Դեղնախտ
Դեղնութիւն-դեղնախտ (jaundice)՝ մորթի եւ աչքերու սպիտակապատեանին (sclera) դեղին գունաւորումը, որ հետեւանք է բնականէն աւելի արեան մէջ շրջագայող լեղագունակ bilirubin-ի: Անիկա ներքին քանի մը հիւանդութիւններու դրսեւորումն է, որ կը յայտնուի մորթին եւ աչքերուն մէջ[1]: Դեղնութիւնը հիւանդութիւն մը չէ, այլ ախտանշան մը: Անիկա փոխանցիկ չէ եւ կը պատահի որեւէ մէկ տարիքի, առանց սեռի խտրութեան[2]:
| Դեղնախտ | |
|---|---|
 | |
| ՀՄԴ-9 | 782.4 |
| ՀՄԴ-10 | R17 |
| MedlinePlus | 003243 |
| MeSHID | D007565 |
| Disease Ontology | 7038 |
Bilirubin-ը կ'արտադրուի արեան ներկանիւթէն (hemoglobin): Bilirubin-ը լեարդ հասնելէ ետք կ'արտաթորուի մաղձին հետ դէպի բարակ աղիքներ, ուր անիկա կը տարրալուծուի եւ հասնելով հաստ աղիքներ կ'արտաքսուի մարմինէն դուրս՝ կղկղանքի հետ[3]:
Դեղնութիւն կը յառաջանայ, երբ լեարդին մէջ bilirubin-ի արտաթորումը արտադրութիւնէն պակաս ըլլայ: Բնական պայմաններու մէջ 100 մլ. արիւնը կը պարունակէ 0.5-1.2 մկ. bilirubin: Երբ այս քանակաչափը բարձրանայ 2-3 մկ.ի դեղնութիւնը կը յայտնուի: Աչքի սպիտակապատեանին դեղին գունաւորումը կը յայտնուի մորթի դեղնութենէն առաջ[4]:
Արեան կարմիր գնդիկները շարունակ կ'արտադրուին մեր մարմինին մէջ, մասնաւորաբար՝ ոսկրածուծին մէջ: Առողջ կարմիր գնդիկները կ'ապրին մօտաւորապէս 120 օր եւ վերջաւորութեան անոնց ներկանիւթը՝ hemoglobin-ը, կը տարբաղադրուի ազատ bilirubin-ի (unconjugated bilirubin), երկաթի եւ globulin սպիտակուցի: Երկաթը կը մնայ մարմինին մէջ եւ դարձեալ կ'օգտագործուի կարմիր գնդիկներու կազմաւորման գործընթացին մէջ[1][5]
Ազատ bilirubin-ը կը մտնէ արեան շրջագայութեան մէջ եւ կը միանայ հոն գտնուող albumin սպիտակուցին, որպէսզի դիւրաւ փոխադրուի լեարդ, ուր ան կ'անջատուի albumin-էն եւ ածանցուելէ (conjugated) ետք կ'արտաթորուի մաղձին հետ դէպի լեարդածորան ու հոնկէ՝ բարակ աղիք: Հոս՝ մանրէներու ներգործութեամբ, ածանցեալ bilirubin-ը կը վերածուի urobilinogen լեղաներկի եւ urobilin լեղաներկի: Urobilinogen-ի պզտիկ մաս մը ետ կը ներծծուի բարակ աղիքներու պատերուն կողմէ եւ արեան միջոցաւ կը վերադառնայ լեարդ ու մաղձին հետ ետ կ'արտաթորուի[6]: Իսկ մնացեալ urobilinogen-ը կը խառնուի կղկղանքին հետ եւ որոշ փոփոխութիւններէ ետք կղկղանքին կու տայ յատուկ կանաչ գունաւորում եւ կ'արտահանուի մարմինէն դուրս: Կղկղանքով կ'արտահանուի օրական 40-280 մկ. urobilinogen: Urobilin-ը արեան ճամբով կը հասնի երիկամներ եւ հոնկէ մէզին հետ կ'արտաթորուի: Անիկա մէզին կու տայ յատուկ դեղին գունաւորում մը[7]:
Բնական պայմաններու մէջ միջին ծանրութեամբ անձ մը կ'ունենայ 5 լիթր արիւն 750 կրամ hemoglobin-ով: Ամէն օր կարմիր գնդիկներուն 1/120ը կը կործանի եւ 6.3 կրամ hemoglobin-էն յառաջացած 250-350 մկ. ազատ bilirubin-էն կ'արտադրուի 250-280 մկ. urobilinogen բարակ աղիքին մէջ[8]:
250-350 մկ. ազատ bilirubin-ին 80 տոկոսը կու գայ այլափոխուող մահացող կարմիր գնդիկներէ իսկ մնացեալը ոսկրածուծէն եւ լեարդէն:
Յառաջացում
ԽմբագրելԴեղնախտ կը յառաջանայ հետեւեալ հիւանդութիւններու գոյութեամբ[9].
Ներլեարդային հիւանդութիւններ
ԽմբագրելԼեարդաբջիջային հիւանդութիւններ
ԽմբագրելԼեարդաբջիջային հիւանդութիւններ, ուր տեղի կ'ունենայ լեարդաբջիջային անբնական գործունէութիւն հետեւեալ պատճառներով.
- Ժահրային սուր եւ մնայուն լեարդաբորբ (acute and chronic hepatitis) մասնաւորապէս՝ Hepatitis B եւ C,
- Լեարդաբորբ ալքոլի գործածութեամբ,
- Լեարդի ձախող աշխատանք՝ որոշ դեղերու գործածութեամբ,
- Լեարդի փճացում (liver cirhhosis), որ հետեւանքն է երկարատեւ ալքոլի գործածութեան եւ մնայուն լեարդաբորբի,
- Լեարդի բնական աշխատանքի վատթարացում մարմնական զանազան հիւանդութիւններով, օրինակ՝ համբոյրի հիւանդութիւն (infectious mononucleusis), աւշագեղձերու խլիրդ (lymphoma) եւ սպիտակարիւնութիւն (leukemia):
Լեարդի բարակ ծորանիկներու (ductules) խցում
ԽմբագրելԼեարդի բարակ ծորանիկներու (ductules) խցում, որ կը յառաջանայ.
- Լեարդաբորբի պատճառով,
- Թունաւոր դեղերով,
- Ալքոլի գործածութեամբ:
Արտալեարդային հիւանդութիւններ
ԽմբագրելԼեարդամաղձային ծորանի (common bile duct) խցում.
Խմբագրել- Լեարդամաղձային ծորանի քարերով,
- Լեարդամաղձային ծորանի խլիրդով, որ կը յառաջանայ շարոյրի (pancrease) խլիրդի զարգացումով:
Կարմիր գնդիկներու արագ եւ առատ տարրալուծում (hemolysis).
ԽմբագրելԿարմիր գնդիկներու տարրալուծումով մեծ քանակութեամբ bilrubin կ'արտադրուի եւ տեղի կ'ունենայ զօրաւոր եւ արագ դեղնութիւն: Կարմիր գնդիկներու արագ տարրալուծումը կը պատահի կարգ մը ժառանգական ախտանիշ (syndrome) հիւանդութիւններով: Կարմիր գնդիկներու արագ եւ առատ տարրալուծումը կը յառաջացնէ արեան կարմիր գնդիկներու նուազում:
Այս հանգրուանին եթէ ոսկրածուծը օգնութեան չհասնի եւ առատ կարմիր գնդիկներ չարտադրէ տեղի կ'ունենայ սուր սակաւարիւնութիւն (acute anemia):
Ախտանշաններ
ԽմբագրելԴեղնախտի ընդհանուր ախտանշաններն են.
- Մարմինի բացայայտ դեղնութիւն,
- Աչքերու սպիտակապատեանի դեղնութիւն, երբ արեան bilirubin-ի քանակը հասնի 2-2.5 մկ.ի,
- Մէզի թէյի նման գունաւորում՝ urobilin-ի նուազումով, որ ընդհանրապէս կը յայտնուի մորթին դեղնութենէն առաջ,
- Կղկղանքի մոխիրի նման գունաւորում urbilinogen-ի նուազումով,
- Նողկանք, փսխունք, փորհարութիւն, որոնք տեղի կ'ունենան դեղնութենէն առաջ սուր լեարդաբորբի պարագային,
- Ախորժակի նուազում, կշիռքի կորուստ եւ յոգնածութիւն, որոնք առաւելաբար կը պատահին ալքոլ գործածողներու եւ մնայուն լեարդաբորբի ու լեարդածորանի խլիրդի պարագային,
- Մարմնական քերուըտուք,
- Bilirubin-ի յայտնութիւն մէզին մէջ:
Հետեւանքներ
ԽմբագրելԼեարդամաղձային ծորանի խցումով կը յառաջանայ.
- Արեան bilirubin-ի բարձրացում,
- Կղկղանքի մոխրագոյն-ճերմակ գունաւորում եւ մէզի թէյի գունաւորում: Այս մէկը կը պատահի, որովհետեւ bilirubin չի հասնիր բարակ աղիքներ եւ պատճառ կը դառնայ urobilinogen-ի բացակայութեան կղկղանքին եւ urobilin-ի մէզին մէջ բացակայութեան:
- Մարմնական քերուըտուք,
- Դանդաղ ընթացքով դեղնութիւն,
- Փորի ցաւ, փսխունք, նողկանք, որոնք կը պատահին դեղնութեան յայտնումէն առաջ,
- Ջերմ եւ դող:
Համբոյրի հիւանդութեան դեղնութեան հետ կը տեսնուի նաեւ մարմինի ընդհանուր աւշագեղձերու ծաւալում: Սպիտակարիւնութեան եւ աւշագեղձերու խլիրդի հետեւանքով յառաջացած դեղնութիւնը կ'ունենայ երկարատեւ ընթացք:
Կղկղանքի պակաս
ԽմբագրելԿղկղանքի urobilinogen-ի քանակը կը նուազի երեք պատճառներով.
- Bilirubin-ի արտադրութեան նուազում,
- Լեարդի հիւանդութիւններ՝ լեարդի փճացում, լեարդի խլիրդ,
- Լեարդածորանի խցում՝ քարերով եւ խլիրդով:
Ախտաճանաչում
ԽմբագրելԴեղնախտի ախտաճանաչումը տեսնուած բացայայտ դեղնութիւնն է: Սակայն պէտք է ախտաճանաչուի անոր բուն ախտապատճառը, որպէսզի կատարուի ճշգրիտ դարմանումը: Հիւանդին եւ դեղնութեան պատմականը խիստ կարեւոր է: Կը կատարուին արեան եւ մէզի տեսակաւոր յատուկ տարրալուծարանային քննութիւններ եւ նկարահանումներ, ինչպէս՝ համակարգչային եւ մագնիսարձագանգային նկարահանումներ: Յաճախ պզտիկ կտոր մը կը վերցուի լեարդէն (biopsy) կատարելու համար ախտաբանական քննութիւն:
Դեղնախտի դարմանումը կը կատարուի համաձայն անոր ախտապատճառներու ախտաճանաչումին: Մինչ այդ դեղնութիւն ունեցող անհատը պէտք է կատարեալ հանգիստ ընէ, սննդարար կերակուրներ ուտէ, ալքոլ չգործածէ եւ առատ ջուր խմէ: Լեարդածորանի խցումը կը կարօտի վիրաբուժական միջոցառումի:
Տե'ս Նաեւ
ԽմբագրելԾանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 «Definition of Icterus»։ MedicineNet.com։ 2011։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 7 August 2012-ին։ արտագրուած է՝ 3 February 2013
- ↑ Click Rachel, Dahl-Smith Julie, Fowler Lindsay, DuBose Jacqueline, Deneau-Saxton Margi, Herbert Jennifer (2013)։ «An osteopathic approach to reduction of readmissions for neonatal jaundice»։ Osteopathic Family Physician 5 (1): 17–23։ doi:10.1016/j.osfp.2012.09.005
- ↑ Silbernagl S, Despopoulos A (2009)։ Color atlas of physiology (6th հրտրկթն․)։ Thieme։ էջ 252։ ISBN 978-3-13-545006-3
- ↑ Goroll Allan H. (2009)։ Primary care medicine : office evaluation and management of the adult patient (6th հրտրկթն․)։ Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 496։ ISBN 9780781775137
- ↑ Icterus | Define Icterus at Dictionary.com. Dictionary.reference.com. Retrieved on 2013-12-23.
- ↑ Mathew K.G. (2008) Medicine: Prep Manual for Undergraduates, 3/e, Elsevier India, ISBN 8131211541, pp. 296–297
- ↑ Collier J, Longore M, Turmezei T, Mafi AR (2010)։ «Neonatal jaundice»։ Oxford Handbook of Clinical Specialties։ Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-922888-1Կաղապար:Page needed
- ↑ Hall, John Edward and Guyton, Arthur C. (2011) Textbook of Medical Physiology, Saunders/Elsevier, p. 841, ISBN 1416045740
- ↑ Beckingham I J (2001)։ «ABC of diseases of liver, pancreas, and biliary system: Investigation of liver and biliary disease»։ BMJ 322 (7277): 33–6։ PMC 1119305։ PMID 11141153։ doi:10.1136/bmj.322.7277.33