Անտրէ Պրեթոն
Անտրէ Պրեթոն (ֆրանսերէն՝ André Breton 19 Փետրուար 1896[1][2][3], Tinchebray - 28 Սեպտեմբեր 1966[4][1][5][…], Փարիզ, Ֆրանսա[4]), ֆրանսացի գրող, բանաստեղծ, գերիրապաշտ շարժումին հիմնադիրը:
| Անտրէ Պրեթոն ֆրանսերէն՝ André Breton | |
|---|---|
 | |
| Ծննդեան անուն | ֆրանսերէն՝ André Robert Breton |
| Նաեւ յայտնի է իբրեւ | Breton, André |
| Ծնած է | 19 Փետրուար 1896[1][2][3] |
| Ծննդավայր | Tinchebray |
| Մահացած է | 28 Սեպտեմբեր 1966[4][1][5][…] (70 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Փարիզ, Ֆրանսա[4] |
| Քաղաքացիութիւն |
.svg){kind=small} Ֆրանսա[6] |
| Մայրենի լեզու | Ֆրանսերէն |
| Կրօնք | Աթէիզմ |
| Ուսումնավայր | Շապտալ? |
| Երկեր/Գլխաւոր գործ | Գերիրապաշտութեան հռչակագիր, Գերիրապաշտ դպրոցի մասին գիրք՝ Անտրէ Պրեթոնի հեղինակութեամբ եւ Գերիրապաշտութեան մասին երկրորդ հռչակագիր՝ Անտրէ Պրեթոնի հեղինակութեամբ: |
| Մասնագիտութիւն | բանաստեղծ, գրագէտ, վիպասան, ակնարկագիր, գծագրիչ, լուսանկարիչ, արվեստի տեսաբան |
| Կուսակցութիւն | Ֆրանսայի Համայնավար Կուսակցութիւն |
| Ամուսին | Ժագլին Լամպա[7], Էլիզա Պրեթոն եւ Simone Collinet?[8] |
| Երեխաներ | Ֆրանսացի արուեստագիտուհի՝ Օպ Էլէուէ |
Ստորագրութիւն | |
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելՊրեթոն ծնած է 19 Փետրուար 1896-ին Նորմանտիի Տենշեպրէ քաղաքը, ազնուական ընտանիքի մը մէջ: Ան ընտանիքին միակ զաւակն էր, հետեւաբար ծնողները ջանք չեն խնայեր անոր բարձր կրթութիւն տալու համար: Պրեթոն կ'աւարտէ կրօնական դպրոց մը, ապա ուսումը կը շարունակէ փարիզեան քոլէճներէն մէկուն, յետոյ Սորպոնի մէջ: Սորպոնի մէջ Պրեթոն կը դառնայ բժշկութեան ուսանող:
1915-ին երիտասարդ բժիշկը կը զինուորագրուի: Ճակատը գտնուած միջոցին, կը ծանօթանայ նշանաւոր բանաստեղծ Կիյոմ Աբոլիների հետ (Giom apollinaire): Այս հանդիպումը ճակատագրական կը դառնայ սկսնակ հոգեբան Պրեթոնի համար: Աբոլիներ Պրեթոնը կը ներկայացնէ ֆրանսացի բանաստեղծ Ֆիլիփ Սուպոյի, որ հետագային կը դառնայ Անտրէի մտերիմ համախոհը: Լուի Արակոն` Պրեթոնի միւս ընկերը, անոր կը բացայայտէ ֆրանսացի բանաստեղծ Լոտրեամոնի արուեստը:
1919-ին գրական ամսագիրներէն մէկուն մէջ կը հրատարակուի Անտրէ Պրեթոնի եւ Ֆիլիփ Սուպոյի «Մագնիսական դաշտեր» աշխատանքը, որ գրուած էր ստեղծագործական նոր ձեւի` ինքնեկ գրութեան եղանակով: Այդ աշխատանքը կը դառնայ գերիրապաշտութեան հռչակագիրը: Գեղարուեստական ուղղութեան շատ տարրեր ի յայտ կու գան 1919-ին:
Պրեթոնի շուրջ կը համախմբուին տաղանդաւոր ստեղծագործողներու խմբակ մը, որոնցմէ նշանաւոր են՝ Լուի Արակոն, Փոլ Էլուար եւ Թրիսթան Ծարա: 1920-ին` անոնք կը սկսին ներկայացնել իրենց աշխատանքները եւ կանոնաւոր ձեւով խռովութիւններ ստեղծել խնճոյքներու ընթացքին: Ազնուական դասը չի հանդուրժեր երիտասարդ բանաստեղծներուն արկածները:
Պրեթոն կը գիտակցի, թէ յարատեւ խռովարարութիւնները չեն կրնար գեղարուեստական նոր ուղղութեան հիմնաքարը դառնալ: Գերիրապաշտութեան առաջին հռչակագիրին հրապարակումէն ետք, 1924-ին, գերիրապաշտներու շարժումը յստակ ծրագիր եւ առաջնորդ մը կ'ունենայ, յանձինս՝ Անտրէ Պրեթոնի:
Պրեթոնի՝ Ֆոնթեն փողոցին մէջ գտնուող տան մէջ կը բացուի գերիրապաշտութեան հետազօտութիւններու գրասենեակը, ուր կը սկսին հրատարակուիլ գերիրապաշտ բազմաթիւ ամսագիրեր: Շարժման գաղափարները կը դառնան միջազգային. համանման խմբակներ կը բացուին եւրոպական այլ մայրաքաղաքներու մէջ եւս:
Պրեթոն կը մասնակցի քաղաքական կեանքին: 1920-ականներուն կոչ կ'ուղղէ գերիրապաշտներուն անցնելու Ֆրանսական կոմունիստական կուսակցութեան շարքերը (որու անդամ էր ինք՝ 1927-էն, մինչեւ 1933, երբ կը վտարուի անոր շարքերէն):
1935-ին Գրողներու միջազգային քոնկրեսին մէջ Իլիա Էրենպըրկի հետ բախում կ'ունենայ:
Պրեթոն աշխարհի տարբեր անկիւններուն մէջ կը կազմակերպէ գերիրապաշտ արուեստի ցուցահանդէսներ, որոնք ԱՄՆ-ի մէջ առանձնակի յաջողութիւն կը գտնեն:
Բ. համաշխարհային պատերազմին Պրեթոն կ'ապրի ԱՄՆ ուր կը շարունակէ գրական գործունէութիւնը: Ան Ֆրանքոյի իշխող ռեժիմին հետ բանավէճ մը կ'ունենայ, երբ Սալվատոր Տալի կը յայտարարէ. «Գերիրապաշտութիւնը ես եմ»:
1946-ին Պրեթոն Ֆրանսայի մէջ իր գործերէն կը հրապարակէ բազմաթիւ գործեր եւ կը կազմակերպէ ցուցահանդէսներ:
Կը մահանայ 28 Սեպտեմբեր 1966-ին: Կը թաղուի Փարիզ:
Նշանաւոր գործերը
Խմբագրել- «Մագնիսական դաշտեր», Ֆիլիփ Սուպոյի հետ գործակցութեամբ, 1919
- «Գերիրապաշտութեան հրովարտակ, Հալող ձուկ», 1924
- «Նատիա, Կին մը, որ կը վերակերպարանափոխուի գիրքին մէջ», 1928-1963
- «Գերիրապաշտութեան երկրորդ հրովարտակ», 1929
- «Հաղորդող երակներ», 1932
- Ակնարկներու ժողովածու, «Լուսաբաց», 1934
- «Անմիտ սէր», 1937
- «Ֆատա Մորկան» բանաստեղծութիւն, 1940 (Ֆրանսայի մէջ գրուած եւ արգիլուած՝ Վիշիի կառավարութեան կողմէ)
- «Գերիրապաշտութեան երկրորդ հրովարտակ կամ Ոչ», 1942
- «Արկան 17», 1945
- «Լամբը ժամացոյցներուն մէջ», 1948
Գրականութիւն
Խմբագրել- André Breton: Surrealism and Painting — edited and with an introduction by Mark Polizzotti.
- Manifestoes of Surrealism by André Breton, translated by Richard Seaver and Helen R. Lane. ISBN 0-472-06182-8
- Mauriac C., André Breton, P., [1949];
- A. Breton (1896—1966) et le mouvement surréaliste, «La Nouvelle revue francaise», 1967, avr., No 172;
- Carrouges М., A. Breton et les données fondamentales du surréalisme, [P., 1967].
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 datos.bne.es: El portal de datos bibliográficos de la Biblioteca Nacional de España — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Encyclopædia Universalis — Encyclopædia Britannica, 1968.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Бретон Андре / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 André (1896-1966) Breton
- ↑ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու
- ↑ https://hedendaagsesieraden.nl/2024/07/08/david-hare/
- ↑ Collection - Saint Louis Art Museum