Ժեհիթայի Քարանձաւ
Ժեհիթայի Քարանձաւ (արաբերէն` مغارة جعيتا), երկու իրարմէ առանձին, բայց հաղորդակցող քարանձաւներու համակարգ մը, որ ունի շուրջ 9 քմ. երկայնք: Քարանձաւը կը գտնուին նահր էլ Քալպ հովիտին մէջ:
Նկարագրութիւն Խմբագրել
Ժեհիթան (յաճախ կ'անուանուի նաեւ նահր էլ Քալպ) չոր քարանձաւ մըն է, գետի հոսանքէն 56 մեթր արեւելք, ստորին քարանձաւին հետ կապուած է նեղ փապուղիներով:
Բնական մուտքը ծովու մակերեսէն 100 մեթր բարձր է: Անիկա կը գտնուի Միջերկրականի ծովափէն 5 քմ. արեւելք, իսկ Լիբանանի մայրաքաղաք Պէյրութէն՝ 18 քմ. հարաւ[1][2]:
Ժեհիթայի մէջ յայտնաբերուած են հին բնակչութեան ապացոյցներ[3]: Ստորին քարանձաւը հնագոյն ժամանակներուն բնակեցուած է. անիկա վերայայտնաբերուած է 1836-ին, Ուիլիամ Թոմսընի կողմէ, երբ ան անձաւը այցելած է նաւակով մը:
1958-ին, պեղումներու շնորհիւ, ստորին քարանձաւէն 60 մեթր վեր կը յայտնաբերուի վերին քարանձաւներու ցանցը: Քարանձաւներու ցանցը կազմուած է իրարու միացած խորշերէ, որոնցմէ ամէնէն մեծը ունի 120 մեթր բարձրութիւն:
Ժեհիթան Լիբանանի ազգային խորհրդանիշն է, զբօսաշրջութեան կեդրոն մը, որ ունի կարեւոր հանրային, տնտեսական եւ մշակութային նշանակութիւն:
Եղած է աշխարհի նոր 7 հրաշալիքներու եզրափակիչ հանգրուանին անցնող 14 թեկնածուներէն մէկը:
Պատմութիւն Խմբագրել
Մետաղաձուլութեան հնագոյն մնացորդներ յայտնաբերուած են Նահր էլ Քալպի մօտ գտնուող փոքր քարանձաւին մէջ, որմէ կ'ենթադրուի, որ հնագոյն ժամանակներուն քարանձաւը օգտագործուած է թուրերու ձուլման համար[4]:
Ուիլիամ Թոմսըն Ժեհիթայի ստորգետնեայ գետը յայտնաբերած է 1836-ին: Ամերիկացի քարոզիչ Թոմսըն քարանձաւէն շուրջ 50 մեթր ներս խորանալով, հասած է ստորգետնեայ գետի մը եւ կրահած, թէ յառաջացող արձագանքը մեծ նշանակութիւն ունեցող քարանձաւ մը կրնայ ըլլալ:
1873-ին քարանձաւները ուսումնասիրած են Պէյրութի ջրային ընկերութեան ճարտարագէտներ՝ Վ․ Ջ․ Մաքսուէլ եւ Հ․ Գ․ Հաքսլի, ինչպէս նաեւ իրենց ընկերը՝ Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի նախագահ Գերշ. Դանիէլ Պլիս:
1873 եւ 1874 թուականներուն երկու գիտարշաւներու ընթացքին, անոնք քարանձաւէն շուրջ 1060 մեթր ներս խորացած են: Պլիս, Մաքսուէլ եւ միւս ճարտարագէտները իրենց անունները եւ տարեթիւը արձանագրած են Մաքսուէլի սիւնին վրայ, որ ունի 625 մեթր բարձրութիւն: 200 մեթրէն ներս, այսպէս կոչուած պանթէոնին մէջ, անոնք գրած են իրենց անունները, իսկ գիտարշաւին մանրամասնութիւնները թուղթի մը վրայ գրելէ ետք, շիշի մը մէջ դրած են ու զետեղած պտկաքարի մը վրայ: Ժամանակի ընթացքին ջուրը շիշին վրայ ճերմակ կիր մը կապած է` շիշը ամրացնելով քարին վրայ:
1892 - 1940 թուականներուն գիտարշաւներ կազմակերպած են անգլիացի, ամերիկացի եւ ֆրանսացի հետազօտողներ: Անոնք 1750 մեթր խորացած են քարանձաւէն ներս:
1940-ականներուն լիբանանցի հետազօտողներ, յատկապէս Speleo Club du Liban-ի (Լիբանանի հանքափորներու ակումբ) անդամ Լիոնէլ Ղոռան[5] աւելի խորանալով քարանձաւէն ներս, յայտնաբերած են հսկայական ստորգետնեայ համակարգ մը, որ այսօրուան տուեալներով ունի շուրջ 9 քմ. երկայնք[6][7][8]:
1958-ին ստորին քարանձաւները կը բացուին հասարակութեան համար, հակառակ անոր, որ հետազօտութիւնները դեռ կը շարունակուէին: Այս հետազօտութիւններուն շնորհիւ հետագային կը յայտնաբերուին վերին քարանձաւները[6]:
1962-ին, Սպելէոյ Ակումբը կը սկսի հետազօտել վերին քարանձաւը՝ զբօսաշրջութեան փապուղի փորելու նպատակով:
Վերին քարանձաւին վրայ աշխատանքները կը սկսին 1968-ին[5]: Քարանձաւին բացման կը յաջորդէ քայլուղիներու տեղադրումը, որ զբօսաշրջիկներուն կը թոյլատրէ անվտանգ քալել վերին քարանձաւին մէջ[9]:
1969-ին վերին քարանձաւին պաշտօնական բացման առիթով կը նուագէ ֆրանսացի երգահան Ֆրանսուա Պէյլ[6][10]: Այս միջոցառումը կազմակերպած էր լիբանանցի նկարիչ եւ քանդակագործ Ղասան Քլինք[6]: Հոս կը կազմակերպուին նաեւ այլ մշակութային միջոցառումներ, ինչպէս` գերմանացի երգահան Քարլհայնց Շտոքհաուզընի համերգը Նոյեմբեր 1969-ին[10][11] իսկ 2008-ին` լիբանանահայ երգահան Կի Մանուկեանի համերգը[10][12]:
1978-ին, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին, քարանձաւները կը փակուին[6] եւ կ'օգտագործուին ռազմամթերք պահպանելու նպատակով[13]: Քարանձաւները կը վերաբացուին 1995-ին[14] եւ այսօր կը համարուին Լիբանանի կարեւոր բնական զբօսաշրջութեան կեդրոններէն մէկը[15][16]:
Այլ Անուանումներ Խմբագրել
Յայտնաբերումէն ետք քարանձաւին անունը քանի մը անգամ փոխուած է: Սկիզբը անուանուած է «Նահր էլ Քալպի քարանձաւներ», ապա անուանուած է համապատասխանաբար «Դջայթա», «Ճէհիթա» եւ վերջապէս «Ժեհիթա»: Ժեհիթա արամերէնէն թարգմանաբար կը նշանակէ աղմկոտ ջուր: Անուան փոփոխութիւնը տեղի ունեցած է 1927-ին:[17]
Դրամահատութիւն Եւ Դրոշմաթուղթ Խմբագրել
1961-ին, Ժեհիթա կը դառնայ ազգային խորհրդանիշ, կը տպուին դրոշմաթուղթեր՝ զբօսաշրջութիւնը խթանելու նպատակով: Դրոշմաթուղթին վրայ պատկերուած Մարուն Հաժ անունով անձը 40 տարի ետք դեռ նաւակներ կը վարէ[18]: Ժեհիթա քարանձաւը պատկերուած է նաեւ 1964-ին մէկ Լիրային վրայ:[19]
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ Verheyden, Sophie; Fadi Nader, Hai Cheng, Lawrence Edwards , Rudy Swennen.
- ↑ Centre de development et de recherche (CDR) (2008).
- ↑ Lorraine Copeland; P. Wescombe (1965).
- ↑ "Qada' (caza) Keserwan" Archived 2011-05-16 at the Wayback Machine. (.
- ↑ 5,0 5,1 "Spռlռo Club du Liban - History".
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Duckeck, Jochen (6 January 2008).
- ↑ Short, Ramsay (2003-05-24).
- ↑ Larwood, Elaine; Hassan Salamռ - Sarkis.
- ↑ ARCHNET; Aga Khan Trust for Culture (AKTC).
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Blesser, Barry; Linda-Ruth Salter (2007).
- ↑ Anne-Marie Deshayes (1969).
- ↑ Lebanese Broadcasting Corporation (Director) (2008).
- ↑ Fadi H., Nader (2004).
- ↑ Carter, Terry; Lara Dunston, Amelia Thomas (2008).
- ↑ "Jeita Grotto" Archived 2009-11-22 at the Wayback Machine..
- ↑ Oxford Business Group (2008).
- ↑ Karanouh, Rena.
- ↑ Thomas, Lera (January–February 2001).
- ↑ Bank of Lebanon (2007).
Արտաքին յղումներ Խմբագրել
- Ժեհիթա քարայրին կայքէջ
- 360 HD համայնապատկեր Archived 2010-11-15 at the Wayback Machine.
- 360 Ժեհիթա քարանձաւ, ստորին քարանձաւ
- Ժեհիթայի քարայրը Beautiful World-ին մէջ