Սալվատոր Տալի

Սալվատոր Տալի
Ծննդեան անուն	սպ.՝ Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech
Կեղծանուն	Dali, Salvador եւ Dalí Domènech, Salvador
Ծնած է	11 Մայիս 1904[…]
Ծննդավայր	Ֆիկերես, Ալթ Իմփորտա
Մահացած է	23 Յունուար 1989[…] (84 տարեկանին)
Մահուան վայր	Ֆիկերես, Ալթ Իմփորտա
Քաղաքացիութիւն	Սպանիա
Կրթութիւն	Սան Ֆերնանտոյի գեղարուեստի թագաւորական ակադեմիա
Մասնագիտութնիւն	գեղանկարիչ, քանդակագործ, գրագէտ, դերասան, ժապաւէնի բեմադրիչ, հեղինակ, լուսանկարիչ, շարժապատկերի դերասան, բեմանկարիչ, նկարազարդող, ակնագործ, գծանկարիչ, holographer
Ոճ	Գերիրապաշտութիւն
Ժանր	լուռ բնութիւն, Նկարչութիւն, դիմապատկեր, Բնանկար, այլաբանութիւն եւ հոգևոր արվեստ?
Թեմաներ	Գեղանկարչութիւն, քանդակագործութիւն, direction? եւ ակնագործութիւն
Ուշագրաւ գործեր	Յիշողութեան Կայունութիւնը, Christ of Saint John of the Cross?, Վերջին ընթրիքը?, The Great Masturbator?, Soft Construction with Boiled Beans? եւ Պատերազմի դեմքը?
Աշակերտներ	Ինթերնեշնլ Քրիզիս?
Ներշնչուած է	Ֆրետերիք Նիցչէ, Փապլօ Փիքասօ եւ Հիերոնիմոս Բոսխ?
Պարգեւներ	Կաթողիկէ Իզապէլի շքանշանի մեծ խաչ Քարլոս Գ.ի շքանշանի Մեծ Խաչի ասպետ Քաթալոնիոյ խորհրդարանի շքանշան, «Կերպարուեստի ոլորտին մէջ ունեցած վաստակին համար» ոսկեայ շքանշան, և Gold Medal for Tourism Merit?
Անդամակցութիւն	Գեղեցիկ Արուեստներու Ակադեմիա եւ Պելճիքայի Գիտութիւններու, Գրականութեան եւ Կերպարուեստի Թագաւորական Ակադեմիա
Հայր	Սալվադոր Դալի ի Կուզի?
Մայր	Felipa Domènech i Ferrés?
Ամուսին	Կալա Տալի
Զաւակներ	Jose Van Roy Dalí?
Կայք	salvador-dali.org(անգլերէն)
	ստորագրութիւն;
	Սալվատոր Տալի Ուիքիքաղվածքում
	Salvador Dalí Ուիքիպահեստում

Սալվատոր Տալի (լրիւ անունը՝ Սալվատոր Տոմինկօ Ֆելիփէ Խասինտօ Տալի ի Տոմենեք, Մարքիզ տէ Տալի տէ Փուպոլ, 11 Մայիս 1904(1904-05-11)^[2]^[3]^[4]^[…], Ֆիկերես, Ալթ Իմփորտա^[5]^[6] - 23 Յունուար 1989(1989-01-23)^[7]^[8]^[2]^[…], Ֆիկերես, Ալթ Իմփորտա^[6]), աշխարհահռչակ սպանացի քանդակագործ, գրող, դերասան, բեմադրիչ, թատերագիր, լուսանկարիչ, շարժանկարի դերասան, բեմանկարիչ, նկարազարդող, ակնագործ եւ գծանկարիչ^[15]։

Կեսագրական գիծեր

Տալի ծնած է Սպանիոյ Քաթալոնիա նահանգի Ֆիկերեզ քաղաքին մէջ։ Մանու եղած ատենէն Սալվատոր տարբերած է իր վարքով եւ բնաւորութեամբ։ Ան իր առաջին նկարը նկարած է տասն տարեկան հասակին։

1921 թուականին ընդունուած է Սան Ֆերնանտոյի գեղարուեստի թագաւորական ակադեմիա։

Մատրիտի մէջ ուսանիլը ազդած է անոր սկզբնական մասնագիտական ժամանակաշրջանին կատարած նկարներուն վրայ, որոնք եղած են զուտ ակադեմական ոճով։ Այդ ժամանակահատուածին ան ծանօթացած է Ֆետերիքօ Կարսիա Լորքայի եւ Լուիզ Պունուելի հետ։

Տալիի առաջին ցուցահանդէսը տեղի ունեցած է 1925 թուականի նոյեմբերին, Պարսելոնա քաղաքին մէջ։ Այդ տարիներուն ան նկարած է միայն ծովանկարներ։ 1926 թուականին զայն հեռացուցած են ակադեմիայէն՝ վատ վարքի պատճառով։ Այդ տարին ան առաջին անգամ գացած է Փարիզ, ուր ծանօթացած է Փիքասոյին եւ Պրէօթոնին հետ եւ այդ ծանօթութիւնը սկիզբը դարձած է գերիրապաշտ ճամբան բռնելուն։

1929 թուականէն սկսեալ ան ընկղմած է այդ ոճի մէջ։ Դարձեալ այդ տարիներուն Տալի ծանօթացած եւ ամուսնացած է Կալա Էլիուարին հետ, որ Տալիի մեծագոյն ներշնչումը դարձած է։

Տալին դասական գերիրապաշտութեան քանի մը լաւագոյններէն մէկը կը համարուի^[16]:

Գործունէութիւն

Տալին աջակցած եւ մասնակցած է գերիրապաշտութեան զարգացման, մեծապէս գովազդած է այդ ոճը։ Տալիի այս ժամանակաշրջանի նկարները արտացոլած են տեսիլքային կերպարներ ու ամենօրեայ առարկաներ՝ անսպասելի կառուցուածքներու տեսքով. օրինակ՝ անոր յայտնի փափուկ ժամացոյցները «Յիշողութեան կայունութիւն» նկարին մէջ (1931 թուական, Նորագոյն արուեստի թանգարան, Նիւ Եորք)։

Տալիին արուեստը ծագում առած է գերիրապաշտական գեղագիտութենէն, ուր ան գտած է իրեն առաւել հոգեհարազատ յօրինանիւթերը։ Այն բոլոր իրերը, որոնք տեղափոխուած են Տալիի մէկ նկարէն միւսը, կը բանան հեղինակին ապրումներու աշխարհը։ Այդ բոլոր իրերը իրենց արտացոլքը գտած են նաեւ վէպերու եւ շարժանկարներու մէջ, որոնք Տալին նկարահանած էր Լուի Պիւնուելի հետ համատեղ. ինչպէս՝ «Անտալուզական շունը» (1928), «Ոսկէ դար» (1930)։

1936 թուականին Տալի անսպասելի եւ ընդգծուած մասնագիտական շեղում կատարած է դէպի իտալական դասականութիւն։ 1940 թուականին Տալին մեկնած է Միացեալ Նահանգներ, ուր ան ապրած է մինչեւ 1948 թուականը։ Իր արուեստի մէջ Տալին ներգրաւած էր ամենատարբեր աղբիւրներ՝ հոլանտական իրապաշտութիւն, իտալական պարոքքօ, վերացակ ոճ, փոփ-արթ։ Տալիի աւելի ուշ շրջանի նկարները, որոնք յաճախ կրօնական պիտակ կը կրէին, աւելի դասական են իրենց ոճի մէջ. օրինակ՝ «Քորփուս Կիփերքուպուս» (1954, Մեթրոփոլիթըն թանգարան, Նիւ Եորք) եւ «Վերջին ընթրիքը» (1955, Ազգային արուեստի թանգարան, Ուաշինկթըն)։

Տալիի նկարները կը բնորոշուին իրենց մանր գծանկարով եւ իրատեսական մանրամասնութիւններով եւ անշուշտ անբասիր գոյներով, որոնք եւս կը շեշտուին թափանցիկ ջնարակումով։ Տալին նկարահանած է նաեւ գերիրապաշտական շարժանկարներ, տպագրած է նկարազարդուած գիրքեր, զբաղած է նաեւ ոսկերչութեամբ, պատրաստած է թատրոնային բեմեր եւ հագուստներ։ Տալիի նկարչութեան զուգահեռ, կան անոր պալէի թատրերգութիւնները եւ շարք մը գիրքեր. ինչպէս՝ «Սալվատոր Տալիի գաղտնի կեանքը» (1942) եւ «Հանճարի օրագիրը» (1964)։ Տալիի կեանքն ու արուեստը դարձած էին կախարդական միաձուլում մը, որ նոյնպէս կարելի է հասկնալ վարպետի ստեղծագործութիւններէն։ Սալվատոր Տալին ներկայացուած է Միացեալ Նահանգներու եւ Եւրոպայի թանգարաններուն մէջ՝ Լոնտոն, Պազել, Կլասկով, Փարիզ, Շիքակօ, Նիւ Եորք, Ուաշինկթըն եւ Ֆիլատելֆիա քաղաքներէն ներս։

Տալիի թատրոն-թանգարանը

Տալիի թատրոն-թանգարանը կը գտնուի Սպանիոյ Ֆիկերեզ քաղաքը, ուր զետեղած է արուեստի իր բացառիկ նմոյշները իր իսկ ծննդավայրի Հին թատրոնի շէնքէն ներս։ Թանգարանի պաշտօնական բացումը տեղի ունեցած է 1974 թուականին։

Յատկանշական է, որ թատրոնը վերանուանուած է Տորէ Կալատիա՝ ի յիշատակ Տալիի վաղամեռիկ կնոջ՝ Կալայի անունով։ Կառոյցի ամենագրաւիչ մասը՝ թափանցիկ, ցանցային կառուցուածքով գմբէթն է, որ ուշագրաւ ճարտարապետութեան մէկ մասն է, որ այսօր կը հանդիսանայ թէ՛ թատրոնի եւ թէ՛ Ֆիկերեզի խորհրդանիշը։

Տալիի թատրոն-թանգարանը, որու ճարտարապետն է Էմիլիօ Փերեզ Փիներօ, բոլորի ուշադրութիւնը կը գրաւէ կարմիր պատերու երկայնքով տեղակայուած հսկայ սպիտակ հաւկիթներու շարանով։ Մեծ ու բացառիկ արուեստագէտ Սալվատոր Տալիի մարմինը իր իսկ փափաքով կը հանգչի գլխաւոր ցուցասրահին մէջ, յատակի տակ, որպէսզի մարդկային շփումը ընդմիշտ մնայ վարպետին հետ։

Պարգեւներ

Ան ունի բազմաթիւ պարգեւներ.

Կաթոլիկ Իզապելի շքանշանի Մեծ խաչ,
Քարլոս Գ.-ի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ,
Քաթալոնիոյ խորհրդարանի մետալ եւ «Կերպարուեստի ոլորտի մէջ վաստակի համար» ոսկէ մետայլ։