Հիւսիսափայլ (ամսագիր)

«Հիւսիսափայլ» գրական-գեղարուեստական ամսագիր, որ լոյս տեսած է 1858-1864 թուականներուն Մոսկուայի մէջ։ Խմբագիրը եղած է Ստեփանոս Նազարեանը։ Այստեղ են առաջին անգամ տպագրուած Միքայէլ Նալպանտեանի արձակ եւ չափածոյ շատ գործեր, հրապարակախօսական-քննադատական յօդուածները եւ այլն։ Ամսագրին աշխատակցած են նաեւ Րաֆֆին եւ Ռափայէլ Պատկանեանը։

Հիւսիսափայլ
Տեսակ	ամսագիր
Լեզու	հայերէն
Խմբագիր	Ստեփանոս Նազարեան
Հիմնադրուած է	1858
Հրատարակման վայր	Մոսկուա

Ամսագրի ծաւալը մօտաւորապէս 64-80 էջ էր, չափը՝ 24х16 սմ։ Կը տպագրուէր Լազարեան Ճեմարանի տպարանին մէջ։

Ամսագիրը ունէր լուսաւորական ու դաստիարակչական ուղղուածութիւն։ Ամսագրի խմբագիրն էր լուսաւորական-հրապարակախօս, Արեւելեան լեզուներու Լազարեան ինստիտուտի հայ բանասիրութեան ամբիոնի վարիչ Ստեփանոս Նազարեանը։ Ամսագրին աշխուժօրէն կ՜աշխատակցէր յեղափոխական դեմոկրատ Միքայէլ Նալպանտեանը (գլխաւոր աշխատակից)։ Ամսագրին մէջ կը հրապարակուէին Նալպանտեանի արձակն ու բանաստեղծութիւնները։ «Հիւսիսափայլը», հռչակելով լուսաւորական ու ժողովրդավարական գաղափարները, կը պահանջէր հասարակական կեանքի բոլոր ոլորտներու բարեփոխումներ, պայքար կը մղէր ազգայնական պահպանողականութեան, ռեակցիոն կղերականներու դէմ։ Կ՜ենթարկուէր հետապնդումներու գրաքննութեան եւ ռեակցիոն հայ մամուլի կողմէ։ Հետեւելով «Սովրեմեննիկ» ամսագրի օրինակին եւ յաճախակի օգտուելով անոր նիւթերէն, «Հիւսիսափայլը» յօդուածներ կը հրատարակէր բնագիտական, փիլիսոփայական, պատմական, բարոյա-էթիկական եւ այլ թեմաներով, գեղարուեստական ստեղծագործութիւններ։ Տեսական ու կիրառական պայքար վարելով գրաբարի եւ բարբառներով տարուածութեան դէմ, «Հիւսիսափայլը» կ՜ամրացնէր նոր գրական լեզուի՝ աշխարհաբարի իրաւունքները։ Ամսագիրը զգալի ազդեցութիւն գործեց հայ գրականութեան ու քննադատութեան զարգացման վրայ։ Ամսագրի հետ կը համագործակցէին նաեւ Րաֆֆին ու Ռաֆայէլ Պատկանեանը։

Մենք, ռուս ազգութիւնը պաշտպանողները, չենք կարող չուրախանալ որեւէ այլ ազգութեան յաջողութիւններին։ Կեցցէ ամեն ազգութիւնը, քանի որ միայն ամէն ազգութեան ճանաչման դէպքում ոչնչանում է ինչ որ մի կոնկրետ ազգի սահմանափակուածութեան եւ բացառիկութեան բնոյթը։ Այդ պատճառով, կրկնում ենք, մենք չենք կարող չուրախանալ ժողովրդական լեզուի մարմին լինելու նպատակով պարբերականի ստեղծմանը։

Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)  

Мы, отстаивающие русскую народность, не можем не радоваться успехам развития какой бы то ни было народности. Да здравствует каждая народность, потому что только при признании всякой народности уничтожается характер ограниченности и исключительности одной, отдельно взятой какой-нибудь народности. Поэтому, повторяем, мы не можем не радоваться появлению журнала, имеющего цель быть органом народного языка...

«Հիւսիսափայլի» գլխաւոր նորարարութիւնն էր քննադատական ոգին՝ անցեալի նկատմամբ անհանդուրժողական, քննադատական վերաբերմունքը։ 1864 թուականին՝ «Հիւսիսափայլ»-ի գործունէութեան աւարտէն ետք, Ստեփանոս Նազարեանը լքեց հրապարակախօսական ուղին, որու մասին յետագային ցաւով կ՜արտայայտուէր Գրիգոր Արծրունին։ Ըստ անոր, Նազարեանը, ըլլալով նորարար ու բարեփոխիչ, կը մնար գրասենեակային գիտնական, ոչ թէ «ժողովրդական» գործիչ։ Ան չէ եղած պայքարող խօսնակ։ Այդ պատճառով ան կոտրուած էր հետապնդումներէն ու թշնամանքէն ու հեռացաւ կռուի դաշտէն։

Գրականութիւն

• Զ. Մ. Գրիգորեան, Ա. Ա. Ղազինեան, «Գրականութիւն», 1992, «Լոյս» հրատարակչութիւն, էջ 299։