Առաքել Սիւնեցի
Առաքել Սիւնեցի (1350[1][2] - 1425[1][2]), հայ փիլիսոփայ, տաղեր երգող, քերականական, երաժշտութեան տեսաբան, եկեղեցական գործիչ։ Կրթութիւնը ստացած է Տաթեւի համալսարանին մէջ, աշակերտած է Յովհան Որոտնեցիին եւ Գրիգոր Տաթեւացիին, որուն քրոջ որդին էր։ 1407-էն Սիւնեաց արքեպիսկոպոսն էր։ Մեծապէս նպաստած է Տաթեւի գիտական-լուսաւորական կեդրոնի բարգաւաճմանը։
Առաքել Սիւնեցի | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 1350[1][2] |
| Մահացած է | 1425[1][2] |
| Գործունէութեան ոլորտ | քերականութիւն |
| Գիտական ղեկավար | Յովհան Որոտնեցի |
| Աշակերտած է | Յովհան Որոտնեցի[1] եւ Գրիգոր Տաթեւացի[1] |
| Ազգութիւն | Հայ[1][2] |
| Պաշտօն | արքեպիսկոպոս?[1] |
| Ծնողներ | մայր՝ անանուն? |
Առաքել Սիւնեցիի ստեղծագործութիւնը, գաղափարական տեսակէտէն, բարդ եւ հակասական է։ Ան անհրաժեշտ համարած է հայ ժողովուրդի ազգային աւանդներն ու լուսաւորչական դաւանանքը անաղարտ պահելը, բայց եւ իր երկերուն մէջ արտացոլած է քրիստոնէական դաւանանքի նկատմամբ այն թերահաւատութիւնը, որ ծիլ արձակած էր իրականութեան մէջ։ Ա.Սիւնեցիի գեղարուեստական լաւագոյն գործը «Ադամգիրք»–ն է (1403 թուական, վերահրատարակուած է 1799-ին), որ երեք քերթուածներ կը պարունակէր։
Այդ երկին սերտ միացած է «Դրախտագիրք»–ը։ Երկրային դրախտէն արտաքսուած, տառապանքի դատապարտուած մարդկութեանը, Առաքել Սիւնեցին կը ցանկայ առաջնորդել երկնային վայելքներու յաւիտենականութեան դրախտը։ Հակադիր պատկերներու զուգահերութեամբ՝ ան կը ձգտի սեր արթնցնել բարի եւ արգահատանք՝ մեղքի նկատմամբ։ Առաքել Սիւնեցին ժողովրդական բառաձեւեր գործածած էր, տաղաչափական հնարանքներ։ Ան ծայրագոյն վարպետ էր։ Փիլիսոփայութեան մէջ շեշտած է իր կրօնա–իտէալիստական կողմը, եւ այս մէկէն ի յայտ կու գայ, որ առանց Աստծոյ գաղափարի փիլիսոփայութեան, ան չի կրնար գոյութիւն ունենալ։ Այս մէկը նահանջ էր Տաթեւի դպրոցի աշխարհիկ գիտա–փիլիսոփայական առաջաւոր դիրքերուն։ Իրականութեան մէջ Առաքել Սիւնեցին պաշտպանած է Տաթեւի դպրոցի զարգացուցած առաջադէմ անուանապաշտ եւ զգայապաշտ գաղփարները։ Ըստ Առաքել Սիւնեցիի, աշխարհի ծանաչումը առանց զգայարաններու հնարաւոր չէ։
Առաքել Սիւնեցին զբաղած է նաեւ երաժշտութեան տեսութեան հարցերով։ Անոր «Ադամգիրք»–ը, հորինուածքով թատերական երկ է, որ, կ՛ենթադրուի, թէ երաժշտական ձեւաւորում ունեցած է, ներկայացուած է որպէս գաղտնի արհեստ։ Անոնցմէ մեզ հասած հոգեւոր տաղերը երաժշտական առումով վերջնականապէս ուսումնասիրուած չեն։
Երկեր Խմբագրել
- Լուծումն, յաղագս Սահմանացս Դաւթի Անյաղթի..., Մադրաս, 1797 թ. (Դաւիթ Անյաղթի «Գիրք Սսւհմանաց»–ի հետ)
- Ադամգիրք, Վենետիկ, 1907 թ.։ Դրախտագիրք, Վենետիկ, 1956 թ.։
Գրականութիւն Խմբագրել
- Գրիգոր Գապասաքալեան, Գիրք երաժշտական, ԿՊ, 1803 թ.
- Ալիշան Ղ., Հայապատում, Վենետիկ, 1901 թ., էջ 126
- Պոտուրեան Մ., Առաքել Սիւնեցի եւ իր քերթուածները, Վենետիկ, 1914 թ.։
Արտաքին յղումներ Խմբագրել
ԱՌԱՔԵԼ ՍԻՒՆԵՑԻ «Ամենայն չար տանջելի» Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
Կաղապար:Հայկական գիր եւ գրականություն
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.