Եփրեմ Ասորի

Եփրեմ Ասորի (արամերէն/ասորերէն` ܐܦܪܝܡ ܣܘܪܝܝܐ, Mor/Mar Afrêm Sûryāyâ; յունարէն`;լատ.՝ Ephraem Syrus, 306, Մծբին, Միջագետք (Հռոմէական նահանգ), Արեւելքի թեմ, Արեւելքի գաւառապետութիւն, Հռոմէական Կայսրութիւն - 9 Յունիս 373, Եդեսիա, Osroene, Արեւելքի թեմ, Արեւելքի գաւառապետութիւն, Հռոմէական Կայսրութիւն), նշանաւոր ասորի քրիստոնեայ գրող, աստուածաբան, եկեղեցւոյ հայր, ընդհանրական եկեղեցւոյ՝ ինչպէս նաեւ Հայ առաքելական եկեղեցւոյ սուրբ։ Ապրած եւ գործունէութիւն ծաւալած է Հայոց Միջագետքի Մծբին քաղաքին մէջ։ Ընդհանրական եկեղեցւոյ նշանաւոր հայրապետներէն է, Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ համաքրիստոնէական սուրբ հայրերէն, որոնք ծանօթ են «երկոտասան վարդապետք» անունով։

Եփրեմ Ասորի
Ծնած է	306
Ծննդավայր	Մծբին, Միջագետք (Հռոմէական նահանգ), Արեւելքի թեմ, Արեւելքի գաւառապետութիւն, Հռոմէական Կայսրութիւն
Մահացած է	9 Յունիս 373
Մահուան վայր	Եդեսիա, Osroene, Արեւելքի թեմ, Արեւելքի գաւառապետութիւն, Հռոմէական Կայսրութիւն
Կրօնք	Church in Gabowe Grądy? եւ Սիրիական քրիստոնեություն?
Մասնագիտութիւն	աստուածաբան, սարկաւագ, բանաստեղծ, գրագէտ, քահանայ
Աշխատավայր	School of Nisibis?
Վարած պաշտօններ	սարկաւագ

Կեանքը

Սերած է ասորի ընտանիքէ մը։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Մծբինի մէջ, ուր մկրտուած է իր ուսուցիչին՝ Յակոբ Մծբնացիին ձեռքով։ Եփրեմ Ասորի ուսումը ստացած է քրիստոնէական մշակոյթի նշանաւոր կեդրոն՝ Եդեսիոյ «Պարսից» դպրոցին մէջ։ Ըստ աւանդութեան՝ ան Յակոբ Մծբնացիին ուղեկցած է Նիկիա եւ 325-ին անոր հետ մասնակցած՝ Ա. տիեզերական ժողովին։ Տասը տարիէն աւելի ապրած եւ ստեղծագործած է Եդեսիոյ մէջ, ուր գրած է իր առաջին գործերը եւ ունեցած՝ բազմաթիւ աշակերտներ։

Պարսից Սասանեան Շապուհ Բ. թագաւորին (311-380)՝ քրիստոնեաներուն նկատմամբ գործադրած հալածանքներէն խուսափելու համար՝ 360-ական թուականներուն իր աշակերտներուն եւ քրիստոնեայ հայրենակիցներուն հետ տեղափոխուած է Մծբին։ Յակոբ Մծբնացի զինք նշանակած է տեղի քրիստոնէական դպրոցին տեսուչը։ Սակայն 363-ին, երբ պարսիկները գրաւած են Մծբինը, Եփրեմ Ասորի հարկադրուած վերադարձած է Եդեսիա, կարճ ժամանակ ետք մեկնած է Եգիպտոս, ուր 8 տարի ճգնած է Թիպեթի նշանաւոր մենաստաններուն մէջ։ 370-371 այցելած է Կապադովկեան Կեսարիա, հանդիպած՝ Բարսեղ Կեսարացիին, որ, ըստ աւանդութեան, զինք սարկաւագ ձեռնադրած է։

Ստեղծագործական գործունէութիւն

Եփրեմ Ասորին ԺԶ. դարուն, ռուսական նկարազարդում

Եփրեմ Ասորիին գրիչին կը պատկանին կամ կը վերագրուին Ս. գրային բազմաթիւ մեկնութիւններ, որոնցմէ՝ Տատիանոսի Համաբարբառին մեկնութիւնը, դաւանական գործեր, ճառեր, աղօթքներ, ներբողներ, կցուրդներ, որոնք շարադրուած են արեւելաքրիստոնէական միտքին յատուկ խորհրդապաշտական ոգիով, յայտնութենական թափանցումներով եւ քնարականութեամբ։

Եփրեմ Ասորիին մեկնութիւններուն մէջ Աստուածաշունչին պատմութիւնը, տառացի իմաստը գերիշխող է այլաբանականին նկատմամբ։ Դաւանաբանական աշխատութիւնները ուղղուած են իր ժամանակի զանազան աղանդներուն եւ հոսանքներուն դէմ։ Ինչպէս՝ «Ընդդէմ յանդուգն փորձարարներու», «Ընդդէմ բարդածանական, մարքիոնական եւ մեսալեան աղանդին», «Յաղագս մարգարտին...», «Կամքի ազատութեան մասին եւ ընդդէմ կոյր ճակատագիրի պաշտպաններու», «Ապաշխարութեան մասին՝ ընդդէմ նովացիաններու» եւ այլ երկեր, որոնք շարադրուած են ոչ թէ քննադատութեան նպատակով, այլ՝ խորհրդածութեան, սրտաբուխ յորդորի եղանակով։ Ան գրեթէ երբեք չէ խորացած հերձուածներու գաղափարական ակունքներու բացայայտման մէջ, որովհետեւ անոնք ուղղուած են յատկապէս ժողովուրդի լայն զանգուածներուն՝ «Եփրեմ Ա. Ձորագեղցի»ն, «Մ. Յովնաթանեան» (1830-1840, ՀԱՊ, Երեւան) եւ մասամբ ալ՝ գրուած են (տաղաչափուած) եկեղեցւոյ մէջ երգելու նպատակով։

Եփրեմ Ասորի գրած է բազմաթիւ հոգեւոր երգեր՝ նուիրուած Ս. Ծննդեան տօնին, Մկրտութեան, Ս. Յարութեան, Համբարձման, պահքին եւ այլն։ Երգերու յօրինման շարժառիթը Միջագետքի մէջ լայն տարածում գտած մեսալեան աղանդին աղօթամատոյցներուն հոգեւոր կիրառութենէն դուրս մղումն էր եւ եկեղեցական արարողութիւններուն կարգաւորումը։ Ասորիին գրիչին կը պատկանին նաեւ Ս. Ծննդեան, Քրիստոսի չարչարանքներուն եւ Յարութեան մասին, թաղման կարգին եւ ապաշխարութեան երգեր։

Եփրեմ Ասորիին երկերուն մեծ մասը հայացած են Ե. դարուն, գրչագրուած եւ շրջանառութեան մէջ մտած բազմաթիւ ընդօրինակութիւններով։ Թարգմանուած են Հին եւ Նոր կտակարաններու մեկնութիւններ, կցուրդներ, աղօթքներ, կանոններ, խրատներ, քարոզներ եւ ճառեր։ Միայն հայերէն թարգմանութեամբ պահպանուած են հոգեւոր երգերու ժողովածուն (Մատրաշա), «Նիկոմեդիական եղերերգութիւնները», Գործք առաքելոցի, Պօղոս առաքեալին 14 թուղթերուն մեկնութիւնները, Տատիանոսի Համաբարբառին մեկնութեան զգալի մասը, Հնգամատեանին, Հեսուի, Դատաւորաց, Թագաւորութեանց, Մնացորդաց Ա. եւ Բ. գիրքերու մեկնութիւններու համառօտ տարբերակները։ Ասորի գործերուն հայերէն թարգմանութիւնները ունին երկու կարեւոր նշանակութիւն։ Նախ՝ անոնք կը ներկայացնեն արեւմտեան ազդեցութենէն զերծ մնացած բնիկ արամէախօս քրիստոնէական աստուածաբանութեան իւրայատուկ գիծերը եւ երկրորդ՝ անոնք շահեկան են աստուածաշնչեան բնագիրներու, յատկապէս Նոր կտակարանի ուսումնասիրութեան համար, որովհետեւ ստեղծուած են աւելի վաղ, քան Նոր կտակարանէն՝ մեզի հասած յունարէն եւ ասորերէն հնագոյն ընդօրինակութիւնները։

Եփրեմ Ասորիին գործերուն հայերէն թարգմանութիւններուն զգալի մասը, յատկապէս մեկնութիւններն ու աղօթքները, բազմիցս վերահրատարակուած են։ Հայ եկեղեցին Ս. Եփրեմ Ասորիին յիշատակը կը տօնէ տարին 2 անգամ՝ 1 Յունուարին մօտիկ շաբաթ օրը եւ Հոկտեմբերի վերջին շաբաթ օրը՝ «երկոտասան վարդապետաց» հետ։

Աղբիւրներ

• Amar Joseph Phillip (1995)։ «A Metrical Homily on Holy Mar Ephrem by Mar Jacob of Sarug: Critical Edition of the Syriac Text, Translation and Introduction»։ Patrologia Orientalis 47 (1): 1–76 
• Azéma Yvan, խմբգր․ (1965)։ Théodoret de Cyr: Correspondance 3։ Paris: Editions du Cerf 
• Biesen Kees den (2006)։ Simple and bold : Ephrem's art of symbolic thought (1. Gorgias Press հրտրկթն․)։ Piscataway, N.J.: Gorgias Press։ ISBN 1-59333-397-8 
• Biesen, Kees den (2011). Annotated Bibliography of Ephrem the Syrian. Lulu.com.
• Bou Mansour Tanios (1988)։ La pensée symbolique de saint Ephrem le Syrien։ Kaslik, Lebanon: Bibliothèque de l'Université Saint Esprit XVI 
• Brock Sebastian P. (1989)։ «Three Thousand Years of Aramaic Literature»։ Aram Periodical 1 (1): 11–23 
• Brock Sebastian P. (1992a) [1985]։ The Luminous Eye: The Spiritual World Vision of Saint Ephrem (2nd revised հրտրկթն․)։ Kalamazoo: Cistercian Publications։ ISBN 9780879075248 
• Brock Sebastian P. (1992b)։ Studies in Syriac Christianity: History, Literature, and Theology։ Aldershot: Variorum։ ISBN 9780860783053 
• Brock Sebastian P. (1992c)։ «Eusebius and Syriac Christianity»։ Eusebius, Christianity, and Judaism։ Detroit: Wayne State University Press։ էջեր 212–234։ ISBN 0814323618 
• Brock Sebastian P. (1997)։ «The Transmission of Ephrem's madrashe in the Syriac Liturgical Tradition»։ Studia Patristica 33: 490–505։ ISBN 9789068318685 
• Brock Sebastian P. (1999a)։ From Ephrem to Romanos: Interactions Between Syriac and Greek in Late Antiquity։ Aldershot: Ashgate։ ISBN 9780860788003 
• Brock Sebastian P. (1999b)։ «St. Ephrem in the Eyes of Later Syriac Liturgical Tradition»։ Hugoye: Journal of Syriac Studies 2 (1): 5–25 
• Brock Sebastian P. (2000)։ «Greek Words in Ephrem and Narsai: A Comparative Sampling»։ Aram Periodical 12 (1–2): 439–449։ doi:10.2143/ARAM.12.0.504480 
• Brock Sebastian P. (2003)։ «The Changing Faces of St Ephrem as Read in the West»։ Abba: The Tradition of Orthodoxy in the West։ Crestwood: St. Vladimir’s Seminary Press։ էջեր 65–80։ ISBN 9780881412482 
• Brock Sebastian P. (2004)։ «Ephrem and the Syriac Tradition»։ The Cambridge History of Early Christian Literature։ Cambridge: Cambridge University Press։ էջեր 362–372։ ISBN 9780521460835 
• Brock Sebastian P. (2017)։ «The Armenian Translation of the Syriac Life of St Ephrem and Its Syriac Source»։ Reflections on Armenia and the Christian Orient։ Yerevan: Ankyunacar։ էջեր 119–130։ ISBN 9789939850306 
• Brock Sebastian P., Harvey Susan A. (1998) [1987]։ Holy Women of the Syrian Orient։ Berkeley: University of California Press։ ISBN 9780520213661 
• Buck Christopher G. (1999)։ Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baha’i Faith։ New York: State University of New York Press 
• Butts Aaron M. (2011)։ «Syriac Language»։ Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage։ Piscataway, NJ: Gorgias Press։ էջեր 390–391 
• Butts Aaron M. (2019)։ «The Classical Syriac Language»։ The Syriac World։ London: Routledge։ էջեր 222–242 
• Debié Muriel (2009)։ «Syriac Historiography and Identity Formation»։ Church History and Religious Culture 89 (1–3): 93–114։ doi:10.1163/187124109X408014 
• Griffith Sidney H. (1986)։ «Ephraem, the Deacon of Edessa, and the Church of the Empire»։ Diakonia: Studies in Honor of Robert T. Meyer։ Washington: CUA Press։ էջեր 25–52։ ISBN 9780813205960 
• Griffith Sidney H. (1987)։ «Ephraem the Syrian's Hymns Against Julian: Meditations on History and Imperial Power»։ Vigiliae Christianae 41 (3): 238–266։ JSTOR 1583993։ doi:10.2307/1583993 
• Griffith Sidney H. (1990)։ «Images of Ephraem: The Syrian Holy Man and His Church»։ Traditio։ 45 (1989-1990): 7–33։ JSTOR 27831238։ doi:10.1017/S0362152900012666 
• Griffith Sidney H. (1997)։ Faith Adoring the Mystery: Reading the Bible with St. Ephraem the Syrian։ Milwaukee: Marquette University Press։ ISBN 9780874625776 
• Griffith Sidney H. (1998)։ «A Spiritual Father for the Whole Church: The Universal Appeal of St. Ephraem the Syrian»։ Hugoye: Journal of Syriac Studies 1 (2): 197–220 
• Griffith Sidney H. (1999)։ «Setting Right the Church of Syria: Saint Ephraem’s Hymns against Heresies»։ The Limits of Ancient Christianity: Essays on Late Antique Thought and Culture։ Ann Arbor: University of Michigan Press։ էջեր 97–114 
• Griffith Sidney H. (2002)։ «Christianity in Edessa and the Syriac-Speaking World: Mani, Bar Daysan, and Ephraem, the Struggle for Allegiance on the Aramean Frontier»։ Journal of the Canadian Society for Syriac Studies 2: 5–20։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-09-10-ին։ արտագրուած է՝ 2021-03-28 
• Griffith Sidney H. (2006)։ «St. Ephraem, Bar Daysān and the Clash of Madrāshê in Aram: Readings in St. Ephraem's Hymni contra Haereses»։ The Harp: A Review of Syriac and Oriental Studies 21: 447–472։ doi:10.31826/9781463233105-026 
• Griffith Sidney H. (2020)։ «Denominationalism in Fourth-Century Syria: Readings in Saint Ephraem’s Hymns against Heresies, Madrāshê 22–24»։ The Garb of Being: Embodiment and the Pursuit of Holiness in Late Ancient Christianity։ New York: Fordham University Press։ էջեր 79–100։ ISBN 9780823287024 
• Hansbury Mary (trans.) (2006)։ Hymns of St. Ephrem the Syrian (1. հրտրկթն․)։ Oxford: SLG Press 
• Healey John F. (2007)։ «The Edessan Milieu and the Birth of Syriac»։ Hugoye: Journal of Syriac Studies 10 (2): 115–127 
• Karim Cyril Aphrem (2004)։ Symbols of the Cross in the Writings of the Early Syriac Fathers։ Piscataway: Gorgias Press։ ISBN 9781593332303 
• Lipiński Edward (2000)։ The Aramaeans: Their Ancient History, Culture, Religion։ Leuven: Peeters Publishers։ ISBN 9789042908598 
• McVey Kathleen E., խմբգր․ (1989)։ Ephrem the Syrian: Hymns։ New York: Paulist Press 
• Messo Johny (2011)։ «The Origin of the Terms Syria(n) and Suryoyo: Once Again»։ Parole de l'Orient 36: 111–125 
• Millar Fergus (2011)։ «Greek and Syriac in Edessa: From Ephrem to Rabbula (CE 363-435)»։ Semitica et Classica 4: 99–114 
• Minov Sergey (2013)։ «The Cave of Treasures and the Formation of Syriac Christian Identity in Late Antique Mesopotamia: Between Tradition and Innovation»։ Between Personal and Institutional Religion: Self, Doctrine, and Practice in Late Antique Eastern Christianity։ Brepols: Turnhout։ էջեր 155–194 
• Minov Sergey (2020)։ Memory and Identity in the Syriac Cave of Treasures: Rewriting the Bible in Sasanian Iran։ Leiden-Boston: Brill։ ISBN 9789004445512 
• Mourachian Mark (2007)։ «Hymns Against Heresies: Comments on St. Ephrem the Syrian»։ Sophia 37 (2) 
• Mitchell Charles W., խմբգր․ (1912)։ S. Ephraim's Prose Refutations of Mani, Marcion, and Bardaisan 1։ London: Text and Translation Society 
• Mitchell Charles W., Bevan Anthony A., Burkitt Francis C., խմբգրնր․ (1921)։ S. Ephraim's Prose Refutations of Mani, Marcion, and Bardaisan 2։ London: Text and Translation Society 
• Palmer Andrew N. (2003)։ «Paradise Restored»։ Oriens Christianus 87: 1–46 
• Parry Ken, խմբգր․ (1999)։ The Blackwell Dictionary of Eastern Christianity։ Malden: Blackwell Publishing։ ISBN 9781405166584։ doi:10.1002/9781405166584 
• Possekel Ute (1999)։ Evidence of Greek Philosophical Concepts in the Writings of Ephrem the Syrian։ Leuven: Peeters Publishers։ ISBN 9789042907591 
• Rompay Lucas van (2000)։ «Past and Present Perceptions of Syriac Literary Tradition»։ Hugoye: Journal of Syriac Studies 3 (1): 71–103 
• Rompay Lucas van (2004)։ «Mallpânâ dilan Suryâyâ Ephrem in the Works of Philoxenus of Mabbog: Respect and Distance»։ Hugoye: Journal of Syriac Studies 7 (1): 83–105 
• Rubin Milka (1998)։ «The Language of Creation or the Primordial Language: A Case of Cultural Polemics in Antiquity»։ Journal of Jewish Studies 49 (2): 306–333։ doi:10.18647/2120/JJS-1998 
• Russell Paul S. (2005)։ «Nisibis as the Background to the Life of Ephrem the Syrian»։ Hugoye: Journal of Syriac Studies 8 (2): 179–235 
• Ruzer Serge (2014)։ «Hebrew versus Aramaic as Jesus’ Language: Notes on Early Opinions by Syriac Authors»։ The Language Environment of First Century Judaea։ Leiden-Boston: Brill։ էջեր 182–205։ ISBN 9789004264410 
• Simmons Ernest (1959)։ The Fathers and Doctors of the Church։ Milwaukee: Bruce Publishing Company 
• Toepel Alexander (2013)։ «The Cave of Treasures: A new Translation and Introduction»։ Old Testament Pseudepigrapha: More Noncanonical Scriptures 1։ Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company։ էջեր 531–584։ ISBN 9780802827395 
• Wickes Jeffrey (2015)։ «Mapping the Literary Landscape of Ephrem's Theology of Divine Names»։ Dumbarton Oaks Papers 69: 1–14։ JSTOR 26497707 
• Wood Philip (2007)։ Panicker Geevarghese, Thekeparampil Rev. Jacob, Kalakudi Abraham, խմբգրնր․։ «Syrian Identity in the Cave of Treasures»։ The Harp 22: 131–140։ ISBN 9781463233112։ doi:10.31826/9781463233112-010 
• Wood Philip (2012)։ «Syriac and the Syrians»։ The Oxford Handbook of Late Antiquity։ Oxford: Oxford University Press։ էջեր 170–194։ ISBN 9780190277536