Հենրի Մորկընթաու

Հենրի Մորկընթաու;
Ծնած է	26 Ապրիլ 1856
Ծննդավայր	Մանհայմ, Բադենի Մեծ Դքսություն
Մահացած է	25 Նոյեմբեր 1946 (90 տարեկանին)
Մահուան վայր	Մենհեթըն, Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Քաղաքացիութիւն	Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Կրօնք	Յուդայականութիւն
Ուսումնավայր	Նյու Յորք քաղաքի քոլեջ?; Կոլումբիական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետ?
Մասնագիտութիւն	ձեռնարկատէր, դիւանագէտ, փաստաբան
Վարած պաշտօններ	Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան?
Կուսակցութիւն	Ժողովրդավարական Կուսակցութիւն
Երեխաներ	Հենրի Մորկընթաու եւ Helen Morgenthau Fox?

Հենրի Մորկընթաու (26 Ապրիլ 1856(1856-04-26)^[1], Մանհայմ, Բադենի Մեծ Դքսություն^[2]^[3] - 25 Նոյեմբեր 1946(1946-11-25)^[1], Մենհեթըն, Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ^[3]), ամերիկեան դիւանագէտ, ԱՄՆ դեսպանը Օսմանեան կայսրութեան (1913-1916 թուական), դատապարտած է Հայոց ցեղասպանութիւնը^[4], անոր անդրադարնալով իր յուշերուն մէջ։

Կենսագրութիւն

Հենրի Մորկընթաուն 1865 թուականին ընտանիքի հետ տեղափոխուած է ԱՄՆ, 1877 թուականին աւարտած է Քոլոմպիոյ իրաւաբանական քոլէճը, հետագային եղած է ԱՄՆ-ի ժողովրդավարական կուսակցութեան գործուն անդամներէն։ 1913–1916 թուականներուն ան ԱՄՆ-ի դեսպանն էր Թուրքիոյ մէջ, առաջին աշխարհամարտի (1914–1918 թուական) սկսելէն ետք Օսմանեան կայսրութեան ներկայացուցած է նաեւ Մեծ Բրիտանիոյ, Ֆրանսայի, Ռուսիոյ, Իտալիոյ, Պելճիքայի շահերը։

1915 թուականէն Մերձաւոր Արեւելքի մէջ Ամերիկեան օգնութեան կոմիտէի փոխ նախագահն էր։ Երբ յայտնի դարձած է, որ արեւմտահայերու տեղահանութեան իրական նպատակը անոնց լիակատար բնաջնջումն է, Մորկընթաուն հանդիպսծ է երիտ թուրքերու պարագլուխներ Թալեաթ եւ Էնվեր փաշաներուն հետ, փորձած է կասեցնել կոտորածն ու տեղահանութիւնը։ Դիմելով Թալեաթին՝ Մորկընթաուն ըսած է. «Մեր ժողովուրդը երբեք չի մոռնար այս ջարդերը»^[5]։ Իր յուշերուն մէջ, որոնք գրուած են Օսմանեան Թուրքիոյ մէջ, Հալէպի ԱՄՆ հիւպատոսներու զեկուցագրերու հիման վրայ, ան առանձին գլուխներ նուիրած է արեւմտահայերու ողբերգութեան։

1916 թուականին Մորկընթաուն հրաժարած է դեսպանի պաշտօնէն՝ ըսելով. «Ես այլեւս չէի կրնար շարունակել յարաբերութիւններս այնպիսի մարդոց հետ, որոնք թէպէտեւ սիրալիր եւ բարեկիրթ են, բայց կրնան 1 միլիոն մարդու արիւն յեղել»։

Մորկընթաուի «Հայկական ջարդերու առթիւ» (1918 թ.), «Ինչու պետք է կործանել Օսմանեան կայսրութիւնը» (1918 թ.), «Հայաստանը կը կանչէ» (1918 թ.), «Կոչնչանայ՞ արդէօք Հայաստանը» (1920 թ.), «Հայերու կոտորածները 1915-ին» (1922 թ.) հոդուածները եւ «Հայաստանի ողբերգութիւնը» (1918 թ.), «Պոսֆորի գաղտնիքներ. 1913–1916» (1918 թ.), «Դեսպան Մորկընթաուի պատմութիւնը» (1918 թ., հայերէն՝ 1919 թ.) գիրքերն արժանահավատ վկայութիւններ են Մեծ եղեռնի մասին։ Ան մերժած է ռազմական անհրաժեշտութեամբ հայերու տեղահանութեան թրքական վարկածը եւ ապացուցած, որ երիտ թուրքական պարագլուխներու նպատակը հայ ազգի ի սպառ ոչնչացումն էր։ Մորկընթաուն դատապարտած է նաեւ եւրոպական տէրութիւններու անտարբերութիւնը հայերու հալածանքներու նկատմամբ, որ իր հերթին խրախուսած է թուրք ջարդարարներուն։

1919 թ-ին Մորկընթաուն գլխաւորած է Լեհաստանի մէջ հրեաներու դրութիւնն ուսումնասիրող յանձնաժողովը, 1923 թուականին նշանակուած է Ազգերու Լիկայի փախստականներու գործերով հանձնաժողովի նախագահ, կազմակերպած Թուրքիայէն յոյներու տեղափոխումը Յունաստան եւ Յունաստանէն թուրքերու տեղափոխումը Թուրքիա։

Մորկընթաուն եղած է միջազգային Կարմիր խաչի կազմակերպիչներէն եւ ղեկավարած Ամերիկեան Կարմիր խաչը, զբաղուած է բարեգործութեամբ, յատկապես խոշոր նուիրատուութիւններ ըրած է թանգարաններովն։ Ան գործի մէջ մասնակցութիւն ունեցած է նաեւ հրեական հասարակական-կրօնական կեանքին, եղած է հրեական «Պնեյ Պրիտ» կազմակերպութեան գործադիր կոմիտէի անդամ։ Հայոց ցեղասպանութեան թանգարանին կից Յուշապատի վերջնամասին, ի թիւս այլ մտաւորականներու եւ գործիչներու, որոնք բողոքած են Հայոց ցեղասպանութեան դէմ, ամփոփուած է նաեւ Մորկընթաուի շիրիմէն բերուած հողով սափորը։ Մորկընթաուն այն գործիչներէն է, որոնք արժանի են երախտիքի։

Գիրքեր

The Ambassador Morgenthau’s Story (1918)
The Secrets of the Bosphorus (1918)
The Morgenthau Report (October 3, 1919)
I was sent to Athens (1929)

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118971220 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Find A Grave — 1996.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>
↑ Balakian Peter (2003)։ The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response։ New York: HarperCollins։ էջեր 219–221։ ISBN 0-06-055870-9
↑ Oren. Power, Faith, and Fantasy, p. 335.

Արտաքին յղումներ

Ambassador Morgenthau’s Story. An electronic copy of his most contentious book, at the World War I Document Archive.
Ambassador Morgenthau’s Story Archived 2007-10-31 at the Wayback Machine.. With translations in French, German and Turkish.
I was sent to Athens

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Գերմանիոյ_Ազգային_Գրադարան|Deutsche_Nationalbibliothek]]</i>_[http://d-nb.info/gnd/118971220/_Record_#118971220]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118971220 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7094076_citetype_Q5535082_citetype_Q33270056_citetype_Q43229_citetype_Q107553922"_data-entity-id="Q63056">[http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=11075295_Find_A_Grave]<span_class="wef_low_priority_links">_—_1996.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Find A Grave — 1996.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>

[4] Balakian Peter (2003)։ The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response։ New York: HarperCollins։ էջեր 219–221։ ISBN 0-06-055870-9

[5] Oren. Power, Faith, and Fantasy, p. 335.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Հենրի Մորկընթաու

Ծնած է	26 Ապրիլ 1856(1856-04-26)^[1]
Ծննդավայր	Մանհայմ, Բադենի Մեծ Դքսություն^[2]^[3]
Մահացած է	25 Նոյեմբեր 1946(1946-11-25)^[1] (90 տարեկանին)
Մահուան վայր	Մենհեթըն, Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ^[3]
Քաղաքացիութիւն	Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Կրօնք	Յուդայականութիւն
Ուսումնավայր	Նյու Յորք քաղաքի քոլեջ? Կոլումբիական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետ?
Մասնագիտութիւն	ձեռնարկատէր, դիւանագէտ, փաստաբան
Վարած պաշտօններ	Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան?
Կուսակցութիւն	Ժողովրդավարական Կուսակցութիւն
Երեխաներ	Հենրի Մորկընթաու եւ Helen Morgenthau Fox?