Կտուց Անապատ

Կտուց վանք, հայկական եկեղեցի պատմական Վասպուրական նահանգի մէջ՝ Վանայ լիճի Կտուց կղզիին մէջ։

Ըստ աւանդութեան, հիմնադրած է սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչը Հռոմէն վերադառնալէն ետք՝ այդտեղ ամփոփելով իր հետ բերած Կենաց փայտէն մէկ մաս մը եւ 7 սուրբերու մասունքները, կառուցած է 7 եկեղեցի ու իր աշակերտներէն մէկուն առաջնորդ կարգած է։ Կտուց անապատը առաջին անգամ կը յիշատակուի ԺԶ․ դարուն։ 1462 թուականին անապատի վանահայր Գրիգոր եպիսկոպոսին օրերուն, Ստեփանոս վարդապետը վերանորոգած է Սուրբ Յովհաննէս Կարապետ եւ Սուրբ Խաչ եկեղեցիները։ ԺԵ․ դարուն Կտուց անապատը դարձած է գրչութեան նշանաւոր կեդրոն, ուր ծաղկած են յայտնի գրիչներ՝ Խաչատուր ու Յովհաննէս անուններով։

1462 թուականին Խաչատուր ընդօրինակած է Հայսմաւուրքը , ուր կը յիշատակէ իրեն օգնած բազմաթիւ միաբաններ (ձեռագիրը նկարազարդած է Վասպուրականի մէջ հռչակ ունեցած Մինաս ծաղկողը)։ Խաչատուրի գործը շարունակած է Յովհաննէս, որմէ մեզ հասած ամենահին ձեռագիրը 1470-էն է։ Յայտնի են նաեւ Մինաս եւ Բարսեղ գրիչները (1770 –1780-ական թուականները)։ ԺԶ․ դարուն Կտուց ապրած է անապատանկի մէջ։

ԺԷ․դարուն Լիմ անապատի միաբաններուն մէկ մասը տեղափոխուած է Կտուց կղզի, վերակենդանացուցած է Կտուց անապատը։ Կառուցուած են բնակելի ու տնտեսական շէնքեր եւ վերանորոգուած են հիները։ 1712-ին Կտուց անապատի վանահայր Սիմեոն արքեպիսկոպոսը հիմնովին վերակառուցած է Կտուց անապատի Սուրբ Կարապետ եկեղեցւոյ ընդհանուր տեսքը (ճարտարապետ՝ Խոշխաբար Բաղիշեցի)։ Սրբատաշ «ֆելզիտ»ով կառուցուած, զոյգ մը գմբեթակիր մոյթերով եկեղեցիին աղօթասրահը (արեւելեան կողմ) ունեցած է եօթը խորաններ։ Եկեղեցին զարդարուած է որմնանկարներով (Ի․ դարասկիզբին մոյթերուն վրայ դեռեւս նկատելի էին Աբգար թագաւորի եւ Կոստանդին կայսրի պատկերները)։

1740-ին եկեղեցւոյ ճակատին կից Կարապետ Դատիկ եպիսկոպոսը քառամոյթ գաւիթ կառուցած է, որուն հիւսիսային պատէն մուտք մը կը բացուի դէպի ուղղանկիւն խորանով Ս. Հրեշտակապետաց մատուռը, ուր պահուած են Կտուց անապատի ձեռագիրները։ Համալիրի հարաւային մասին մէջ, կը գտնուին միջանցքի շուրջը երկշար դասավորուած մութ ու ցածր խուցեր, արեւելեանին մէջ՝ հիւրատունը, իսկ հարաւին՝ վանահօր բնակարանը։ ԺԹ․ դարուն Կտուց անապատի թեմն ունեցած է ութ գիւղ։ Անոր պատկանած են Վանայ լիճի մերձափնեայ ցորենի արտերը, այգիները, ձիթհանքը, ջրաղացը, տուները եւ խանութները։

Կտուց անապատ ամայացած է Մեծ եղեռնի ժամանակ։

Աղբիւրներ

Առաքել Դավրիժեցի, Գիրք պատմութեանց, Ե., 1990։
Լալաեան Ե., Վասպուրական. նշանաւոր վանքեր, ԱՀ, պր. 1, Թ., 1912։
Ոսկեան Հ., Վասպուրական-Վանի վանքերը։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է «Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։