեղինակութիւն ձեռք բերին Սեւ մորուքը եւ Սթիտ Պոննեթը, որոնք իրենց գործունէութիւնը կը ծաւալէին 1716-1718 թուականներուն Քարիպեան ծովին մէջ:
Կլիման
Խմբագրել
Քարիպեան ծովը կը գտնուի Արեւադարձային կլիմայական գօտիի մէջ, որու վրայ ազդեցութիւն կ'ունենայ շարունակ մէկ կողմ քշող հովի կամ քամիի (անգլ.՝ The trade winds or easterlies) (հոլանտերէն passaat) Փասսաթային օդափոխանակութիւնը։ Ձմռան միջին ամսական ջերմաստիճանները ծովի հարաւային ափերուն կը տատանուին +23 °C-էն մինչեւ +27 °C։ Ամռան միջին ամսական ջերմաստիճանը ամէնուր +28 °C է, իսկ ամպամածութիւնը 4-5 բալ[6]։
Տնտեսութիւն եւ տնտեսական նշանակութիւն
Խմբագրել
Քարիպեան ծովի ափին (ափէն 100 քիլոմեթրի սահմաններուն) կ'ապրին աւելի քան 116 մլն մարդ, որոնց հիմնական եկամուտի աղբիւրը զբօսաշրջութիւնն է (տարածաշրջանի աշխատատեղերու 15,5 %-ը)։ Ձկնորսութեամբ կը զբաղին աւելի քան 300 հազար մարդ[7]։ Ձկնորսութեան ծաւալները տարեկան կը կազմեն կէս միլիոն թոնէն քիչ ծովամթերք։ Հիմնական արտադրատեսակներն են Քարիպեան լանկուսթը (լատիներէն՝ Panulirus argus, ծովային խոշոր ուտելի խեցգետին), հսկայական սրամպուսը (լատիներէն՝ Lobatus gigas), թագաւորական թիւնիկը (լատիներէն՝ Scomberomorus cavalla, ձուկ), շոշափուկաւոր մանր ծովախեցգետինը, սպանական թիւնիկը (լատիներէն՝ Scomberomorus commerson), ոսկեփայլ թիւնիկը (լատիներէն՝ Coryphaena hippurus) եւ այլն[8]։ Այստեղ կ'իրականացուի նաեւ մարգարիտի հաւաքումը։
Նաւավարութիւն եւ առեւտուր
ԽմբագրելՏնտեսական-ռազմավարական տեսանկիւնէն Քարիպեան ծովը Ատլանտեան ովկիանոսը Փանամայի ջրանցքով Խաղաղական ովկիանոսի աւազանին միացնող կարճ ճանապարհի դեր կը կատարէ։ Քարիպեան ծովի հիմնական նաւահանգիստներն են՝ Մարաքայպօո եւ Լա Կուեյրա (Վենեզուելլա), Քարթակենա (Քոլումպիա), Լիմոն (Քոսթա Ռիքա), (սպ.՝ Santo Domingo) Սանթօ Տոմինկօ (Տոմինիքեան Հանրապետութիւն) (սպ.՝ Santo Domingo), Քոլոն (Փանամա), Սանթիակօ տե Քուպա (Քուպա) եւ այլն[6]։
Քարիպեան տարածաշրջանի բարդ հաղորդակցութեան եւ առեւտուրի համակարգը կ'ապահովէ բարձր շրջանառութիւն, սակայն ատոր մեծ մասը բաժին կ'իյնայ այս տարածաշրջանէն դուրս պետութիւններուն։ Տարածաշրջանին մէջ առեւտուրի ապրանք եւ աղբիւր հանդիսացող վայրերը շատ չեն. Կայանայէն՝ բրինձ, Պելիզէն՝ փայտամթերք, Թրինիտաթէն եւ Քիւրասաոյէն՝ պենզին, արեւելեան կղզիներէն՝ աղ, պարարտանիւթեր, բուսական իւղեր եւ ճարպեր, ինչպէս նաեւ փոքրաթիւ արդիւնաբերական ապրանքներ։ Տարածաշրջանի արտադրութեան (պանան, շաքարաւազ, սուրճ, ռոմ, (Bauxite) պոքսիթ, նիքել եւ նաւթ) մեծ մասին կը տիրանայ ԱՄՆ-ը եւ Քանատան[4]։
Պատկերասրահ
Խմբագրել
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
.jpeg)
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 51։ ISBN 99941-56-03-9
- ↑ James C. F. Wang (1992)։ Handbook on ocean politics & law։ Greenwood Publishing Group։ էջեր 14–։ ISBN 978-0-313-26434-4։ արտագրուած է՝ Դեկտեմբերի 9, 2010
- ↑ Sverdrup, H. U., M. W. Johnson and R. H. Fleming; The Oceans Their Physics, Chemistry, and General Biology, Prentis-Hall, 1942, pp. 15, 35 and 637—643 [1]
- ↑ 4,0 4,1 Մէջբերման սխալ՝ Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedbritannica - ↑ Dawicki Shelley։ «Tsunamis in the Caribbean? It's Possible.»։ Oceanus։ արտագրուած է՝ 16 november 2012
- ↑ 6,0 6,1 Մէջբերման սխալ՝ Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedbse - ↑ John B. R. Agard, Angela Cropper եւ այլք (2007)։ «Caribbean Sea Ecosystem Assessment» (անգլերեն)։ UNEP։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2009-08-20-ին։ արտագրուած է՝ 2009-04-23
- ↑ S. Heileman, R. Mahon.։ «Large Marine Ecosystems — Caribbean Sea» (անգլերեն)։ NOAA։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-08-18-ին։ արտագրուած է՝ 2009-04-23
|
Ուիքիպահեստ նախագիծի Քարիպեան ծով ստորոգութեան մէջ կրնաք գտնել յաւելեալ պատկերազարդում այս նիւթի վերաբերեալ։ |