Ժեհիթայի Քարանձաւ

Ժեհիթայի Քարանձաւ (արաբերէն` مغارة جعيتا‎), երկու իրարմէ առանձին, բայց հաղորդակցող քարանձաւներու համակարգ մը, որ ունի շուրջ 9 քմ. երկայնք: Քարանձաւը կը գտնուին նահր էլ Քալպ հովիտին մէջ:

Նկարագրութիւն

Խմբագրել

Ժեհիթան (յաճախ կ'անուանուի նաեւ նահր էլ Քալպ) չոր քարանձաւ մըն է, գետի հոսանքէն 56 մեթր արեւելք, ստորին քարանձաւին հետ կապուած է նեղ փապուղիներով:

Բնական մուտքը ծովու մակերեսէն 100 մեթր բարձր է: Անիկա կը գտնուի Միջերկրականի ծովափէն 5 քմ. արեւելք, իսկ Լիբանանի մայրաքաղաք Պէյրութէն՝ 18 քմ. հարաւ[1][2]:

Ժեհիթայի մէջ յայտնաբերուած են հին բնակչութեան ապացոյցներ[3]: Ստորին քարանձաւը հնագոյն ժամանակներուն բնակեցուած է. անիկա վերայայտնաբերուած է 1836-ին, Ուիլիամ Թոմսընի կողմէ, երբ ան անձաւը այցելած է նաւակով մը:

1958-ին, պեղումներու շնորհիւ, ստորին քարանձաւէն 60 մեթր վեր կը յայտնաբերուի վերին քարանձաւներու ցանցը: Քարանձաւներու ցանցը կազմուած է իրարու միացած խորշերէ, որոնցմէ ամէնէն մեծը ունի 120 մեթր բարձրութիւն:

Ժեհիթան Լիբանանի ազգային խորհրդանիշն է, զբօսաշրջութեան կեդրոն մը, որ ունի կարեւոր հանրային, տնտեսական եւ մշակութային նշանակութիւն:

Եղած է աշխարհի նոր 7 հրաշալիքներու եզրափակիչ հանգրուանին անցնող 14 թեկնածուներէն մէկը:

 
Դէպի Քարանձաւ

Պատմութիւն

Խմբագրել
 
Գերշ. Դանիէլ Լ․ Պլիս, Ժեհիթա քարանձաւը առաջին հետազօտողներէն մէկը

Մետաղաձուլութեան հնագոյն մնացորդներ յայտնաբերուած են Նահր էլ Քալպի մօտ գտնուող փոքր քարանձաւին մէջ, որմէ կ'ենթադրուի, որ հնագոյն ժամանակներուն քարանձաւը օգտագործուած է թուրերու ձուլման համար[4]:

Ուիլիամ Թոմսըն Ժեհիթայի ստորգետնեայ գետը յայտնաբերած է 1836-ին: Ամերիկացի քարոզիչ Թոմսըն քարանձաւէն շուրջ 50 մեթր ներս խորանալով, հասած է ստորգետնեայ գետի մը եւ կրահած, թէ յառաջացող արձագանքը մեծ նշանակութիւն ունեցող քարանձաւ մը կրնայ ըլլալ:

1873-ին քարանձաւները ուսումնասիրած են Պէյրութի ջրային ընկերութեան ճարտարագէտներ՝ Վ․ Ջ․ Մաքսուէլ եւ Հ․ Գ․ Հաքսլի, ինչպէս նաեւ իրենց ընկերը՝ Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի նախագահ Գերշ. Դանիէլ Պլիս:

1873 եւ 1874 թուականներուն երկու գիտարշաւներու ընթացքին, անոնք քարանձաւէն շուրջ 1060 մեթր ներս խորացած են: Պլիս, Մաքսուէլ եւ միւս ճարտարագէտները իրենց անունները եւ տարեթիւը արձանագրած են Մաքսուէլի սիւնին վրայ, որ ունի 625 մեթր բարձրութիւն: 200 մեթրէն ներս, այսպէս կոչուած պանթէոնին մէջ, անոնք գրած են իրենց անունները, իսկ գիտարշաւին մանրամասնութիւնները թուղթի մը վրայ գրելէ ետք, շիշի մը մէջ դրած են ու զետեղած պտկաքարի մը վրայ: Ժամանակի ընթացքին ջուրը շիշին վրայ ճերմակ կիր մը կապած է` շիշը ամրացնելով քարին վրայ:

1892 - 1940 թուականներուն գիտարշաւներ կազմակերպած են անգլիացի, ամերիկացի եւ ֆրանսացի հետազօտողներ: Անոնք 1750 մեթր խորացած են քարանձաւէն ներս:

1940-ականներուն լիբանանցի հետազօտողներ, յատկապէս Speleo Club du Liban-ի (Լիբանանի հանքափորներու ակումբ) անդամ Լիոնէլ Ղոռան[5] աւելի խորանալով քարանձաւէն ներս, յայտնաբերած են հսկայական ստորգետնեայ համակարգ մը, որ այսօրուան տուեալներով ունի շուրջ 9 քմ. երկայնք[6][7][8]:

1958-ին ստորին քարանձաւները կը բացուին հասարակութեան համար, հակառակ անոր, որ հետազօտութիւնները դեռ կը շարունակուէին: Այս հետազօտութիւններուն շնորհիւ հետագային կը յայտնաբերուին վերին քարանձաւները[6]:

1962-ին, Սպելէոյ Ակումբը կը սկսի հետազօտել վերին քարանձաւը՝ զբօսաշրջութեան փապուղի փորելու նպատակով:

Վերին քարանձաւին վրայ աշխատանքները կը սկսին 1968-ին[5]: Քարանձաւին բացման կը յաջորդէ քայլուղիներու տեղադրումը, որ զբօսաշրջիկներուն կը թոյլատրէ անվտանգ քալել վերին քարանձաւին մէջ[9]:

 
Ժեհիթայի Ճոպանուղին

1969-ին վերին քարանձաւին պաշտօնական բացման առիթով կը նուագէ ֆրանսացի երգահան Ֆրանսուա Պէյլ[6][10]: Այս միջոցառումը կազմակերպած էր լիբանանցի նկարիչ եւ քանդակագործ Ղասան Քլինք[6]: Հոս կը կազմակերպուին նաեւ այլ մշակութային միջոցառումներ, ինչպէս` գերմանացի երգահան Քարլհայնց Շտոքհաուզընի համերգը Նոյեմբեր 1969-ին[10][11] իսկ 2008-ին` լիբանանահայ երգահան Կի Մանուկեանի համերգը[10][12]:

1978-ին, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին, քարանձաւները կը փակուին[6] եւ կ'օգտագործուին ռազմամթերք պահպանելու նպատակով[13]: Քարանձաւները կը վերաբացուին 1995-ին[14] եւ այսօր կը համարուին Լիբանանի կարեւոր բնական զբօսաշրջութեան կեդրոններէն մէկը[15][16]:

Այլ Անուանումներ

Խմբագրել
 
Քարանձաւին զբօսաշրջութեան կառոյցները

Յայտնաբերումէն ետք քարանձաւին անունը քանի մը անգամ փոխուած է: Սկիզբը անուանուած է «Նահր էլ Քալպի քարանձաւներ», ապա անուանուած է համապատասխանաբար «Դջայթա», «Ճէհիթա» եւ վերջապէս «Ժեհիթա»: Ժեհիթա արամերէնէն թարգմանաբար կը նշանակէ աղմկոտ ջուր: Անուան փոփոխութիւնը տեղի ունեցած է 1927-ին:[17]

Դրամահատութիւն Եւ Դրոշմաթուղթ

Խմբագրել

1961-ին, Ժեհիթա կը դառնայ ազգային խորհրդանիշ, կը տպուին դրոշմաթուղթեր՝ զբօսաշրջութիւնը խթանելու նպատակով: Դրոշմաթուղթին վրայ պատկերուած Մարուն Հաժ անունով անձը 40 տարի ետք դեռ նաւակներ կը վարէ[18]: Ժեհիթա քարանձաւը պատկերուած է նաեւ 1964-ին մէկ Լիրային վրայ:[19]

Ծանօթագրութիւններ

Խմբագրել
  1. Verheyden, Sophie; Fadi Nader, Hai Cheng, Lawrence Edwards , Rudy Swennen.
  2. Centre de development et de recherche (CDR) (2008).
  3. Lorraine Copeland; P. Wescombe (1965).
  4. "Qada' (caza) Keserwan" Archived 2011-05-16 at the Wayback Machine. (.
  5. 5,0 5,1 "Spռlռo Club du Liban - History".
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Duckeck, Jochen (6 January 2008).
  7. Short, Ramsay (2003-05-24).
  8. Larwood, Elaine; Hassan Salamռ - Sarkis.
  9. ARCHNET; Aga Khan Trust for Culture (AKTC).
  10. 10,0 10,1 10,2 Blesser, Barry; Linda-Ruth Salter (2007).
  11. Anne-Marie Deshayes (1969).
  12. Lebanese Broadcasting Corporation (Director) (2008).
  13. Fadi H., Nader (2004).
  14. Carter, Terry; Lara Dunston, Amelia Thomas (2008).
  15. "Jeita Grotto" Archived 2009-11-22 at the Wayback Machine..
  16. Oxford Business Group (2008).
  17. Karanouh, Rena.
  18. Thomas, Lera (January–February 2001).
  19. Bank of Lebanon (2007).

Արտաքին յղումներ

Խմբագրել