Աքքայի Պաշարում (1799)

Աքքայի պաշարում (ֆրանսերէն՝ Siège de Saint-Jean-d'Acre, թրք.՝ Akka Kuşatması) Նապոլեոն Պոնապարտի ղեկավարած Եգիպտական արշաւանքի եզրափակիչ դրուագը։

Աքքայի Պաշարում
Եգիպտական արշաւանք
Հին Աքքան (2005)
Թուական 19 մարտ 1799 -21 մայիս Վայր Աքքա, Պաղեստին Արդիւնք Ֆրանսացիները չյաջողեցան գրաւել ամրոցը
Հակառակորդներ
Ֆրանսիա Ֆրանսայի առաջին հանրապետութիւն	Օսմանեան կայսրութիւն
Հրամանատարներ
Ֆրանսիա Նապոլեոն Պոնապարտ	Ահմեդ ալ-Ջազեռ Սիդնեյ Սմիթ
Կողմերու ուժեր
9 000—13 000 42 թնդանոթ (պաշարման սկզբում) 48 թնդանոթ (պաշարման վերջում)	5 000 (պաշարման սկզբում) 250 թնդանոթ HMS Theseus HMS Tigre եւ այլ նավեր (պաշարման վերջը)
Կորուստներ
500—2 300 սպանված (ներառյալ 3 գեներալ) 2 500 վիրաւոր եւ հիւանդ մօտ 14 թնդանոթ	2 300—10 000

Նախապատմութիւն

Նապոլեոնը եզրակացուց, որ ֆրանսական զօրքերու յայտնուիլը Սուրիոյ մէջ առաջ կը բերէ ժողովրդական ապստամբութիւն ընդդէմ Օսմանեան կայսրութեան։ Աքքա նաւահանգիստը կարեւոր ստրատեգիական դիրք կը գրաւէր Եգիպտոսէն Սուրիա ինկած ճանապարհին։ Նապոլեոնը Ալ-Արիշը եւ Յաֆֆան գրաւելէ ետք կ՛որոշէ գրաւել Աքքան։

Աքքան նաեւ կը հանդիսանար կիսանկախ հիւսիս արեւմտեան Պաղեստինի եւ Սուրիոյ մեծ մասի մայրաքաղաքը, որուն ղեկավարը իր դաժանութեամբ յայտնի Ջազզեր-փաշան։ Քաղաքի պաշտպանութեան անմիջական հրամանատարը փաշայի հրէա խորհրդական՝ Հաիմ Ֆահրին էր։

Նախկինին, երբ ֆրանսացիները գրաւեցին եւ թալանեցին Յաֆֆան, քաղաքի բնակիչներէն եւ կայազօրայիններէն փրկուեցաւ մօտ չորս հազար ալպանացի, հնարաւորութիւն չունենալով ռազմագերիներուն ուղարկել, ոչ ֆրանսա, ոչ Եգիպտոս Նապոլեոնը երեք օր մտածելէ ետք հրամայեց գնդակահարել գերիներուն։ Այս փաստը յայտնի էր քաղաքի բնակիչներուն եւ կայազօրայիններուն, հետեւաբար քաղաքը յանձնելու մասին ոչ-ոք չէր մտածեր։

Ֆրանսական բանակը իր հետ Սուրիա բերաւ նաեւ ծովային ժանտախտ հիւանդութիւնը, որ զարգացաւ Յաֆֆայի պաշարման ժամանակ եւ ամէն օր կը խլէր տասնեակ ֆրանսացիներու կեանքեր։

Պաշարման ընթացքը

Ուժերու դասաւորուածութիւնը

19 մարտին առաւօտեան ժամը 8-ին ֆրանսացիները մօտեցան Աքքա քաղաքը։ Պաշարման ղեկավար նշանակուեցաւ գեներալ Մաքսիմիլիան Կաֆֆարելլին՝ Եգիպտոսի մէջ ֆրանսական բանակի երկրաչափական զօրքերու հրամանատարը։ Բանակը ճամբարեց Տուրոն բլրի լանջերուն, բլուրը երկու կողմէն շրջապատուած էր ծովով, իսկ բլուրին առջեւ կը գտնուէր քաղաքը։ Քաղաքը բացի անառիկ պարիսպներէն պաշտպանուած էր խրամներով։

Առաջինը Նապոլեոնին իր ծառայութիւնները առաջարկեց Դահերի ցեղապետ (շէյխ), որուն համար Նապոլեոնը անորն նշանակեց Սաֆադ մարզի նահանգապետ։ Շէյխը հաշտեցուց պետուիններուն եւ ֆրանսացիներուն, կը հասցնէր տեղեկութիւններ Տամասկոսէն եւ ֆրանսացիներուն կը մատակարարէր սննդամթերքով։ Քանի մը օր ետք Նապոլեոնին ներկայացան 900 ալավիներ՝ տղամարդիկ, կանայք, ծերեր, որոնցմէ միայն 260-ն զէնք կը կրէին, իսկ 130-ը ձիեր ունէին։ Նախկինը Ջազզար-փաշան կոտորած էր 9000 ալավու։ Իսկ Սուրբ Երկրի միաբանութեան հոգեւորականները Նապոլեոնի մօտ բերին Նազարեթի քրիստոնեաներիուն։

Աքքայի պաշտպաններուն կ'աջակցէր անգլիական նաւատորմը ծովակալ Սիդնեյ Սմիթի հրամանատարութեամբ, Սմիթը ուժեղացուց քաղաքի պաշտպանութիւնը, քաղաք ուղարկելով լրացուցիչ զինագործներու եւ թնդանոթներ, ինչպէս նաեւ քաղաք ուղարկեց անգլիացի ծովային հետեւակայիններու ջոկատ։

Գեներալմ Կաֆֆարելին առաջարկեց գրոհել քաղաքի արեւելեան ամրութիւնները, քանի որ՝ 1) առկայ է աւելի մատչելի մուտք քաղաքի պարիսպին, 2) անոր վերը կը սասանուի ֆրանսացիներու հսկողութեան տակ գտնուող Մզկիթի բլուրը, 3) մնացած ամրութիւնները կը գտնուէին փաշայի հրետանու ազդեցութեան տակ։

Աքքայի պաշարումը շարունակուած է 62 օր եւ կը բաժնուի երկու փուլի՝ առաջինը 19 մարտն մինչեւ 25 ապրիլ (36 օր), երկրորդը՝ 25 ապրիլէն մինչեւ 21 մայիս (26 օր)։

Պաշարման առաջին փուլը

21 մարտին ճարտարագիտական զօրքերը պատի երկայնքով պարիսպէն 300 մեթր հեռաւորութեան վրայ խրամատներ փորեցին, որոնք պաշտպանուած էին ջրափոսերով։ Հրետանին կազմաւորեց ութ մարտկոց՝ երկուքը ընդդէմ փարոսով կղզեակի, երեքը՝ արեւելեան պարիսպի, վեցերորդը՝ անկիւնային աշտարակի, իսկ եօթներորդը եւ ութներորդը պէտք էր որ քանդէին արեւելեան պատերը։

22 մարտին երկու անգլիական զրահանաւեր Վագրը եւ Թեսեոսը վեց փոքր նաւերու հետ միասին մօտեցան քաղաքին։

23 մարտին ֆրանսացիները կրակ բացին Աքքայի քաղաքային ամրութիւններու ուղութեամբ, 48 ժամ անդադար գնդակոծելէ ետք ֆրանսական թնդանոթները լռեցին։

24 մա՛տին սկսան գործել արեւելեան ամրութիւնը քանդելու համար նախատեսուած մարտկոցները, առաջին 48 ժամը մարտկոցները լուրջ վնաս չհասցուցին դարերու պատմութիւն ունեցող պատերուն, սակայն կէսօրն անց ժամը 4-ն յաջողեցաւ քանդել արեւելեան աշտարակի կողմի ամրութիւնները։

Ջեզարը վստահ էր, որ ամրութեան վնասուածքը ծայրահեղ ծանր է։ Ան հաւաքեց իր գանձարանը, կանանց եւ պատրաստուեցաւ փախուստի։

26 մարտին Սմիթը Հայֆան գրաւելու համար ուղարկեց 400 նաւաստու, սակայն կայազօրի հրամանատար Լամբեռը անոնց դիմաւորեց հրետանային գնդակոծութեամբ եւ ափանելուն պէս շրջապատեց եւ գերի բռնեց անգլիացիներուն ֆրանսացիները յաղթանակի արդիւնքը այն էր, որ ստացան մէկ նաւ եւ ծանր թնդանոթ։ Երեկոեան Ջազարը նախաձեռնեց անյաջող արտագրոհ։

28 մայիսին ֆրանսացիները գրոհի արդիւնքին մէջ պատռեցին աշտարակներէն մէկուն վրայ գտնուող օսմանեան դրօշը։ Բնակիչները եւ կայազօրայինները լքեցին քաղաքը նստեցան նաւերը եւ այդ ժաամնակ հինգ մամլուք նկատեցին, որ աշտարակը կը հսկեն ընդամէնը երկու ֆրանսացի։ Կայազօրայինները վերադարձան եւ սպաննեցին ֆրանսացիներու։ Այդ օրը զոհուեցաւ 27 եւ վիրաւորուեցաւ 87 ֆրանսացի։

1 ապրիլին Հայֆա նաւահանգիստ ժամանեց մէկ թրքական երկյարկ մարտանաւ (նաւ)։ Հայֆան կը գտնուէր ֆրանսացիներու հսկողութեան տակ, սակայն քուրքերը տեսնելով Լամբեռի կախած թրքական դրօշը կարծեցին, որ թուրք-անգլիական զօրքերը գրաւած են քաղաքը եւ ափանեցին։ Լամբեռը ձեռբակալեց անձնակազմը եւ ֆրեգատէն հանեց 24 ֆունտանոց թնդանոթ։

7 ապրիլին պաշարուածները ձեռնարկեցին նոր արտագրոհ լուսաբացին երեք շարասիւն 1500-ական զինուորներով յարձակման անցան։ Սակայն ֆրանսացիները յայտնաբերեցին անոնց եւ սպանեցին։ Այս արտագրոհը պաշարուածներէն խլեց 800 մարդու կեանք։

Թաբոր լերան ճակատամարտ

Ըստ Նապոլեոնի յուշերուն, դեռ մինչեւ եգիպտական արշաւանքի սկսիլը՝ Բարձր դուռը (մեծ վեզիրի գրասենեակի եւ դիւանատան պաշտօնական անուանումը) ֆրանսացիներու դէմ պատրաստած էր երկու բանակ՝ առաջինը կազմաւորուած էր Հռոդոսի մէջ, իսկ երկրորդը՝ Տամասկոսի մէջ։ Անոնցմէ իւրաքանչիւրը կը ներառէր 50.000 մարտիկ։ Բանակները յունիս 1799-ին պէտք է միաժամանակ շարժուէին դէպի Եգիպտոս։ Ֆրանսական զօրքերու Սուրիա ներխուժելէն ետք թուրքերու մտադրութիւնները փոխուեցան՝ տամասկոսեան բանակը պէտք է անցնէր Հորդանան գետը հռոդոսեան բանակի Աքքա հասնելուն պէս։ Սակայն Ահմեդ-փաշան վախնալով թէ կ՛րնայ կորսնցնել Աքքան, Տամասկոսի փաշային հրամայեց, որ առանց հռոդոսեան բանակի տեղ հասնելուն սպասելու կտրել ֆրանսացիներու սնուցումը Եգիպտոսէն։

12 ապրիլին Կլեբեռը վախնալով կտրուել Աքքայէն կը նահանջէ Նազարեթ։ Ան թոյլ տուաւ Աբդուլլահին միաւորել իր բանակի մնացորդները եւ ճամբարել Իզրեելի դաշտին մէջ, իսկ նաբլուսսեան դիվիզիայի հետ միաւորուելէ ետք անոր բանակի քանակը կը հասնէր 24 հազարի։ Սակայն այս դիրքը կը զրկէր իր բանակին Տամասկոսի հետ անմիջական կապէն։

Կլեբեռը իր հատուածով մտադրած էր անցնիլ Հորդանանի եւ թշնամիի արանքով, այսպիսով մեծաւորը կը կտրէր հակառակորդին Տամասկոսէն, իսկ կէսօրն անց ժամը 2-ին կը մտադրէր գրոհել թուրքերու ճամբարը։ Նապոլեոնը Կլեբեռէն ստացած նամակին ընդմէջէն կը տեսնէ անոր մտադրութեան թերութիւնները (հակառակորդը այդ ժամանակ արդէն կ՛օգտագործէր այլ մարտական դիրք, տեղանքը բաւականաչափ հետազօտուած չէր, իսկ թշնամիին անակնկալի բերելու յոյսերը հիմնաւորուսած չէին)։ Կլեբեռի հատուածի սպառնացող վտանգը կ՛րնար ճակատագրական դառնալ ամբողջ ֆրանսական բանակի համար։ Այդիսկ պատճառով Նապոլեոնը որոշեց 15 ապրիլի կէսօրին օգնութեան հասնիլ Կլեբեռին, ան իր հետ վերցուց ամբողջ հեծելազօրը, Լուի Բոնի հրետանային հատուածը եւ պահեստազօրի մարտկոցը։

16 ապրիլի առաւօտեան ժամը 7-ին Կլեբեռը մօտեցաւ հակառակորդի ճամբարին։ Անակնկալ գրոհ չյաջողեցաւ՝ թուրքերու առաջնագիծը ոչնչացուեցաւ, սակայն ճամբարին տագնապ յայտարարուեցաւ, իսկ Կլեբեռի ջոկատը շրջապատեց Թաբոր լերան լանջերուն։ Թշնամիի հեծելազօրին դիմակայելու նպատակով ֆրանսացիները վերադասաւորուեցան քառակուսիներու (քառակուսաձեւ երկշարք դասաւորուածութիւն, որուն ընթացքին առաջին շարքի զինուորները ծնկած վիճակի մէջ կը պարզեն հրացանները, իսկ երկրորդ շարքի զինուորները կանգնած վիճակի մէջ կը կրակեն թշնամիին, հատկապէս արդիւնավետ է հեծելազօրի դէմ)։ Դաժան մարտը շարունակուեցաւ գրեթէ ամբողջ օրուայ ընթացքին, կէսօրն անց ժամը 4-ին ֆրանսացիներու մօտ նկատուեցաւ զինամթերքի խիստ պակաս, իսկ Կլեբեռը հրամայեց վերադասաւորել շարասեան եւ դուրս գալ օղակէն։

Այդ ժամանակ հիւսիսը նկատուեցաւ Նապոլեոնը որ մէկ օրուայ ընթացքին անցաւ 25 մղոն ճանապարհ՝ Աքքայէն հասնելով Թաբոր լեռ։ Իզրեելի դաշտը պատուած էր 6 ֆուտի հասնող բարձր տարեկանով, այսպիսով Նապոլեոն յաջողեցաւ աննկատ մօտենալ եւ շրջապատել թշնամիին։ 300 հոգինոց ջոկատը անակնկալ յարձակումի ենթարկուեցաւ թուրքերու ջոկատի վրայ, թալանեց ճամբարը, գերեվարեց թուրքերուն եւ այրեց վրանները։ Ֆրանսական ջոկատներու զուգահեռ գրոհէն եւ միաւորուելէ ետք թրքական բանակը փախուստի մատնեց։

Պաշարման երկրորդ փուլը

25 ապրիլին մեծ աշտարակին տակ ֆրանսացիները հանք պայթեցուցին եւ աշտարակի կէսը փլուզուեցաւ, իր հետ տանելով երեք հարիւր մարդու եւ 4 թնդանոթ։ Արդէն քաղաքի մուտքը բաց էր եւ ֆրանսացիները կարողութիւնը ունէին նետուիլ գրոհի, սակայն ֆրանսացիներուն խանգարեց երկրորդ պարիսպը։ Ֆրանսացիները երկրորդ պարիսպը քանդելու նպատակով տեղ բերին մէկ հրետանային մարտկոց, մէկ այլ մարտկոց սկսաւ այդ հատուածին մէջ երկրորդ աշտարակի գնդակոծումը։

Քաղաքի պաշտպանները յաճախ պատասխան գրոհներ կը ձեռնարկէին, սակայն անոնք ծանր կորուստներ կռելով դուրս կը շպրտէին։ Արտագրոհներու արդիւնքը այն էր, որ թուրքերը կորսնցուցին շուրջ 9000 զինուոր։ Հռոդոսեան բանակը կ՛ուշանար։ Ապրիլի վերջը, Ջազառը կը նախաձեռնէր լքել քաղաքը։

Ֆրանսացիները յաջողեցան գրաւել քաղաքի մէկ հատուածը։

7 մայիսին հեռուն արդէն կ՛երեւէին հռոդոսցիները։ Յաջորդ օրը՛ անոնք արդէն քաղաքին մէջն էին։ Ֆրանսացիները լուրջ վնասներ կը հասցնէին հռոդոսեան բանակին։

Պաշարման դադարեցումը

13 մայիսին Նապոլեոնը տագնապալի լուրեր ստացաւ Փարիզէն։ Պարզ դարձաւ, որ Նապոլեոնը պէտք է դադարեցնէր պաշարումը եւ վերադառնար Ֆրանսա։ Վեց օր շարունակ Նապոլեոնը գկը ռմբակոծէր քաղաքը՝ հողին հաւասարեցան գլխաւոր մզկիթը եւ փաշայի պալատը։

20 մայիսին ֆրանսացիները դադրեցուցին պաշարումը եւ ուղեւորուեցան Եգիպտոս։ Պաշարուածները հասկացան, որ ֆրանսացիները միայն 21 մայիսին նահանջած են։

Հետեւանքներ

Ենդհանուր առմամաբ, ֆրանսացիները կորսնցուցին 500 մարդ՝ ներառեալ երեք մեծաւորներու։ Թուրքերու կորուստները կը գերազանցէին 10 հազարը։ Չնայած անոր, որ Նապոլեոնը չկ՛րցաւ գրաւել Աքքան, ան յաջողեցաւ ջախջախել դժուարութեամբ հաւաքագրուած թրքական բանակը, այսպիսով, անուղակիօրէն պաշտպանելով Եգիպտոսը վերջիններէն։ Եգիպտոսի դէմ թուրքերը ուղարկեցին 18 հազարանոց բանակ, սակայն Աբուքիի ճակատամարտի ընթացքին թուրքերը գլխովին ջախջախուեցան։

Գրականությին

• Histoire philosophique de la révolution de France [1]
• Histoire de l'expédition d'Égypte et de Syrie - de Jean Joseph Ader, Charles Théodore Beauvais de Préau - 1826 [2]
• Guerre d'Orient: Campagnes de Égypte et de Syrie, 1798-1799 - de comte Henri-Gratien Bertrand, Napoleon - 1847 [3]