Փապլօ Փիքասօ
Փապլօ Փիքասօ (սպ.՝ Pablo Picasso, 25 Հոկտեմբեր 1881[2][3][4][…], Մալակա, Անտալուսիա, Սպանիա[5][6][7][…] - 8 Ապրիլ 1973[5][3][4][…], Mas Notre-Dame-de-Vie de Mougins, Ալբ Մարիթիմ, Ֆրանսա[5][7][8]
Մուժեն[9]), Սպանացի գեղակարիչ, գծանկարիչ, քանդակագործ:
.svg){kind=small}
Կեանքին մեծ մասը ապրած է Ֆրանսայի մէջ։ Ծանօթ է իբրեւ խորանարդապաշտ շարժումի հիմնադիր (Cubist movement)։ Կիրարկած է բազմազան ոճեր՝ նպաստելով այդ ոճերուն զարգացման։ Փիքասօ կանուխէն դրսեւորած է արուեստի ընդունակութիւններ՝ իր մանկութեան եւ երիտասարդութեան շրջանին հետեւելով իրապաշտ ոճին։ Սակայն Ի. դարու առաջին կէսին անոր ոճը կը փոխուի նոր տեսութիւններու, գաղափարներու եւ արհեստագիտական միջոցներու ազդեցութեան տակ։ Փիքասօ իր գեղարուեստական իրագործումներով կ'արժանանայ միջազգային ճանաչումի եւ կը դառնայ Ի. դարու արուեստի ամէնէն ականաւոր դէմքերէն մէկը։
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԿեանքին կանուխ շրջանը
ԽմբագրելՓիքասօ ծնած է 25 Հոկտեմբեր 1881-ին, Սպանիոյ Անտալուզիա շրջանի Մալակա քաղաքին մէջ (գեղանկարիչին ամբողջական անունը, ըստ մկրտութեան փաստաթուղթին բաղկացած է 23 անուններէ՝ Փապլօ Տիէկօ Խոսէ Ֆրանսիսքօ տէ Փաուլա Խուան Նեփոմուեսենօ Մարիա տէ լոս Ռեմետիոս Սիփրիանօ տէ լա Սանթիսիմա Թրինիտատ Մարթիր Փաթրիսիօ Քլիթօ Ռուիթ ի Փիքասօ[17] (Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso): Ան Տոն Խոսէ Ռուիզ ի Պլասքոյի (Don José Ruiz y Blasco) եւ Մարիա Փիքասօ ի Լոփեզի (María Picasso y López) անդրանիկ զաւակն էր։ Փիքասոյի ընտանիքը կը պատկանէր միջին խաւին։ Հայրը յատկապէս թռչուններ պատկերելու մասնագէտ գեղանկարիչ էր։ Ռուիզ «Քրաֆթ» արուեստի դպրոցին մէջ փրոֆեսէօր էր եւ տեղւոյն թանգարանին վարիչը։ Ռուիզի նախնիները աղքատ ազնուականներ էին։
Փիքասօ գեղանկարչական հակումներ ցոյց տուած է կանուխ տարիքէն։ Ըստ մօրը` Փիքասոյին առաջին բառը եղած է “piz, piz” (lapiz բառէն), այսինքն՝ մատիտ։ Փիքասօ 7 տարեկանին կը սկսի նախնական կրթութիւնը ստանալ իր հօրմէն, որուն քով կը սորվի նմուշներ գծել եւ իւղանկարել։ Ռուիզ աւանդական, ակադեմական գեղանկարիչ էր եւ ուսուցիչ, որ կը հաւատար, թէ ճիշդ ուսուցումը կը պահանջէր վարպետներու կատարելագործած օրինակներու հետեւողութեամբ ձեւաւորել մարդկային մարմինի պատկերներ` օգտագործելով տարբեր հում նիւթեր, ինչպէս նաեւ` գծել իրական կեանքէն պատկերներ։
1891-ին Փիքասոյի ընտանիքը կը տեղափոխուի Լա Քորունիա (La Coruña), ուր Ռուիզ կը դառնայ կերպարուեստի դպրոցի փրոֆեսէօր։ Այնտեղ կ'ապրին շուրջ 4 տարի։ Կ'ըսուի, թէ օր մը, երբ Ռուիզ կը տեսնէ Փիքասոյի ուրուագծած անաւարտ աղաւնիի մէկ պատկերը եւ կը բացայայտէ անոր արհեստագիտական ճշգրտութիւնը, կը զգայ, թէ իր 13-ամեայ զաւակը գերազանցած է զինք եւ կը մտածէ հրաժարիլ գեղանկարիչի իր ասպարէզէն։
1895-ին կեղծմաշկի հիւանդութենէ կը մահանայ Փիքասոյի 7 տարեկան քոյրը՝ Քոնչիթան։ Անոր մահէն ետք ընտանիքը կը տեղափոխուի Պարսելոնա (Barcelona): Ռուիզ կը համոզէ ակադեմիոյ իր աշխատակիցները, որպէսզի արտօնեն իր զաւկին քննութիւններ տալու՝ սովորական կարգէն աւելի բարձր կարգի ուսման հետեւելու համար։ Սովորաբար քննութեան պատրաստութիւնը ուսանողներէն կը խլէ մէկ ամիս, մինչդեռ Փիքասոյէն կը խլէ միայն մէկ շաբաթ։ Յանձնաժողովը ակադեմիա կ'ընդունի 13-ամեայ Փիքասոն։ Սակայն պատանին զերծ չէր կարգապահական հարցերէ։ Այնուամենայնիւ, կը հաստատէ բարեկամութիւններ, որոնք հետագային ազդեցութիւն պիտի ունենային իր կեանքին վրայ։ Փիքասոյի հայրը իրենց տունէն ոչ շատ հեռու սենեակ մը կը վարձէ, որպէսզի զաւակը կարենայ առանձին աշխատիլ։ Օրուան ընթացքին Ռուիզ յաճախ կը ստուգէր եւ կը գնահատէր իր զաւկին աշխատանքները։
Փիքասոյի հայրը եւ հօրեղբայրը կ'որոշեն երիտասարդ գեղանկարիչը ղրկել Մատրիտի Սան Ֆեռնանտոյի գեղարուեստի թագաւորական ակադեմիան (Real Academia de Bellas Artes de San Fernando), որպէսզի ան քաղաքին լաւագոյն արուեստի դպրոցին մէջ շարունակէ իր ուսումը։ Տասնվեց տարեկան հասակին Փիքասօ առաջին անգամ ըլլալով առանձին կը ճամբորդէ, բայց չի հաւնիր կանոնաւոր ուսուցման ձեւը եւ նիշերը ստանալէ ետք կը դադրի ակադեմիա յաճախելէ։ Սակայն Մատրիտի մէջ ան կը գտնէ այլ հետաքրքրութիւններ, ինչպէս՝ Փրատոյի (Prado) գեղանկարիչներու տունը։ Փիքասոյի յատկապէս կը հրապուրէին Էլ Կրեքոյի (El Greco) գործերը։ Այս գեղանկարիչին բնորոշ յատկանիշները, ինչպէս` երկարացուած վերջաւորութիւնները, գրաւիչ գոյները եւ դէմքի խորհրդաւոր արտայայտութիւնները հետագային կ'արտացոլան Փիքասոյի գործերուն մէջ։
Գործունէութեան սկիզբը
Խմբագրել
1900-ին Փիքասօ կը կատարէ իր առաջին ճամբորդութիւնը դէպի Փարիզ, որ այդ օրերուն կը համարուէր Եւրոպայի արուեստի մայրաքաղաքը։ Հոն կը հանդիպի իր առաջին փարիզեցի ընկերոջ՝ լրագրող եւ բանաստեղծ Մաքս Ճէյքըպին (Max Jacob), որ իրեն կ'օգնէ սորվելու ֆրանսերէն լեզուն եւ գրականութիւնը։ Շուտով անոնք կը բնակին միեւնոյն սենեակին մէջ, ուր Մաքս կը քնանար գիշերը, երբ Փիքասօ կ'աշխատէր, իսկ Փիքասօ կը քնանար ցերեկը։ Սովի, աղքատութեան, ցուրտի եւ անյուսութեան օրեր էին։ Փիքասոյէն բազմաթիւ գործեր հրկիզուած են այդ օրերուն, երբ կը փորձէին տաք պահել փոքր սենեակը։
1901-ի առաջին հինգ ամիսները Փիքասօ կ'ապրի Մատրիտի մէջ, ուր իր ընկերոջ` Ֆրանսիսքօ տը Ասիս Սոլերի (Francisco de Asís Soler) հետ կը հիմնէ «Նոր արուեստ» սրահը, որուն մէջ կը կազմակերպուի հինգ ցուցահանդէս: Այդ օրերուն գեղանկարիչը կը սկսի իր գործերուն տակ պարզապէս ստորագրել Փիքասօ, իսկ մինչ այդ կը ստորագրէր Փապլօ Ռուիզ Փիքասօ (Pablo Ruiz Picasso):
Անձնական կեանք
ԽմբագրելԻ. դարու սկիզբը Փիքասոյի կեանքը կը բաժնուի երկու շրջանի. Պարսելոնեան եւ Փարիզեան։
Փիքասօ բազմաթիւ գործեր նուիրած է իր կիներուն, որոնք թիւով քիչ չէին։ Անոնց շարքին էին պարուհի Օլկա Խոխլովա, Մարի Թէրէզ Ուոլթըր, Ժագլին Ռոք, ֆրանսացի ուսանող Ֆրանսուա Կիլօ (որ 40 տարի փոքր էր Փիքասոյէն, բայց իր տաղանդաւոր սիրեկանէն ունէր զաւակներ), Եւա Կուէլ եւ ուրիշներ[18]:
1904-ին Փիքասօ կը հանդիպի պոհեմիացի գեղանկարիչ Ֆերնանտէ Օլիւըրին։ Սակայն որոշ յաջողութիւն եւ ճանաչում ստանալէ ետք կը լքէ Օլիւըրը, երբ կը ծանօթանայ Մարշէլ Համպերթի, զոր կը կոչէր Եւա Կուէլ: Փիքասօ իր խորանարդապաշտ գործերուն մէջ թաքցուցած է սիրոյ խոստովանութիւններ` ուղղուած Եւային։ 1915-ին, 30 տարեկանին, Եւա կը մահանայ հիւանդութեան պատճառով։ Փիքասօ կը սգայ իր սիրած կնոջ վաղաժամ մահը։
Ա.Աշխարհամարտէն ետք Փիքասօ բարեկամական յարաբերութիւններ կը հաստատէ Ճին Քուքթեաուի, Ճին Հիւկոյի, Խուան Գրիսի եւ ուրիշներու հետ։ 1918-ի ամրան կ'ամուսնանայ պալէի պարուհի Օլկա Խոխլովայի հետ։ Խոխլովա Փիքասոն կը ծանօթացնէ ընկերային վերնախաւին։ Պաշտօնական ճաշկերոյթները եւ ընկերային վերնախաւին բնորոշ նրբութիւնները կը թափանցեն Փիքասոյի կեանքին մէջ։ Փիքասօ եւ Օլկա ունէին զաւակ մը՝ Փիքասոն, որ իր հօր վարորդն էր։ Խոխլովայի ընկերային բարձր դիրքը կը հակասէր Փիքասոյի պոհեմիական կեանքին, եւ անոնք մշտական բախումի մէջ էին։ Նոյն ժամանակներուն Փիքասօ կը գործակցի Տիակիլեւի խումբին հետ։
Մահը
ԽմբագրելՓապլօ Փիքասօ կը մահանայ 8 Ապրիլ 1973-ին, Ֆրանսայի մէջ, այն պահուն, երբ իր կնոջ՝ Ժագլին Ռոքի հետ կը դիմաւորէր ճաշկերոյթի եկած հիւրեր։ Անոր վերջին խօսքերն էին. «Խմեցէ՛ք կենացս, խմեցէ՛ք առողջութեանս համար, գիտէք, որ այլեւս չեմ կրնար խմել»:
Քաղաքական Հայեացքները
ԽմբագրելՊատերազմներու նկատմամբ
Խմբագրելհակապատերազմական քանի մը գեղանկարներ արտադրելէ անկախ` Փիքասօ չէզոք դիրք կ'որդեգրէ Ա. Աշխարհամարտին, Սպանիոյ քաղաքացիական պատերազմին եւ Բ. Աշխարհամարտին։ Ան կը հրաժարի միանալ որեւէ կողմի բանակին։ 1937-ին, երբ բռնկեցաւ Սպանիոյ քաղաքացիական պատերազմը, Փիքասօ տարիքով 50-ը անց էր, իսկ Բ. Աշխարհամարտի սկիզբը տարիքով այնքան մեծ էր, որ չէր կրնար զինուորագրուիլ։ Իբրեւ Ֆրանսա բնակող սպանացի, ան որեւէ ձեւով պարտաւոր չէր կռուիլ գերմանացիներուն դէմ։ Սպանիոյ քաղաքացիական պատերազմին, արտասահմանի մէջ ապրող սպանացիներուն համար զինուորական ծառայութիւնը ընտրովի էր. կամաւորներ կրնային երկիր վերադառնալ` որեւէ ջոկատի միանալու համար։
Թէեւ Փիքասօ իր զայրոյթը կ'արտայայտէ իր արուեստին ընդմէջէն` դատապարտելով Ֆրանսիսքօ Ֆրանքոն եւ ֆաշականները, սակայն զէնք չի բարձրացներ անոնց դէմ։ Ան նաեւ կը մեկուսանայ Քաթալունիայի (սպ․ Cataluña, քաթալաներէն՝ Catalunya) անկախութեան շարժման օրերուն, ընդհանուր զօրակցութիւն ցուցաբերելով եւ ընկերական յարաբերութիւններու մէջ ըլլալով շրջանի ընդդիմադիրներուն հետ։
ԽՍՀՄ
Խմբագրել1944-ին Փիքասօ կը միանայ Ֆրանսայի համայնավար կուսակցութեան, կ'անդամակցի Լեհաստանի մէջ Միջազգային խաղաղութեան համագումարին, իսկ 1950-ին Խորհրդային կառավարութեան կողմէ կը ստանայ «Ստալին»֊ի խաղաղութեան մրցանակը։ 1962-ին Փիքասոյի նաեւ կը շնորհուի Լենինի անուան խաղաղութեան մրցանակը։
Համայնավար կուսակցութիւնը կը քննադատէ Փիքասոյի գծած Ստալինի դիմանկարը, նշելով հետաքրքրութեան պակաս` համայնավար քաղաքականութեան նկատմամբ։ Այսուհանդերձ, մինչեւ իր մահը Փիքասօ կը շարունակէ մնալ համայնավար կուսակցութեան հաւատարիմ անդամ։ 1945-ին Ճերոմէ Սեքլըրին տուած իր հարցազրոյցին ընթացքին Փիքասօ ըսած է. «համայնավար եմ եւ գեղանկարներս համայնավարական են: Ինչ փոյթ, թէ Համայնավար եմ, արքայական կօշկակար, թէ` այլ բան։ Միեւնոյնն է, կարիքը չեմ զգար կօշիկներս գծելու յատուկ ձեւով` ցոյց տալու համար քաղաքական համոզումս»:
1940-ական տարիներուն Փիքասոյի երբեմնի բարեկամը` բանաստեղծ եւ հակաստալինական Անտրէ Պրեթոն (André Breton) մերժած է թօթուել Փիքասոյի ձեռքը։ Ան Փիքասոյի ըսած է. «Համաձայն չեմ,որ միացած ես համայնավար կուսակցութեան, ո՛չ ալ կը բաժնեմ ազատագրումէն ետք մտաւորականները արդարացնելու մօտեցումդ»:
Մոսկուա քարոզչութեան նպատակով կ'օգտագործէ Փիքասոյի համբաւը։ Յատկապէս համայնավար վարչակարգը կը մերժէ անոր գործերը՝ զանոնք կործանարար նկատելով։ Փիքասոյի գեղանկարները երբեք չեն ցուցադրուիր Խորհրդային Միութեան տարածքին։ Ըստ Ճոն Պըրկըրի (John Berger) Փիքասոյի տաղանդը իբրեւ գեղանկարիչ` վատագոյնը կը համարուի Ստալինի կողմէ։
Փիքասօ համաձայն չէր ՄԱԿ-ի եւ ԱՄՆ-ի միջամտութեան` քորէական պատերազմին, եւ իր ընդդիմութիւնը պատկերած է «Քորէայի կոտորածը» պաստառին մէջ։
Յետ մահու
Խմբագրել2011-ին Փապլօ Փիքասոյէն 3 գեղանկարներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կը պատկերէ սպանացի արուեստագէտին տարբեր սիրուհիները, Քրիսթի՛զի Լոնտոնի վաճառատան մէջ կը վաճառուին 68 միլիոն տոլարի՝ ջախջախելով աճուրդէն առաջ կատարուած նախատեսութիւնները[19]:
2012-ին քսաներորդ դարու ամէնէն հռչակաւոր արուեստագէտներէն՝ Փապլօ Փիքասոյի գործերը կը ցուցադրուին «ArtMonaco’12-»-ի տարուան միջազգային ժամանակակից կերպարուեստի ցուցահանդէսին[20]:
2015-ին Անթալիոյ մէջ մէկ յարկի տակ տեղի կ'ունենայ աշխարհահռչակ գեղանկարիչ Փապլօ Փիքասոյի գործերուն եւ պոլսահայ ականաւոր լուսանկարիչ Արա Կիւլէրի լուսանկարներու ցուցահանդէսը[21]:
Մէջբերումներ
Խմբագրել
|
Բոլոր մանուկները արուեստագէտ են, հարցը այն է, թէ ինչպէ՞ս պիտի շարունակեն մնալ արուեստագէտ[22]: - Փապլօ Փիքասօ
|
|
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ https://www.andorradifusio.ad/noticies/inaki-rubio-escriu-pau-goso-capitols
- ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Пикассо Пабло // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1975. — Т. 19 : Отоми — Пластырь. — С. 527–528.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 http://www.nytimes.com/2008/08/14/business/worldbusiness/14madrid.html
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 RKDartists
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Կերպարվեստի արխիվ
- ↑ 9,0 9,1 9,2 https://hdl.handle.net/21.12141/id/people.E9241E8B-17C3-46D5-95FB-87F0DD81B2B9
- ↑ http://www.nytimes.com/2009/05/24/travel/24cultured.html
- ↑ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու
- ↑ Բար Ա. https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_2748_300086869.pdf — 1936. — է. 26.
- ↑ 13,0 13,1 Բար Ա. https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_2748_300086869.pdf — 1936.
- ↑ https://news.artnet.com/art-world-archives/maria-prymachenko-3-things-2083134
- ↑ McCully M. Encyclopædia Britannica
- ↑ Olga Khokhlova Biography
- ↑ Անհաւատալի, Բայց Իրա՛ւ
- ↑ Կիները` Փիքասոյի Կեանքին Մէջ
- ↑ ՓԻՔԱՍՈՅԷՆ ԳԵՂԱՆԿԱՐՆԵՐ` 68 ՄԻԼԻՈՆ ՏՈԼԱՐԻ
- ↑ Հայ Կերպարուեստը Իր Արժանի Գնահատականը Կը Ստանայ Մոնաքոյի Մէջ
- ↑ Անթալիոյ մէջ բացուած է Փիքասոյի եւ Արա Կիւլէրի ցուցահանդէսը[permanent dead link]
- ↑ Բեղմնաւոր Որոնումներ…