Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեան

Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեան;
Ծնած է	16 Փետրուար 1919
Ծննդավայր	Պաաքուպա, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	12 Հոկտեմբեր 2012 (93 տարեկանին)
Մահուան վայր	Երուսաղէմ
Կրօնք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Մասնագիտութիւն	քահանայ
Վարած պաշտօններ	Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքարան

Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեան (16 Փետրուար 1919(1919-02-16)^[1], Պաաքուպա, Օսմանեան Կայսրութիւն - 12 Հոկտեմբեր 2012(2012-10-12)^[2], Երուսաղէմ^[3]) Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարք։ Կոմիտասագէտ: Հեղինակ է 20 մենագրութիւններու, որոնց մէջ` բանաստեղծական երեք ժողովածու, հայկական Ս. Պատարագի ուսումնասիրութիւն, հայոց Մեծ Եղեռնին նուիրուած գիրքեր եւ Երուսաղէմի սուրբ վայրերու մանրամասն ուղեցոյց:

Կենսագրութիւն

Ամենապատիւ Տ. Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեանը ծնած է 16 Փետրուար, 1919-ին^[4], Պաղտատ-ի հիւսիսը՝ Պաաքուպայի գաղթակայանին մէջ (Իրաք):

Պաղտատի Սրբոց Թարգմանչաց հայկական դպրոցի նախակրթական ուսումը աւարտելէն ետք ընդունուած է Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքարանի Սրբոց Յակոբեանց ժառանգաւորաց վարժարան։

23 Յուլիս, 1939-ին ձեռնադրուած է կուսակրօն քահանայ ստանալով Թորգոմ անունը:

1939-1946 Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքարանի մէջ տարբեր պաշտօններ վարած է:

Յուլիս 1946-ին մեկնած է ԱՄՆ եւ նշանակուած է Հիւսիսային Ֆիլատելֆիայի (Փենսիլվանիա) Ս. Երրորդութիւն հայկական եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ։

1951-ին Ամերիկայի Արեւելեան թեմի առաջնորդի կողմէն նշանակուած է թեմի առաջնորդական փոխանորդ։

1954-ին Հիւսիսային Ֆիլատելֆիա մէջ մէկ տարիով վերսկսելով ծառայութիւնը՝ Հայր Թորգոմը վերադարձած է Երուսաղէմ եւ նշանակուած է ճեմարանի տեսուչ։ Ան նաեւ վարած է Պատրիարքարանի դիւանապետի պարտականութիւնները։

1960-ին վերադառնալով ԱՄՆ՝ ուսումը շարունակելու նպատակով ընդունուած է Քեմպրիճի Եպիսկոպոսական Աստուածաբանական Դպրոց (Մասաչուսեթս)։

1960-1962 եղած է հայ եկեղեցւոյ Ամերիկայի Թեմի առաջնորդ:

14 Հոկտեմբեր, 1962-ին, ձեռամբ երջանկայիշատակ Ամենայն Հայոց Վազգէն Ա. Կաթողիկոսի, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի մէջ ձեռնադրուած է եպիսկոպոս:

Արեւելեան Թեմի առաջնորդի պաշտօնին մէջ 24 տարի ծառայելէն յետոյ Թորգոմ արքեպիսկոպոսը 11 Մարտ, 1990-ին կ՛ընտրուի Երուսաղէմի 96-րդ Պատրիարք: Նոյն տարին կը ստանձնէ Սիոն ամսագրի գլխաւոր խմբագիրի պաշտօնը:

19 Օգոստոս, 1994-ին Վազգէն Ա. Կաթողիկոսի մահէն յետոյ նշանակուած է կաթողիկոսական տեղապահ:

Թորգոմ Պատրիարքը մեծ աւանդ ունեցած է միջազգային էկումենիկ յարաբերութիւններու զարգացման գործին: Ան ծառայած է ԱՄՆ-ի մէջ Քրիստոսի Եկեղեցիներու Ազգային Ժողովի յանձնաժողովին մէջ, նախագահած է “կրօնն ամերիկեան կեանքին մէջ” խորհուրդը: Եղած է նաեւ “խղճմտանքի կոչ” հիմնադրամի տնօրէններու խորհուրդի անդամ:

Պատրիարք Հայրը ճանչցուած Կոմիտասագէտ էր:^[5]

Երկարատեւ հիւանդութենէ ետք` կեանքի 93-րդ տարին ի Տէր ննջեց Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարք Ամենապատիւ Տ. Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեանը՝ վախճանեցաւ 12 Հոկտեմբեր 2012-ին, Երուսաղէմ:^[6]

Կոչում եւ Շքանշաններ

Ստացած է ակադեմիական պարգեւներ, արժանացած է Նիւ Եորքի Ընդհանուր Աստուածաբանական Ճեմարանի պատուաւոր դոկտորի կոչումին:

1986-ին ստացած է Ազատութեան Արձան եւ Էլիս Այլընդ շքանշանները:

12 Փետրուար, 2010-ին -ին ՀՀ Նախագահի հրամանագրով պարգեւատրուած է Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով^[7]:

Աշխատութիւններ

Թորգոմ Պատրիարքը հեղինակ է 20 մենագրութիւններու՝ Տիրան Արքեպիսկոպոս Ներսոյեան. Քահանայութեան 25-Ամեայ Յոբելեանին Առթիւ 1954, Հայ Ուխտաւոր Պատկերազարդ Ուղեցոյց Սուրբ Տեղեաց 1958, Վանքի Օրեր 1972, Սէրը Կամար (անգլ. Եւ հրն., 1983) ՝ Շէն-Մահ ծածկանունով:

^[8]: Հեղինակ է հայկական պատարագին նուիրուած ուսումնասիրական հատորի մը, ունի նաեւ Մեծ Եղեռնին նուիրուած գիրքեր:

^[9]: Թորգոմ Արքեպիսկոպոս Մանուկեանի աշխատութիւնները՝ • ՅՈԲԵԼԵԱՆ ~ JUBILEE. Note: The Կոնթակ by Catholicos Vasken I…,• ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՈԳԻՈՎ . Ձօն Իր Մահուան 50 Ամեակին…, ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՀԱՆՃԱՐԸ ԻՐ ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ ՄԷՋ

Կոմիտասի Հանճարը Իր Պատարագին մէջ, Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ, 2003:
Վանքի Օրեր եւ Սէրը Կամար - Բ տպագրութիւն: Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ: Շէն - Մահ, 2001:
Ա. Օրագրութիւն Սարկաւագի Բ. Քառասունք Գ. Ուսուցիչ Դ. Ականչդ տուր ինծի: 2001:
Օրագրութիւն Բեթղեհէմի Տեսչութեան Բ. Մաս 1934-1981 ըստ Հին Տոմարի: Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ: 2000:
Օրագրութիւն Ս. Ծննդեան Այրին Արարողութեանց եւ Սովորութեանց - Ա. Մաս 1929-1933 ըստ Հին Տոմարի: Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ: 1996:
Արարողութիւնք Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց Տաճարի եւ Սուրբ Տեղեաց մէջ։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Տպարան: 1995:
Նամականի Երաժիշտ Վարդան Սարգսեանի: Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ: 1995:
Արձագանգուն մեղեդիներ (Անձնական Մեկնութիւններ): Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ: 1995:
Սարկաւագի Ուղեցոյց Ս. Պատարագի մէջ։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Տպարան: 1994:
Վերելք: 1993:
Հայրիկ Ջան: 1990:
Սարկաւագ (Առաւօտեան ժամերգութիւն): Նիւ Եորք: 1988:
Կոմիտասի Հանճարը: Նյու Յորք: 1985:
Բացատրական «Սարկաւագի Ուղեցոյց » Գիրքին մասին: Նիւ Եորք: 1985:
Թորգոմ Արքեպիսկոպոս Մանուկեան - Յոբելեան: Published by the Diocese of the Armenian Church of A, erica, New York.
Հայ Եկեղեցւոյ Կորուստը Եղեռնին: Նիւ Եորք: 1972:
Վանքի Օրեր: Շէն-Մահ: 1972:
Հայ ուխտաւոր: Տպարան Սրբոց Յակոբեանց - Երուսաղէմ: 1958:
Խումբին հետ (Հաւատքի Կայծեր): Տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ: 1958:
Տիրան Արքեպիսկոպոս Ներսոյեան: Յոբելինական կեդրոնական յանձնախումբ: 1954:

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Torkom Manoogian, Archbishop of Armenian Orthodox Church, Dies at 93
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #1042356181 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ «Տ.ԹՈՐԳՈՄ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ»։ Abaka News (en-CA)։ 2019-02-15։ արտագրուած է՝ 2019-11-13
↑ Archbishop Torkom Manoogian's Lecture on Komitas' Patarag^{[permanent dead link]} Թորգոմ Արքեպիսկոպոս Մանուկեանի դասախօսութիւն/պարապմունքը Կոմիտասի «Պատարագ»-ի մասին, որ տեղի ունեցած է 1988-ին
↑ ՎԱԽՃԱՆԱԾ Է ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԸ Archived 2013-12-08 at the Wayback Machine. ՎԱԽՃԱՆԱԾ Է ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԸ
↑ Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեանին Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով պարգեւատրելու մասին^{[permanent dead link]}
↑ Թորգոմ Արք. Մանուկեան
↑ Թորգոմ Արքեպիսկոպոս Մանուկեան

Աղբիւրներ

Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Հատոր ԼԳ., Պէյրութ, 2013, էջ 543։
ԱՄՆ Արեւմտեան հայոց թեմ։

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[[http://www.nytimes.com/2012/10/19/nyregion/torkom-manoogian-archbishop-of-armenian-orthodox-church-dies-at-93.html?_r=0_Torkom_Manoogian,_Archbishop_of_Armenian_Orthodox_Church,_Dies_at_93]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Torkom Manoogian, Archbishop of Armenian Orthodox Church, Dies at 93

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Գերմանիոյ_Ազգային_Գրադարան|Deutsche_Nationalbibliothek]]</i>_[http://d-nb.info/gnd/1042356181/_Record_#1042356181]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #1042356181 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[4] «Տ.ԹՈՐԳՈՄ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ»։ Abaka News (en-CA)։ 2019-02-15։ արտագրուած է՝ 2019-11-13

[5] Archbishop Torkom Manoogian's Lecture on Komitas' Patarag^{[permanent dead link]} Թորգոմ Արքեպիսկոպոս Մանուկեանի դասախօսութիւն/պարապմունքը Կոմիտասի «Պատարագ»-ի մասին, որ տեղի ունեցած է 1988-ին

[6] ՎԱԽՃԱՆԱԾ Է ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԸ Archived 2013-12-08 at the Wayback Machine. ՎԱԽՃԱՆԱԾ Է ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԸ

[7] Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեանին Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով պարգեւատրելու մասին^{[permanent dead link]}

[ահա-8] Թորգոմ Արք. Մանուկեան

[9] Թորգոմ Արքեպիսկոպոս Մանուկեան

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկեան
Ծնած է	16 Փետրուար 1919(1919-02-16)^[1]
Ծննդավայր	Պաաքուպա, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	12 Հոկտեմբեր 2012(2012-10-12)^[2] (93 տարեկանին)
Մահուան վայր	Երուսաղէմ^[3]
Կրօնք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Մասնագիտութիւն	քահանայ
Վարած պաշտօններ	Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքարան