Էլ Կրէքօ

Էլ Կրէքո; յուն․՝ Δομήνικος Θεοτοκόπουλος
Նաեւ յայտնի է իբրեւ	Theotocopuli, Dominico
Ծնած է	1541
Ծննդավայր	Կրետէ Ֆոդել
Մահացած է	1576
Մահուան վայր	Տոլեդո, Քասթիլիա եւ Լիոն
Քաղաքացիութիւն	Իտալացի
Ազգութիւն	Յոյն
Կրօնք	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Քրիստոսի յարությունը?, Տոլեդոյի տեսարան?, Կոմս Օրգասի թաղումը?, Ձեռքը կրծքին դրած ասպետը?, Dormition of the Virgin?, Modena Triptych?, The Martyrdom of St. Maurice?, The Vision of Saint John? եւ Laocoön?
Տեսակ	դիմանկար, դիցաբանական գեղանկարչութիւն, Կրօնական նկարչութիւն, Սրբանկարչութիւն?, Նկարչութիւն, պատմական գեղանկարչութիւն, Բնանկար եւ դիմապատկեր
Կարողութիւն	Գեղանկարիչ
Մասնագիտութիւն	Նկարել
Երեխաներ	Խորխե Մանուտժել Թեոտոկոպըլի?
	Ստորագրութիւն;

Էլ Կրէքօ (սպ.՝ El Greco, բառացի՝ «Յոյն», իսկական անունը՝ Տոմենիքոս Թէոտոկոպուլոս յուն․՝ Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, 1541 - 7 Ապրիլ 1614), սպանացի նկարիչ` ազգութեամբ յոյն:

«Էլ Կրէքօ-ն անոր ծածկանունն էր՝ ծագումով յոյն ըլլալուն համար, նկարիչը սովորաբար իր նկարները կը ստորագրէր իր ամբողջական անունով, յունարէն տառերով` Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Տոմենիկոս Թէոտոկոպուլոս), յաճախ աւելացնելով` Κρής (Կրետէ):

Էլ Կրէքօն ծնած է Կրետէյ մէջ, որ այն ժամանակ Վենետիկեան Հանրապետութեան մէկ մասն էր։ Կրետէն իր ժամանակի յետբիւզանդական արուեստի կեդրոնն էր եւ Էլ Կրէքօ սորված ու այդ աւանդոյթներուն շնորհիւ նախքան 26 տարեկան Վենետիկ մեկնիլը դարձաւ իսկական վարպետ^[3]: 1570 թուականին ան կ'երթայ Հռոմ, ուր կը բանայ արուեստանոց եւ կ'աշխատի շարք մը կտաւներու վրայ։ Իտալիոյի մէջ ապրած տարիներուն Էլ Կրէքօն կը հարստացնէ իր ոճը իտալական Վերածնունդի եւ Մաներիզմի տարրերով: 1577 թուականին Էլ Կրէքօ կը տեղափոխուի Սպանիա, այնտեղ կը մնայ եւ կը ստեղծագործէ մինչեւ իր մահը: Թոլետոյի մէջ ան կը ստեղծէ քանի մը խոշոր պատկերներ եւ կը նկարէ իր յայտնի կտաւները:

Էլ Կրէքօն տրամադիկ եւ էքսպրեսիոնիստական ոճը իր ժամանակակիցները կ'ընդունէին տարակուսանքով, սակայն 20-րդ դարուն ան կը ստանայ իր արժանի գնահատականը: Էլ Կրէքօն կը համարուի կուբիզմի եւ էքսպրեսիոնիզմի հիմնադիրը, անոր անհատականութիւնն ու կտաւները ներշնչման աղբիւր կը հանդիսանան այնպիսի մեծ բանաստեղծներու համար, ինչպիսին են` Ռայներ Մարիա Ռիլկէ ու Նիկոս Կազանձակիս^[4]: Այժմեան արուեստագէտներու կողմէ Էլ Կրէքօն կը բնորոշուի որպէս այնչափ իւրօրինակ նկարիչ, որ չի պատկանիր կերպարուեստի եւ ոչ մի աւանդական դպրոցի: Ան ճանչցուած է իր չափից դուրս երկարացուած պատկերներով եւ յաճախ անիրական կամ ուրուատեսիլային գունայնութեամբ` միաւորելով բիւզանդական եւ արեւմտաեւրոպական նկարչական աւանդոյթները^[5]:

Կենսագրութիւն

Վենետիկ - Հռոմ (1541-1576)

Էլ Կրէքոն ծնած է Կրետէի Ֆոդէլ գիւղին մէջ։ Անոր ծնողներու եւ մանկութեան մասին շատ քիչ բան յայտնի է, միայն այն, որ ան սորված է սրբապատկերներ նկարել: Վաղ շրջանին ան իւրացուցած է միջին դարերու բիւզանդական արուեստի աւանդութիւնները: Մօտ 1567 թուականին ան տեղափոխուած է Իտալիա, Վենետիկ եւ սորված է Տիցիանի արուեստանոցին մէջ։ Այստեղ անոր արուեստը ձեւաւորուած է վենետիկեան գեղանկարչութեան ազդեցութեամբ. ստեղծած է «կոյրի դարմանումը» (մօտ 1565 թ.), «Յիսուսը կը վտարէ վաճառականները» (մօտ 1570), «Աւէտումէ (1570 –1575 ), «Մարիխով տղան» (մօտ 1576) եւ այլ նկարներ: 1570 թուականին Հռոմի մէջ ծառայած է քարտինալ Ֆարնեզին: Էլ Կրէքոյի գործերը հիմնականին մէջ կրօնական, դիցաբանական թեմաներով պատկերներ են, դիմանկարներ եւ բնանկարներ են: 1577 թուականին տեղափոխուած է Սպանիա եւ հաստատուած է Տոլեդոյի մէջ, այստեղ Էլ Կրէքօն դուրս գալով իտալական գեղանկարչութեան ազդեցութենէն, դրսեւորած է իր ինքնատիպ արուեստը, որուն բնորոշ են սուր արտայայտչականութեամբ, անիրական ուժերու անբնական հզօրութեամբ օժտուած կերպարները «Սուրբ Մաւրիկոսի չարչարանքը», (1580 –1582), «Թոլետոն ամպրոպի պահին» (1596 –1600), «Կոմս Օրկասի թաղումը» (1586 –1588), «Հոգեգալուստ» (1610 –1614), «Պետրոս եւ Պօղոս առաքեալները» (1614) եւ այլն:

Էլ Կրէքո 1610 –1614 թուականներուն ստեղծած է «Եօթներորդ կնիքի բացումը», «Լաոկոոն», «Տեսարան մը Թոլեյտոյէն», գործերը, որոնք առանձնայատուկ տեղ ունին անոր արուեստին մէջ:

Էլ Կրէքոյին ստեղծագործութիւնները ամբողջութեամբ ներկայացուած են անոր մահէն 300 տարի յետոյ` 20–րդ դարու սկիզբը: