Վիեննայի Ճակատամարտ (1683)

Վիեննայի Ճակատամարտ
	Վիեննայի ճակատամարտ, 12 Սեպտեմբեր 1683
Թուական	11 Սեպտեմբեր 1683
Վայր	Վիեննա, Աւստրիա
Արդիւնք	Սրբազան լիկայի լիակատար յաղթանակ
Հակառակորդներ
Սրբազան լիկա: ; Ռեչ Պոսպոլիտա; Կաղապար:Դրօշաւորում/Սրբազան Հռոմեական կայսրություն; Սաքսոնիա; Ֆրանքոնիա; Բաւարիա; Շուաբիա; Զոպորոժեան Կոզակներ	Կաղապար:Դրօշաւորում/Օսմանյան կայսրություն ; Ղրիմի Խանութիւն; Դրանսիլվանիա; Մոլդովական իշխանություն; Վալախիա
Հրամանատարներ
Լեհաստանի թագաւոր եւ Լիտուիայի Մեծ իշխան Յան III Սոբեսկի,	Կարա Մուսթաֆա
Կողմերու ուժեր
Մօտ 84450 զինուոր ; 152 հրանօթ	Մօտ 90000 զինուոր, ; որոնցմէ են՝ 12000 ենիչերիներ, ; 300 հրանօթ

Վիեննայի ճակատամարտ (գերմաներէն՝ Schlacht am Kahlen Berge կամ Kahlenberg, լեհ.՝ bitwa pod Wiedniem կամ odsiecz wiedeńskaմ թրք.: İkinci Viyana Kuşatması, օսմ.՝: Beç Ḳalʿası Muḥāṣarası), տեղի ունեցած է 11 Սեպտեմբեր 1683-ին` Աւստրիոյ մայրաքաղաք Վիեննայի երկամսեայ պաշարումէն ետք, Օսմանեան կայսրութեան եւ Սրբազան Հռոմէական կայսրութեան ու անոր դաշնակիցներու միջեւ։ Այս ճակատամարտի ընթացքին քրիստոնեաներու յաղթանակը վերջնականապէս վերջակէտ դրաւ Օսմանեան կայսրութեան՝ դէպի Եւրոպա արշաւանքներուն, իսկ Աւստրիան Կեդրոնական Եւրոպայի ամէնահզօր տէրութիւնը դարձաւ յառաջիկայ քանի մը տասնամեակներու ընթացքին^[1]^[2]^[3]^[4]:

Լայնամասշտապ ճակատամարտին Լեհաստանի թագաւորը եւ Լիթվիայի Մեծ իշխան Յան III Սոպիեսկիի ղեկավարած լեհա-աւստրիա-գերմանական զօրքերը յաղթեցին: Օսմանեան կայսրութեան զօրքերը Մեհմետ IV-ի մեծ վզիր Կարա-Մուսթաֆան կը ղեկավարէր^[1]^[2]:

Վիեննայի ճակատամարտը շրջադարձային իրադարձութիւն դարձաւ կեդրոնական Եւրոպայի պետութիւններու եւ Օսմանեան Կայսրութեան միջեւ ընթացող երեքդարեայ պատերազմին: Յետագայ 16 տարիներուն աւստրիական զօրքերը լայնամասշտապ յարձակման անցան եւ թուրքերէն ետ վերցուցին հարաւային Հունգարիոյ եւ Դրանսիլվանիոյ հսկայական տարածքներ^[1]^[2]:

Ճակատամարտի Նախադրեալներ

Սրբազան Հռոմէական կայսրութեան կայսր Լէօբոլտ I

Օսմանեան կայսրութիւնը մշտապես կը ձգտէր Վիեննան գրաւել: Ռազմավարական նշանակութիւն ունեցող Վիեննան Տանուպ գետը կը վերահսկէր, որ Սեւ ծովը Արեւմտեան Եւրոպային կը միացնէր, ինչպէս նաեւ Արեւմտեան Միջերկրականէն դէպի Գերմանիա երկարող առեւտրային ճամբաները, նախքան աւստրիական մայրաքաղաք Վիեննայի երկրորդ պաշարումը սկսիլը^{[Ն 1]}^{[Ն 2]}:

Բացի այդ, Օսմանեան կայսրութիւնը ռազմական օգնութիւն կը ցուցաբերէր հունգարներուն եւ ոչ կաթոլիկ կրօնական փոքրամասնութիւններուն, որոնք Հունգարիոյ մէջ կը բնակէին՝ Աւստրիոյ կողմէ գրաւուած հատուածին մէջ։ Այդ երկրին մէջ երկար ժամանակահատուածի ընթացքին կաթոլիկ հակաբարեկարգութեան մոլի կողմնակից, Աւստրիոյ կայսր Լէօբոլտ I Հապսպուրկի հակաբողոքականութեան քաղաքականութեան հետեւանքով դժգոհութիւն կը ձեւաւորէր: Այդ դժգոհութեան պատճառով բացայայտ ապստամբութիւն ծնաւ եւ 1681–ին բողոքականներն ու Հապսպուրկներու այլ հակառակորդներ միացան թուրքերուն: Թուրքերը ապստամբած հունգարներու առաջնորդ Իմերիք Թէօքէօլին (Emeric Thököly) ճանչցան որպէս Վերին Հունգարիոյ^{[Ն 3]} թագաւոր: Անոնք այդ տարածքները ետ վերցուցած էին Հապսպուրկներէն: Թուրքերը ապստամբներուն նոյնիսկ խոստացած էին յատուկ անոնց համար «Վիեննական թագաւորութիւն» ստեղծել, եթէ անոնք օգնեն քաղաքը գրաւել:

Մեհմետ IV սուլթան

1681-1682 թուականներուն Իմերիք Թէօքէօլի ուժերուն եւ աւստրիական կառավարական զօրքերուն միջեւ ընդհարումները աւելցան: Վերջինները Հունգարիոյ կեդրոնական հատուած ներխուժեցին, որ պատերազմի պատճառ դարձաւ: Մեծ վեզիր Կարա Մուսթաֆա փաշան կրցաւ Մեհմետ IV սուլթանին համոզել, որպէսզի թոյլատրէ Աւստրիոյ՝ արշաւանք իրականացնել: Սուլթանը հրամայեց վեզիրին Հունգարիոյ հիւսիս-արեւելեան հատուած մտնել եւ պաշարել Կէօր եւ Կոմարնա ամրոցները: Յունուար 1682–ին թրքական զօրքերու զօրաշարժը սկսաւ, իսկ նոյն թուականի 6 Օգոստոսին Օսմանեան կայսրութիւնը պատերազմ յայտարարեց Աւստրիոյ դէմ:

Լեհաստանի թագաւորը, որպէս օգնութիւն, 1683–ի ամրան Վիեննա կը ժամանէ՝ այդպիսով պարտաւորութիւնները կատարելու պատրաստակամութիւն ցուցաբերելով: Այս քայլը կատարելու համար, ան նոյնիսկ իր երկիրը անպաշտպան ձգեց: Որպէսզի իր բացակայութեան ընթացքին Լեհաստանը հեռու պահէ օտարներու ներխուժումներէն, թագաւորը նոյնիսկ Իմերիք Թէօքէօլին սպառնաց մինչեւ վերջ ոչնչացնել անոր հողերը, եթէ վերջինս լեհական տարածքներու վրայ յարձակի:

Վիեննայի Պաշարում

Թուրքերու հիմնական ուժերը Վիեննայի մօտ ժամանեցին 14 Յուլիսին: Նոյն օրը Կարա Մուսթաֆան քաղաք կ'ուղարկէ զայն վերջնագիր յանձնելու^[1]^[2]:

Կոմս Էռնստ Րիւդիգեր ֆոն Շտարեմբերգ, որ իր հրամանատարութեան ներքեւ 11.000 զինուոր ունէր, 5.000 կամաւորական 370 հրանօթ, կտրականապէս հրաժարեցաւ գլխակարգութեան ենթարկուելէ: Այդ պահէն քանի մը օր առաջ ան տեղեկութիւն ստացած էր Վիեննայի հարաւը տեղակայուած Պերխտոլդսդորֆ քաղաքին մէջ տեղի ունեցած դաժան կոտորածի մասին: Այդ քաղաքի իշխանութիւնները քաղաքը յանձնելու որոշում ընդունած էին, սակայն թուրքերը զայն վերցնելով՝ կոտորած կազմակերպած էին^[1]^[2]:

Վիեննայի բնակիչները քաղաքի պարիսպներէն դուրս գտնուող տուները քանդած էին, որպէսզի պաշարողներուն առանց պաշտպանող շինութիւններու ձգեն: Այդ քայլը հնարաւորութիւն տոուաւ աւստրիացիներուն որպէսզի թուրքերուն վրայ սարսափեցնող կրակ բանան, եթէ վերջինները յարձակին: Անոր ի պատասխան Կարա Մուսթաֆան իր զինուորներուն կրակէն պաշտպանելու նպատակով հրամայեց քաղաքի ուղղութեամբ երկար խրամատներ փորել^[1]:

Թրքական ծանր հեծելազօրը Վիեննական ճակատամարտի ժամանակ

Չնայած որ թուրքերը 300 հրանօթէ բաղկացած գերազանց հրետանի ունէին՝ Վիեննայի պարիսպները, որոնք կառուցուած էին տուեալ ժամանակահատուածի պաշտպանական կառոյցներու վերջին լուծումներով, բաւականին ամուր գտնուեցան: Այդ իսկ պատճառով թուրքերը ստիպուած էին քաղաքային վիթխարի պարիսպներու ականապատման դիմելու^[1]^[2]:

Թրքական հրամանատարութիւնը քաղաքը գրաւելու երկու տարբերակ ունէր՝ կա՛մ ամբողջ ուժերով ներխուժել ամրոց (որ շատ հնարաւոր է, որ թուրքերու յաղթանակի յանգեցնէր, քանի որ անոնց թուաքանակը 20 անգամ մեծ էր քաղաքի պաշտպաններու թուաքանակէն), կա՛մ պաշարել քաղաքը: Թուրքերը երկրորդ տարբերակը ընտրեցին^[1]:

Նշումներ

↑ Առաջին պաշարումը տեղի ունեցած է 1529–ին:
↑ Օսմանեան Կայսրութիւնը Քանի մը տարիներու ընթացքին մանրակրկիտ պատրաստուած է պատերազմին: Թուրքերը դէպի Աւստրիա տանող ճանապարհներն ու կամուրջները կը վերանորոգէին, ինչպէս նաեւ այն ուղիները, որոնք դէպի սեփական զօրքերուն մատակարարող ռազմակայաններ կը տանէին, ուր զինամթերք, զինուորական հանդերձանք եւ հրետանի կը տեղափոխէին:
↑ Ժամանակակից արեւելյան Սլովակիա և հյուսիս-արևելյան Հունգարիա

Ծանօթագրութիւններ

Կաղապար:Ծանցանկ2

Օգտագործուած Գրականութիւն

Мональди Р., Сорти Ф. Imprimatur: В печать. — (Серия: Исторический детектив). — М: АСТ; АСТ Москва; Транзиткнига, 2006. — ISBN 5-17-033234-3 ; 5-9713-1419-X ; 5-9578-2806-8
Малик, Владимир Кириллович Шёлковый шнурок. — Կաղապար:М: Детская литература, 1985.
Новичев, Арон Давидович История Турции. Т. 1. — Л: Изд-во ЛГУ, 1963.
Подхородецкий Л. Вена, 1683. — Пер. с польск. — М: АСТ, 2002. — ISBN 5-17-014474-1
Эмиддио Дортелли Д'Асколи Описание Чёрного моря и Татарии. / Пер. Н. Пименова. Предисл. А. Л. Бертье-Делагарда. — Записки Одесского общества истории и древностей. Т. 24. — Одесса: «Экономическая» тип. и лит., 1902.
Тарас Васильевич Чухлиб Вена 1683: Украина-Русь в битве за «золотое яблоко» Европы. — Киев: Клио, 2013. — ISBN 978-617-7023-03-5

Ուիքիպահեստ նախագիծի Վիեննայի Ճակատամարտ (1683) ստորոգութեան մէջ կրնաք գտնել յաւելեալ պատկերազարդում այս նիւթի վերաբերեալ։

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Bruce, George (1981). Harbottle's Dictionary of Battles. Van Nostrand Reinhold. ISBN 0-246-11103-8(անգլերէն)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Stoye, John (2007). The Siege of Vienna: The Last Great Trial between Cross & Crescent. Pegasus Books. s. 175.(անգլերէն)
↑ Top 10 Most Important Battles in History.(անգլերէն)
↑ Tucker, Spencer C. (2011). Battles That Changed History: An Encyclopedia of World Conflict. ABC-CLIO. s. 216. ISBN 978-1-59884-429-0.(անգլերէն)

[5] Առաջին պաշարումը տեղի ունեցած է 1529–ին:

[6] Օսմանեան Կայսրութիւնը Քանի մը տարիներու ընթացքին մանրակրկիտ պատրաստուած է պատերազմին: Թուրքերը դէպի Աւստրիա տանող ճանապարհներն ու կամուրջները կը վերանորոգէին, ինչպէս նաեւ այն ուղիները, որոնք դէպի սեփական զօրքերուն մատակարարող ռազմակայաններ կը տանէին, ուր զինամթերք, զինուորական հանդերձանք եւ հրետանի կը տեղափոխէին:

[7] Ժամանակակից արեւելյան Սլովակիա և հյուսիս-արևելյան Հունգարիա

[Bruce,_George-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Bruce, George (1981). Harbottle's Dictionary of Battles. Van Nostrand Reinhold. ISBN 0-246-11103-8(անգլերէն)

[Stoye,_John-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Stoye, John (2007). The Siege of Vienna: The Last Great Trial between Cross & Crescent. Pegasus Books. s. 175.(անգլերէն)

[Important_Battles-3] Top 10 Most Important Battles in History.(անգլերէն)

[4] Tucker, Spencer C. (2011). Battles That Changed History: An Encyclopedia of World Conflict. ABC-CLIO. s. 216. ISBN 978-1-59884-429-0.(անգլերէն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[Ն 1]

[Ն 2]

[Ն 3]