Սուր Անակնկալ Շնչառական Համախտանիշ
ՍԱՇՀը շնչառական համակարգի հիւանդութիւն մըն է, որ կը յառաջանայ «Քորոնա» (Corona) ժահրի որոշ մէկ տեսակին վարակումով: Հարբուխը կը յառաջանայ քանի մը տեսակ Քորոնա ժահրերով: ՍԱՇՀի ժահրը Քորոնա ժահրերու յատուկ մէկ տեսակն է:
| Սուր Անակնկալ Շնչառական Համախտանիշ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Վարակիչ (ժահր) |
| ՀՄԴ-9 | U04 |
| ՀՄԴ-10 | 079.82 |
| MedlinePlus | 007192 |
| eMedicine | 3662 |
| MeSHID | D045169 |
Պատմութիւն
ԽմբագրելՍԱՇՀը առաջին անգամ ախտաճանաչուեցաւ 2002-ին Չինաստանի մէջ եւ տեղի ունեցաւ ՍԱՇՀի համաճարակը: Գրանցուեցան 8096 վարակումներ եւ 774 մահեր, որոնց մեծամասնութիւնը պատահեցաւ Հոնկ Քոնկի մէջ[1]: ՍԱՇՀը շուտով տարածուեցաւ այլ երկիրներ՝ վարակուած անձերու ճամբորդութեան պատճառով: Ճամբորդներ երկրէ երկիր փոխադրուելով, տարածեցին այս ժահրը շատ մը երկիրներ: Մէկ տարուան ընթացքին 37 երկիրներ ունեցան ՍԱՇՀի հարիւրաւոր պարագաներ: Քանատայի մէջ գրանցուեցան շուրջ 400 ՍԱՇՀի պարագաներ եւ 44 մահեր[2][3][4]
Ախտանշաններ
ԽմբագրելՍԱՇՀը կը հարուածէ ընդհանրապէս բոլոր տարիքի մարդիկը՝ առանց սեռի խտրութեան, սակայն առաւելաբար 15-70 տարեկան անձերը: ՍԱՇՀի ախտանշանները կռիփի (հարբուխ-influenza) ախտանշաններուն կը նմանին. տեղի կ'ունենան ախտանշաններու յարաճուն զարգացում: Ախտանշաններուն կարեւորագոյնը շնչառութեան սուր անբաւարարութիւնն է: Անոր նախնական ախտանշանները կռիփի նման ախտանշաններ են, ինչպէս՝ ջերմութիւն, դող, չոր հազ եւ մկանային ցաւ, գլխացաւ, փորհարութիւն եւ քթահոսք:
Յատկանշական է արեան ճերմակ գնդիկներու նուազումը եւ հակամարմիններու յայտնաբերումը վարակումէն երեք շաբաթներ ետք: Հակամարմինները կը գործեն 3-4 ամիսներ եւ ապա կը սկսին նուազելու: Վարակուած անհատներուն մեծամասնութիւնը կը բարելաւուին ինքնաբերաբար 1-2 շաբաթներու ընթացքին: Վարակուածներուն փոքր մէկ տոկոսը կ'ունենան շնչառութեան դժուարութիւն եւ թթուածինի անբաւարարութիւն, որոնք ազդանշաններն են ՍԱՇՀի: Այս հանգրուանին կը յառաջանայ ժահրային Թոքատապ (pneumonia), որ կրնայ վերածուիլ մանրէական (bacterial) թոքատապի: Ենթական կը մատնուի զօրաւոր շնչահեղձութեան, սուր թթուածինի անբաւարարութեան, կապտութեան (cyanosis), վարակամերժութեան (immunity) նուազումի եւ մարմնական ընդհանուր փլուզումի (shock): Շատ արագ տեղի կ'ունենան այս զարգացումները, որոնք կրնան պատճառ դառնալ ենթակայի մահուան[5]:
Վարակում
ԽմբագրելՔորոնա ժահրը կը տարածուի եւ կը փոխանցուի օդի ճամբով, այսինքն շնչելով Քորոնա ժահրով վարակուած օդ: Վարակուած անհատը հազալով եւ փռնգտալով կը սփռէ ՍԱՇՀի ժահրը օդին մէջ եւ իր շուրջը գտնուող իրերուն, կերակուրներուն եւ անհատներուն վրայ։ ՍԱՇՀի ժահրը կ'ապրի' մեր ձեռքերուն եւ հագուստներուն վրայ մօտաւորապէս 6 ժամ: Առողջ անհատներ կը վարակուին ՍԱՇՀով շատ արագ՝ պարզապէս ներշնչելով այս վարակուած օդը, դպչելով վարակուած իրերուն եւ անձերուն եւ ուտելով վարակուած կերակուրներները: Այս ժահրը երկար ժամանակ կ'ապրի շատ պաղ եղանակներուն:
ՍԱՇՀի թխսումը կը տեւէ 2-10 օրեր: Մահացութեան տոկոսը 10ն է, այսինքն՝ վարակուածներուն 10 տոկոսը կը մահանայ: Մահացութեան տոկոսը կը հասնի մինչեւ 50 տոկոսի տարեցներու մօտ:
| ՍԱՇՀի պարագաներ տարբեր երկիրներու մէջ՝ 1 Նոյեմբեր 2002 - 31 Յուլիս 2003 | ||||
| Երկիր կամ Շրջան | Պարագայ | Մահերու թիւ | ՍԱՇՀի Պատճառաւ մահերու թիւ | Մահացութեան տոկոսը |
| Քանատա | 251 | 44 | 0 | 18 |
| Չինաստան (մայրաքաղաքի բաժինները) * | 5,328 | 349 | 19 | 6.6 |
| Չինաստան (Հոնկ Քոնկ) * | 1,755 | 299 | 5 | 17 |
| Չինաստան (Մաքաու) * | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Թայուան ** | 346 | 37 | 36 | 11 |
| Սինկափոր | 238 | 33 | 0 | 14 |
| Վիեդնամ | 63 | 5 | 0 | 8 |
| ԱՄՆ | 27 | 0 | 0 | 0 |
| Ֆիլիբին | 14 | 2 | 0 | 14 |
| Մոնկոլիա | 9 | 0 | 0 | 0 |
| Քուէյթ | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Իրլանտա | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Ռոմանիա | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Ռուսաստան | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Սպանիա | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Զուիցերիա | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Հարաւային Քորէա | 4 | 0 | 0 | 0 |
| Ընդհանուր | 8273 | 775 | 60 | 9.6 |
| (*) Պարագաները Չինաստանի համար չեն ընդգրկէր Special Administrative Regions անունով շրջանները (Macau SAR, Hong Kong SAR), որոնք զատէն արձանագրուած են ՄԱԿ-ի Առողջապական Համաշխարհային Կազմակերպութեան (WHO) կողմէ: | ||||
| (**) 11 Յուլիս 2003էն ետք, 325 Թայուանական պարագաներ «անտեսուած» էին: Տարրալուծարանային տեղեկութեան հիման վրայ այս թիւէն 101ը մահացան: | ||||
| Source:WHO.[6] | ||||
Ախտաճանաչում
ԽմբագրելՍԱՇՀի ախտաճանաչումը ընդհանրապէս կ'ըլլայ տեսնելով ենթակային հիւանդագին վիճակը, ինչպէս նաեւ կատարելով շատ մը տարրալուծարանային քննութիւններ եւ Ք ճառագայթային նկարումներ: Յաճախ թոքերու պարզ Ք ճառագայթային նկարումը ոչ մէկ ախտաբանական վիճակ չի ցուցաբերեր, հակառակ անոր, որ ՍԱՇՀը կը մնայ կասկածելի: Այս պարագային կը կատարուի թոքերու յատուկ համակարգչային շերտագրական նկարում (CT Scan): Կը կատարուին արեան զանազան տեսակի քննութիւններ, մասնաւորապէս արեան ճերմակ գնդիկներու քանակական հաշուաքննութիւնը (count), ՍԱՇՀի ժահրի եւ հակամարմիններու յայտնաբերումի քննութիւները, քթաքսուկ-քթա-չնչան (nasal swab) եւ կոկորդաչնչան-կոկորդաքսուկ՝ (throat swab) յայտնաբերելու համար Քորոնա ժահրը[7]:
Քորոնա ժահրի եւ ՍԱՇՀի դէմ մասնաւոր դեղեր գոյութիւն չունին[8]: ՍԱՇՀէ վարակուածներուն մեծամասնութիւնը յատուկ դարմանումի պէտք չեն ունենար: Անոնք 1-2 շաբաթներու ընթացքին կը բարելաւուին ինքնաբերաբար, սակայն պէտք է ստանան բաւարար հեղուկ եւ առողջարար սնունդ, ունենան կատարեալ անկողնային եւ ֆիզիքական հանգիստ: Յառաջացած ՍԱՇՀի պարագաները կ'ենթարկուին հիւանդանոցային խնամքի եւ շտապ օգնութեան: Անոնց կը կիրարկուի ներերակային հեղուկ, արուեստական օժանդակ շնչառութիւն (artificial respiration)՝ թթուածինի ներշնչումով միատեղ: Մանրէական թոքատապի պարագային, կը գործածուին հակամանրէական դեղեր: ՍԱՇՀի դէմ մինչեւ օրս պատուաստ չէ գտնուած: Սակայն տեսնուած է, որ կռիփի պատուաստ եւ թոքատապի պատուաստ ստացողները նուազ չափով կը վարակուին ՍԱՇՀով:
Յառաջացած ՍԱՇՀի պատճառով կրնան տեղի ունենալ բարդութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ թոքերու թելային կարծրացում (firosis), ոսկրափխրում (osteoporosis), ոսկորներու մեռուկացում (necrosis) եւ լեարդի աշխատանքի վատթարացում: ՍԱՇՀը կրնայ շուտով համաճարակի վերածուիլ, եթէ պէտք եղած կանխարգելիչ միջոցներ չկիրարկուին: Վարակուած անհատը պէտք է մեկուսացուի: Բժշկական անձնակազմը, հիւանդապահուհիները եւ հիւանդին հետ յարաբերութիւն ունեցող անձերը պէտք է գործածեն բերանի-քիթի դիմակ (oral-nasal mask), յատուկ հագուստ, գոգնոց եւ ձեռնոց: Բոլոր կասկածելի պարագաները պէտք է մեկուսացուին: Վարակուած պարագաները եւ կասկածելիները պէտք է գրանցուին պետական առողջապահական հաստատութիւններու մօտ:
Կարգ մը կանխազգուշական թելադրութիւններ կարեւոր են ՍԱՇՀի համաճարակի պարագային.
- Լուալ ձեռքերը յաճախակիօրէն.
- Լուալ վարակուած անհատին հագուստները, սաւանը, անձեռոցը, կերակուրի սպասները՝ օճառով եւ տաք ջուրով.
- Հազալու եւ փռնգտալու միջոցին փակել քիթը եւ բերանը.
- Վարակուած անձէն հեռու մնալ եւ չգործածել անոր կերակուրի սպասները, իրեղէնները, հագուստը եւ անձեռոցը.
- Հիւանդին ապաքինումէն 10-15 օրեր ետք միայն սկսիլ յարաբերութիւն ունենալու անոր հետ.
- Համաճարակ ունեցող երկիր չայցելել.
- Համաճարակ երկիրէն դուրս ելլել շատ զգուշութեամբ։
Տե'ս Նաեւ
ԽմբագրելԾանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ «Summary of probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003»։ World Health Organization (WHO)։ արտագրուած է՝ 2008-10-31
- ↑ Yardley J (2005-05-15)։ «After Its Epidemic Arrival, SARS Vanishes»։ The New York Times։ արտագրուած է՝ 2008-10-31
- ↑ Smith, R. D. (2006)։ «Responding to global infectious disease outbreaks, Lessons from SARS on the role of risk perception, communication and management»։ Social Science and Medicine 63 (12): 3113–3123։ PMID 16978751։ doi:10.1016/j.socscimed.2006.08.004
- ↑ «SARS (severe acute respiratory syndrome)»։ NHS Choices։ United Kingdom: National Health Service։ 2014-10-03։ արտագրուած է՝ 2016-03-08։ «Since 2004, there haven't been any known cases of SARS reported anywhere in the world.»
- ↑ «Laboratory Diagnosis of SARS»։ Emerging Infectious Disease Journal (Centers for Disease Control and Prevention) 10 (5)։ May 2004։ արտագրուած է՝ 2013-07-14
- ↑ «Epidemic and Pandemic Alert and Response (EPR)»։ World Health Organization
- ↑ Dandekar A, Perlman S (2005)։ «Immunopathogenesis of coronavirus infections: implications for SARS»։ Nat Rev Immunol 5 (12): 917–927։ PMID 16322745։ doi:10.1038/nri1732
- ↑ Lu P, Zhou B, Chen X, Yuan M, Gong X, Yang G, Liu J, Yuan B, Zheng G, Yang G, Wang H. (July 2003)։ «Chest X-ray imaging of patients with SARS»։ Chinese Medical Journal 116 (7): 972–5։ PMID 12890364
Աղբիւրներ
Խմբագրել- «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 21 Նոյեմբեր 2014: