Տիրամայր Պենուա
«Տիրամայր Պենուա» կամ «Ծաղիկներով Տիրամայրը» (1478—1480), Լէոնարտօ տա Վինչիի վաղ շրջանի նկարներէն, որը հաւանաբար մնացեր է անաւարտ: 1914 թուականին այն ձեռք բերուեցաւ Թագաւորական Էրմիթաժի կողմէ, պալատական ճարտարապետ Լէոնթի Նիկոլաեւիչ Պենուայի կնոջ՝ Մարի Ալեսանտրովնայի կողմէ:
 Տիրամայր Պենուա «Ծաղիկներով Տիրամայրը» | |
|---|---|
 | |
| տեսակ | Գեղանկար |
| նկարիչ | Լէոնարտօ տա Վինչի |
| տարի | 15-րդ դար |
| բարձրութիւն | 49,5 սանթիմեթր |
| լայնութիւն | 33 սանթիմեթր |
| ստեղծման վայր | Իտալիա[1] |
| ուղղութիւն | Իտալական Վերածնունդ |
| ժանր | հոգեւոր արուեստ |
| նիւթ | իւղաներկ եւ կտաւ |
| գտնվում Է | Էրմիթաժ[1] |
| հաւաքածոյ | Էրմիթաժ |
| հիմնական թեմա | Աստուածամայրն ու Որդին |
|
պատկերված են
| |
| https://www.wga.hu/html/l/leonardo/01/5benois.html կայք | |
| Madonna Benois Ուիքիպահեստում | |
Նկարագրութիւն
Խմբագրել«Ծաղիկներով Տիրամայրը » երիտասարդ Լէոնարտօ տա վինչիի առաջին գործերէն մէկն է: Ֆլորենցիոյ մէջ գտնուող Ուֆֆիցի պատկերասրահին մէջ կը պահպանուի հետւեալ գրութեամբ նկարը [2].
|
1478 թուականին ան սկսաւ երկու Մարիամ Աստուածածին ... | 
|
Կ'Ենթադրուի, որ ատոնցմէ մէկը «Տիրամայր Պենուան » է, իսկ երկրորդը «Մեխակով Տիրամայրը»՝ Միւնիւխի Հին փինաքոտեք թանգարանէն։
Շատ հաւանական է, որ երկու նկարներն ալ եղեր են Լէոնարտօյի` որպէս ինքնուրոյն նկարչի առաջին գործերէն: Այդ ժամանակ ան ընդամենը 26 տարեկան էր եւ արդէն վեց տարի հեռացեր էր իր ուսուցիչ Անտրէա տել Վերոքքիոյի արհեստանոցէն: Ան արդէն ունէր իր ուրոյն ոճը, սակայն մեծ մասամբ կը հենուէր 15-րդ դարու ֆլորենցիացիներու փորձի վրայ։ Չի բացառուիր նաեւ այն փաստը, որ Լէոնարտօն գիտէր 1466-1470 թուականներուն իր ուսուցիչի կողմէն ստեղծուած «Տիրամայրը մանկան հետ» կտաւը: Ուսումնասիրութիւնները ցոյց կու տան, որ երկու նկարներու միջեւ ընդհանուր գիծեր կը հանդիսանան մարմնի մէկ երրորդ աստիճանով թեքուածութիւնը, ինչպէս նաեւ կերպարներու ընդհանրութիւնը` երկու Տիրամայրերու երիտասարդութիւնը, եւ Մանուկներու մեծ չափերի գլուխները:
Լէոնարտօ տա վինչի Տիրամօրը Մանկան հետ տեղաւորած է կիսամութ սենեակի մէջ, ուր միակ լոյսի աղբիւր կը հանդիսանայ սենեակի խորքը տեղադրուած կրկնակի պատուհանը: Անոր կանաչաւուն լոյսը չի կրնար ցրել կիսախաւարը, եւ միաժամանակ կը հերիքէ, որպէսզի տեսանելի դարձնէ Տիրամօրն ու երիտասարդ Քրիստոսին: Գլխաւոր «աշխատանքը » կը կատարէ՝ ձախ կողմէն ճառագող լոյսը: Լոյսի ու ստուերի շնորհիւ վարպետը կարողացեր է նկարին կենդանութիւն տալ եւ ստանար երկու կերպարներ:
«Երիտասարդ նկարիչի առաջին ինքնուրոյն աշխատանքները կը տարբերուին իրենց բնաբանով, կեանքէն վերցուած բնաբան լուծումներով, ուր երիտասարդ մայրն է` հագնուած եւ մազերը յարդարուած, Լէոնարտօ տա Վինչիի ժամանակակիցներու ոճով, երեխայի հետ խաղալով կը մեկնէ անոր խաչածաղիկ: Խաչելութեան աւանդական նշանը կ'ընկալուի որպէս անմեղ խաղալիք՝ դէպի, որը մանկօրէն կը ձգտի մանուկ Յիսուսը` յարուցելով երիտասարդ տիրամօր ժպիտը, որ կը հիանայ իր որդւոյն` աշխարհը իւրացնելու առաջին փորձերով[3]»:
«Տիրամայր Պենուայի» վրայ աշխատաքի ժամանակ Լէոնարտօն օգտագործեր է իւղաներկ, որու մասին մինչ այդ Ֆլորենցիոյ մէջ ոչ-ոք գիտէր: Եւ հակառակ անոր, որ հինգ հարիւրամեակ անց ներկերը փոխուեր են` դառնալով աւելի գունեղ, այնուամենայնիւ յստակօրէն նկատելի է, որ Լէոնարտօն հրաժարուեր էր Ֆլորենցիոյ համար աւանդական դարձած բազմազան ներկերէն: Ատոր փոխարէն ան լայնօրէն կը կիրառէ իւղաներկերու հնարքները, որպէսզի յստակօրէն հաղորդէ լոյսի ու ստուերի նրբագեղութիւնը: Երկնագոյն-կանաչաւուն երանգը, դուրս բերաւ կտաւէն կարմիր գոյնը` որով սովորաբար կը շրջապատէին Տիրամօրը: Ատբր հետ մէկտեղ թեւքերու ու թիկնոցի համար ընտրուած էր չէզոք գոյն, որը նրբօրէն ներդաշնակութեան կը բերէր սառ եւ տաք գունային ստուերները:
Լէոնարտօ տա վինչիի «Տիրամայր» աշխատանքը բաւականին յայտնի էր այն ժամանակուայ նկարիչներուն: Երիտասարդ տա Վինչիի գործելաոճը իրենց աշխատանքներուն մէջ կ'օգտագործուէին ոչ միայն իտալական վարպետները, այլ նաեւ` նիտեռլանտական: Կ'նթադրուի, որ տասնեակ աշխատանքներ կատարուեր են ճշգրտօրէն անոր ազդեցութեամբ: Ատոնց մէջ է Տրեզտենի պատկերասրահին մէջ պահուող Լորենցո տի Քրետիի «Տիրամայրը մանկան եւ Յովհաննէս Մկրտիչի հետ», ինչպէս նաեւ Ռաֆայէլ Սանթիի` «Տիրամայրը մեխակներով» կտաւները: Սակայն հետագային անոր հետքերը վերացան, եւ շուրջ մէկ հարիւրամեակ Լէոնարտօյի կտաւը համարուած էր կորած:
 |
 |
 |
 |
Նկարի պատմութիւն
ԽմբագրելՄինչ օրս չկան յստակ տեղեկութիւններ նկարի նախնական ճակատագրի մասին: կ'նթադրուի, որ անոր մասին կը խօսի Մ. Ֆ. Պոքքին 1591 թուականի իր «Ֆլորենցիա քաղաքի տեսարժան վայրերը» գիրքին մէջ [2]:
|
|
Լէոնարտօ տա Վինչիի իւղաներկով կատարուած կտաւը անգերազանցելի գեղեցիկ է: Այստեղ պատկերուած է Տիրամայրը` հմտօրէն եւ մեծ ջանասիրութեամբ: Քրիստոսի կերպարը, որ ներկայացուած է մանկան տեսքով, հիասքանչ է եւ զարմանալի. անոր վեր բարձրացած դէմքը միակն է իր տեսակի մէջ եւ զարմանալի իր նպատակի եւ ծաւալի մէջ եւ այդ նպատակը հմտօրէնն կատարուած է |
|
Կտաւը, որու հետքերը կորսուած էին մինչեւ 19-րդ դարը, իր անուանումը ստացաւ վերջին սեփականատէրեր` ռուսական նշանաւոր նկարիչներու տոհմէն` Պենուաներէն: Այն 1914 թուականին ձեռք բերուեցաւ Թագաւորական Էրմիթաժի կողմէն` պալատական ճարտարապետ Լէոնթի Նիկոլաեւիչ Պենուայի կնոջ ` Մարի Ալեքսանտորավնայէն (1858—1938, աղջկական ազգանունը` Սափոժնիքովա): Անոր քով նկարը յայտնուեցաւ համաձայն կտակի, վաճառական-միլիոնատէր, բարերար հօրմէ` Ա.Ա Սափոժնիքովից (պատկերասրահի սեփականատէր Ա.Պ. Սափոժնիքովի որդին ): Ընտանիքին մէջ կը պատմուէր աւանդութիւն, ըստ որու իբրեւ նկարը գնուեր է Ասթրախանում` թափառական իտալացի երաժիշտներէն , ուր Սափոժնիքովները ունէին խոշոր ձկնաբուծարան: Կտաւի հետագայ ճակատագրի մասին մինչեւ 20-րդ դարը այլ տեսակետներ չեն եղեր:
1908 թուականին Է.Կ. Լիփկարտը կը գրէր [2].
|
|
Նկարը ընդգրկուած էր իշխան Քուրաքինների հնագոյն հաւաքածոյի մէջ, իսկ այժմ կը պատկանի Մ.Ա. Պենուային` նշանաւոր ճարտարապետի կնոջը |
|
Քանի մը տար անց ան կ'ուղղէ իրեն[2].
|
|
Պարոն Պենուան գնած է նկարը իտալացի թափառաշրջիկներէն` Ասթրախանով անցնելու ժամանակ |
|
Այս տարբերակը լայնօրէն կ'արծարծուի նաեւ այլ հեղինակներու մօտ: Յաճախ, առանց որեւէ յղման աղբիւրները կ'աւելցնէին, որ աշխատանքը ինչ–որ ժամանակ գտնուեր է իշխանական տան` Քոնովնիցինների մօտ:
Միայն 1974 թուականին հրապարակուեցաւ փաստական նիւթեր այն մասին, թէ ինչ հանգամանքներու մէջ «Տիրամայրը ծաղիկներով» կտաւը յայտնուեր է Սափոժնիքովներու մօտ: Ասթրախանի Պետական արխիւի մէջ յայտնաբերուեցաւ «1827 թուականին Ալեքսանտր Փեթրովիչ Սափոժնիքովի ցանկը»:
Նկարագրութեան մէջ առաջինը կը նշուի «Մարիամ Աստուածածինը` աջ կողմին գրկին մէջ Մշտամանուկ Յիսուսը . վերեւի կլորակի մէջ Վարպետ Լէոնարտո տա Վինչին` Սպայ Քորսաքովի հաւաքածոյէն: Այսպէս` բացայայտուեցաւ, որ կտաւը վերցուած է ծերակուտական եւ հաւաքիչ Ալեքսեյ Իվանովիչ Քորսաքովի (1751/53-1821) հաւաքածոյէն:
19-րդ դարուն «Տիրամայրը ծաղիկներով» կտաւը յաջողութեամբ ենթարկուեցաւ վերանորոգութեան, որու մասին կայ յիշատակութիւն «1827 թուականին Ալեքսանտր Փեթրովիչ Սափոժնիքովի ցանկի» մէջ[2]:
|
|
Սկիզբը այն կատարուած էր փայտի վրայ, սակայն անոր մակերեւոյթը տեղափոխուեցաւ կտաւի վրայ 1824 թուականին ակադեմիկ Քորոթքկովի կողմէն: Կտաւի վրայ տեղափոխման ժամանակ նկարի վրայ երեւցաւ շրջանաձեւ ուրուագիծ. մանուկն ունի երեք ձեռք, որը կը հեռացուի լիթոկրաֆիք նկարչութեամբ |
|
Կ'ենթադրուի, որ տեղափոխումը կատարած է Թագաւորական Էրմիթաժի աշխատակից եւ Նկարչական Ակադեմիայի նախկին շրջանաւարտ Եւկրաֆ Քարչը: Յայտնի չէ այդ պահուն նկարը կը գտնուէր սպայ Քորսաքովի հաւաքածոյի մէջ, թէ արդէն գնուած էր Սափոժնիքովի կողմէն:
1912 թուականին Պենուաները որոշեցին վաճառել «Տիրամայրը ծաղիկներով» կտաւը, եւ փորձաքննութեան նպատակով տարին այն Եւրոպա, ուր լոնտոնցի հնաոճ իրերու մասնագէտ Ճոզէֆ Տիւվինը գնահատեց այն 500 հազար ֆրանք: Կտաւը Լէոնարտօյին պատկանելու փաստը հաստատեց նաեւ այդ ժամանակուայ խոշոր հեղինակութիւններէն մէկը` Պերնարտ Պերենսոնը.
|
|
Դժբախտ օր մը ինծի հրաւիրեցին փաստել «Տիրամայր Պենուայի» իսկութիւնը: Ինծի կը նայէր ճաղատ ճակատով երիտասարդ կին`ուռած այտերով, առանց ակռայի, կարճատես , կնճռոտ պարանոցով: Անհաճելի պառաւի ուրուականը կը խաղար երեխայի հետ` որու դէմքը կը յիշեցնէր դատարկ դիմակ, ատոր գումարած կեղտոտ մարմին ու վերջոյթներ: Խեղճ ձեռքեր, մաշկի ծալքեր` գոյնով նման շիճուկի: Եւ այնուամենայնիւ, ես ստիպուած էի ընդունիլ, որ այս ահաւոր արարումը կը պատկանի Լէոնարտօ տա Վինչիին [4]... |
|
).jpg)
Հասարակութիւնը կ'ուզէր, որ նկարը մնայ Ռուսաստանի մէջ։ Մ.Ա. Պենուան եւս այդ կը ցանկար, եւ այդ պատճառով ալ զիջեցաւ «Տիրամօրը» Էրմիթաժին` 150 հազար ռուբլիով: Գումարը կը վճարուէր մաս-մաս եւ վերջին վճարումները կատարուեցան Հոկտեմբերեան յեղափոխութիւնէն յետոյ
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/01.+Paintings/29908/
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Все цитаты приведены по изданию О. Г. Махо. Леонардо да Винчи. «Мадонна с цветком». — СПб.: Государственный Эрмитаж, 2007. — 20 с. — ISBN 5-93572-246-1.
- ↑ «Мадонна Бенуа на офиц. сайте Эрмитажа»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-05-21-ին։ արտագրուած է՝ 2020-03-11
- ↑ ↑ Ernest Samuels, Jayne Samuels. Bernard Berenson, The Making of a Legend. 2nd edition. Harvard University Press, 1987. ISBN 9780674067790. Page 216.
Գրականություն
Խմբագրել- Махо О. Г. Леонардо да Винчи. «Мадонна с цветком». — СПб.: Государственный Эрмитаж, 2007. — 20 с. — ISBN 5-93572-246-1
- Банников А. П. Астраханская коллекция А. П. Сапожникова // Панорама искусств. М., 1988. Вып. 11.
- Кустодиева Т.К. "Мадонна Бенуа" Леонардо да Винчи : [К 500-летию картины]. — Л.: Аврора (издательство), 1979. — 31 с.
- Врангель Н. Н. «Мадонна Бенуа» Леонардо да Винчи. СПб., 1914.
- «Новое время». 1913. 5, 11, 27 ноября.
- Константинова А.А. Мадонны Леонардо да Винчи. — СПб.: Тип. "Сириус", 1908. — 100 с.
Արտաքին յղումներ
Խմբագրել- Мадонна Бенуа на офиц. сайте Эрмитажа Archived 2014-05-21 at the Wayback Machine.
- Мадонна Бенуа