Խնածախ (Ասկերանի շրջան)

Խնածախ, գիւղ՝ Արցախի Ասկերան շրջանի մէջ, կը գտնուի Ստեփանակերտէն 5.7 քմ դէպի հիւսիս-արեւելք` հանրապետութեան կեդրոնական հատուածին մէջ, կեդրոնէն 22 քմ հեռաւորութեան վրայ: Ունի 680 բնակիչ։ Գիւղի եկեղեցին Ս. Աստուածածինն է։ Համայնքին մէջ կը գործէ գիւղապետարան, մշակոյթի տուն, առողջապահական կեդրոն, միջնակարգ դպրոց, ուր կ'ուսանին 68 աշակերտներ (ըստ 2015-ի տուեալներուն): Հեռուստատեսութիւնը եւ ռատիոն համայնքին մէջ հասանելի են: Բջիջային եւ անլար հեռախօսակապերը առկայ են: Համացանցի ծառայութիւնը հասանելի է` ապահովուած է Wi-Fi համացանց կապով:

Գիւղ
Խնածախ
ազրպ.՝ Xanyurdu
Երկիր	Արցախ
Շրջան	Ասկերանի
Տարածութիւն	4464,15 հա քմ²
ԲԾՄ	822 մեթր
Բնակչութիւն	592 մարդ (2015)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրօնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	խնածախցի
Ժամային գօտի	UTC+4։00

Անուան ծագում

Խնածախ գիւղի մասին Մ. Բարխուտարեանցը կը գրէ, որ գիւղին անունը Արցախի մէջ յայտնուած է Սիւնիքէն, երբ բնակիչները «Մեծ Սիւնեաց Խանածախ գիւղէն 1686-ին Ջրաբերդ կը տեղափոխուի եւ անկէ ետք բնակութիւն կը հաստատէ գիւղումս»: Իր մէկ այլ հրապարակման մէջ Բարխուտարեանց այլ տեղեկութիւն կը հաղորդէ` նշելով, որ «120 ընտանիք քաջեր 1770-ին Ջրաբերդէն Խաչէն կը տեղափոխուի եւ հիմնարկին մէջ Խանածախ գիւղը, որուն մէջ 50 ընտանիք կը բնակի»: Նոյնը կը նշէ նաեւ Ս. Մելքումեան` ըսելով, որ բնակիչները եկած են Զանգեզուրի Խնածախ գիւղէն, հիմնադրած են եւ անուանած են իրենց հին բնակավայրին անունով:

Այժմեան Խնածախի պատմութիւնը 1770-ական թուականներէն կը սկսի: Գիւղի անուան ստուգաբանութիւնը Յ. Խաչատրեան կը ներկայացնէ «խանձ» եւ «ծախ» բաղադրիչներու տրոհութեամբ` Խանձացախ` կրակարան իմաստով: Ա. Բեկնազարեանց Խնածախը կ'անուանէ «Փոքր խմհատ»` անտառէն կտրուած իմաստով: Իսկ Ս. Սարգսեանը կը նշէ , որ խան եւ ծախ բաղադրիչներէն կազմուած է անուանումը, առաջինը պարսկական իմաստն է, որ «իջեւան, օթեւան ուղեւորներու համար քարվանսարայ» կը նշանակէ: Իսկ ծախ-ը կը համարուի կաս-ի հնչիւնափոխուած տարբերակը, որ կը նշանակէր «հին, սուրբ, աստուածային»: Ու յաւելում մըն է, որ ծախ-ը այդ պարագային կրնայ ունենալ ծախսել, վաճառել, առեւտուր ընել նշանակութիւնները, այսինքն` կայանատեղ, ուր նաեւ առեւտուր կատարուած է, սակայն, նկատի առնելով տեղանուններու յառաջացման սկզբունքները, Ս. Սարգսեանը պնդած է առաջին տարբերակը: Կասկածելի է բառեզրերու իմաստային այդպիսի միաւորումը: Միւս կողմէն ալ` պարսկական ծագման ոչ այնքան հին` խան եւ կաս-ծախ` սուրբ ու աստուածային իմաստով, հնչիւնափոխութեամբ հնագոյն բառամիաւորի բաղադրութիւնը ժամանակային համընկնման առումով անհաւանական է: Առաջին բաղադրիչի հետ կապուած` մենք աւելի պահլաւական ծագման հակած ենք *xuān ( նոր հնչումով xān եւ xōn)` խան/ բառամիաւորի առանձնացմանը, որ հայերէնով եւ հայերէնի բարբառներուն մէջ ունէր` սեղան, ափսէ, տաշտ, սինի նշանակութիւնները: Ընդ որուն, այս բառը, ինչպէս կը նշէ Հր. Աճառեան, հայերէնի մէջ հանդէս կու գար խօն, խուն ձեւերով: Բնականուան Խոնածախ վկայութիւնն ալ կրնար նաեւ այդ տարբերակի արտայայտութիւնը ըլլալ: Իսկ երկրորդ բաղադրիչը, հնարաւոր է, ծախ բայարմատն է, այդ դէպքին այս մէկը կրնար վայր նշանակել, որ կը բնութագրուէր կարասիքի արտադրութեամբ ու վաճառքով:

Պատմութիւն

Գիւղը 317 տարեկան է: Գիւղի պատմութիւնը կը սկսի 1770-էն, բնակիչները եկած են Զանգեզուրի Խնածախ գիւղէն, հիմնադրած են այս գիւղը եւ պահպանած են իրենց գիւղի անուանումը: Գիւղի եկեղեցին կանգուն է, ժամանակին որպէս կոլտնտեսութեան պահեստ օգտագործուած է: 1987-ին այստեղ կար 133 տուն, 385 բնակիչ: Գիւղի օրը գիւղացիները կը նշեն հոկտեմբերի երկրորդ կիրակին:

Աշխարհագրութիւն

Համայնքը լեռնային է, ունի 4464,15 հա տարածք, որմէ 833,64 հա գիւղատնտեսական նշանակութիւն ունի, 3463,34 հա անտառային հողեր են: Գիւղը հիմնուած է բարակ ձորակի մը երկու կողմերուն մէջ։ Խնածախի սահմանով կը հոսի Կարկառ գետի Տրակետ (Տիգրանակերտ) վտակը:

Տնտեսութիւն

Խնածախ համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 684 մարդ, կա 200 տնտեսություն: Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ` անասնապահությամբ եւ հողագործությամբ, կան նաեւ տարբեր պետական համակարգերի աշխատողներ: Ջրամատակարարումն իրականացվում է համայնքի կողմից` ինքնահոս եղանակով: Համակարգը սնվում է երկու ակունքներից: Գյուղը հարուստ է թթենիներով։ Համայնքն ապահովված է էլեկտրաէներգիայով, առկա է նաեւ գազամատակարարման համակարգ:  Համայնքում գործում է առեւտրի մեկ օբյեկտ:

Փոխադրամիջոց

Համայնքային ենթակայութեան ճանապարհները խճով եւ կոպճով պատուած են, չմշակուած կապակցող նիւթերով: Փոխադրամիջոցային կապը կարգաւորուած է. ուղեւորափոխադրումները Խնածախ-Ստեփանակերտ-Խնածախ միջշրջանային թիւ 124 կանոնաւոր հանրակառք երթուղով կ՛իրականացուի:

Կրթութիւն

• Խնածախի միջնակարգ դպրոցը կը կրէ Արմէն Աւագեանի անունը:
• 2017 - 2018 ուսումնական տարին դպրոցին մէջ կ՛աշխատի21 ուսուցիչ: Դպրոցի տնօրէնը Գիւլչորա Անդրանիկի Արզումանեանն է:

Խնածախցիները հայրենական պատերազմի ընթացքին

Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքին զոհուած են 66 ազատամարտիկներ:

Պատմամշակութային վայրեր

Խնածախի պատմամշակոյթային յուշարձաններն են` Ս. Աստուածածին եկեղեցին (19-րդ դար), գերեզմանոցը (18-19-րդ դարեր), աղբիւրը (19-րդ դար), գիւղատեղի «Քղատեղ»-ը (12-13-րդ դարեր), ջրաղացը (19-րդ դար), խաչքարը (13-րդ դար), «Պարուր» սրբատեղին (17-18-րդ դարեր): Հաշուառուած է 40 յուշարձան: Համայնքի տարածքին առկայ են 6 աղբիւրներ` Վերին, Աթունց, Պանուր, Մեծ, Պիծի եւ Աբուլին: Հետաքրքիր հ յուշարձան է Բադարայի ձախ կողմը գտնուող Խանածախ գիւղի եկեղեցին: Արձանագրութիւններուն մէջ նշուած է Սբ. Աստուածածնի անունով: Եկեղեցին եռանաւ բազիլիկ է, որուն ներսի չորս սիւնները աղեղնաձեւ կը միանան պատերուն կից կիսամոյթներուն: Աղոթասրահը երկու զոյգ խաչաձեւ մոյթերով երեք նաւի կը բաժնուի, որոնք թաղածածկ են: Բեմի երկու կողմերուն կան ուղղանկիւն հատակագիծով թաղակապ աւանդատներ:

Քղքատեղ

Խնածախէն դէպի հիւսիս, երեք կողմէն առանձնացուած տարածքը ժողովուրդը կը կոչէ Քղքատեղ (քաղաքատեղ): Տեղանքը հերկելու ժամանակ այդտեղ յաճախակի գետնի երես դուրս կու գան տարբեր մեծութեան, գոյնի եւ տեսակի կաւանոթներ, քարէ աղորիքներ, արծաթէ ու պղինձէ դրամներ: Քաղաքատեղի շուրջը տարածուած է ընդարձակ գերեզմանատունը: Յիշեալ վայրէն վեր, բլրակի գլխուն կանգնած է միջին մեծութեան խաչքար մը: Զարդանախշերու ոճական առանձնահատկութիւնէն ելլելով կարելի է ըսել, որ այս խաչքարը 13-րդ դարու գործ է: Ուրիշ բնակավայրերու, սրբավայրերու, վանական շինութիւններու հետքեր արձանագրուած են Բանուոր Նան, Ջալալ-Հասան տեղամասին մէջ։ Իսկ խաչքարերով հարուստ հին գերեզմանատունը կը գրաւէ Տրագետի աջափնեայ բլրակի լանջը :

Պատկերասրահ

• 
  Խնածախ գիւղի մուտքը
• 
  Խնածախ գիւղի գիւղապետարան
• 
  Ծառ՝ Խնածախի մէջ
• 
  Խնածախ գիւղի միջնակարգ դպրոց
• 
  Խնածախի դպրոց
• 
  Խնածախ գիւղի Ս. Աստուածածնի եկեղեցի
• 
  Եկեղեցի՝ Խնածախի մէջ
• 
  Աղբիւր՝ Խնածախի մէջ
• 
  Աղբիւր Խնածախի մէջ՝ 1939-էն
• 
  Աղբիւր՝ Խնածախ գիւղի մէջ
• 
  Մեծ Հայրենական պատերազմին նուիրուած յուշահամալիր
• 
  Ազատամարտիկներու գերեզմանոցը՝ Խնածախի մէջ

Տես նաեւ

• Մակար Բարխուդարեան
• Խնածախ

Յայտնի խնածախցիներ

• Առաքել Առաքելեան - գրող, պատմաբան
• Սմբատ Աւագեան - բանասիրական գիտութիւններու տոքթոր
• Մակար Բարխուդարեան - հնագէտ, ազգագրագէտ եւ հոգեւորական
• Սուրէն Բարխուդաեան - քիմիագէտ
• Համլեթ Պետրոսեան - Տիգրանակերտի պեղումներու արշաւախումբի ղեկավար

Աղբիւրներ

• Հ. Ղահրամանեան Տեղեկատու Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետութեան վարչատարածքային միաւորներու սոցիալ- տնտեսական բնութագիրներու Երեւան Ճարտարագէտ 2015