Ճեքի Չան
Ճեքի Շան (անգլերէն՝ Jackie Chan, չին.՝ 成龍, Չեն Լուն; բնագիր անունը չին.՝ 陳港生, Չեն Գանշեն («Չեն, որ ծնած է Հոնկ Քոնկ, երբեմն կը նշուի որպէս Չան Քոնսան եւ Ֆան Շիլուն (Ամբողջական ընտանեկան անունը, որ վերականգնուած է ծնունդէն քանի մը տարի անց, ծնած է 7 Ապրիլ 1954-ին, Հոնկ Քոնկ), Հոնկ Քոնկեան եւ Ամերիկեան դերասան, «քասքատիոր» (Ֆրանս.՝ cascadeur - այսինքն տարօրինակ, ոչ սովորական եւ վտանգաւոր հնարքներով դերակատարութիւն, գահավիժորդ - անգլ.՝ stuntman կամ stunt performer), «կինոռեժիսոր» (այսինքն՝ ժապաւէնի «ֆիլմ»ի վարիչ ղեկավար - անգլ.՝ movie director կամ filmmaker), արտադրող, «սցենարիստ» (այսինքն՝ ժապաւէնի կամ «ֆիլմ»ի նախօրինակ գրող - անգլ.՝ screenwriter կամ scriptwriter), զինուորական եւ լարախաղացային ռազմական տեսարաններու (martial and acrobatic fighting style) եւ հնարքներու բեմադրող , երգիչ։
.svg){kind=small}
Ան Բրիտանական կայսութեան շքանշանակիր է[8]։
Կեանի Վաղ Տարիներ
ԽմբագրելՃեքի Չանը ծնած է 1954 թուականի Ապրիլ 7-ին, Հոնքոնկ, Չարլզ եւ Լիլի Չանի (Charles and Lee-Lee Chan) ընտանիքին մէջ, որոնք չինական քաղաքացիական պատերազմին փախստականներ էին։ Փոքր ժամանակ զինք "Փաոփաո" (չին.՝ 炮炮, որ թարգմանաբար կը նշանակէ "Թնդանօթի արկ") կ՝ անուաանէին[9], որովհետեւ ան կենսունակ ուժով լեցուն երեխայ էր եւ միշտ կը թռչկոտէր։ Քանի որ Չանի ծնողները կ՝ աշխատէին ֆրանսական դեսպանի մօտ՝ Հոնքոնկի մէջ, Չանը իր մանկութիւնը կ՝ անցնէ դեսպանի բնակութեան վայրին մօտ՝ Վիքթորիա Փիք փողոցը (Victoria Peak district)[10]։
Չանը նախ կը յաճախէ Հոնքոնկի Նահ-Նվա դպրոցը, ուր ան ուսման առաջին իսկ տարին դպրոցէն դուրս կը մնայ դպրոցէն. ծնողները զինք կը հանեն դպրոցէն։ 1860 թուականին հայրը կը տեղափոխուի Քանպերրա (Canberra)՝ Աւստրալիա, ուր ամերիկեան դեսպանատան մէջ կ՝ աշխատէր որպէս գլխաւոր խոհարար։ Չանին կ՛ուղարկեն "Փեքինի օփերայի դպրոց" (Peking Opera School), ուր ան 10 տարի կը սորվի մարտարուեստներ եւ աքրոպաթիք։ Իր վարպետը Եու. Ճիմ-Եուէնն էր[10][11]։ Հետեւաբար ան դարձաւ փեքինեան օփերայի ներկայացուցիչներէն մէկը, խումբի առաջնորդ, դպրոցի լաւագոյն սաներէն մէկը։ Իր ստեղծագործական կեղծանունը այդ տարիներուն Եուն Լօ էր՝ ի պատիւ իր վարպետին։ Չանը մտերիմ ընկերներ ունեցաւ ի դէմս խումբի միւս անդամներուն՝ Սամօ Հունկ (Sammo Hung) եւ Եուէն Պիաօ (Yuen Biao)։ Յետագային իրենց անուանեցին «երեք եղբայրներ» կամ «երեք վիշապներ» (Three Brothers or Three Dragons)[12]:
8 տարեկանին ան առաջին անգամ իր ընկերներուն՝ «փոքրիկ յաջողակներուն» "Little Fortunes" հետ կը յայտնուի «Մեծ եւ փոքր Ուոնկ Թին Պարը» (Big and Little Wong Tin Bar) ֆիլմին մէջ (1962), ուր Լի Լի Հուան կը մարմնաւորէր իր մօր դերը։ Չանը Լիի հետ կրկին հանդէս եկաւ Քինկ Հուի (King Hu) «Եկ խմենք ինծի հետ» (Come Drink with Me) ֆիլմին մէջ (1963)[13]։ 1971 թուականին Ճեքի Չանը կը նկարահանուի քոնկֆուի մասին պատմող մէկ այլ՝ «Զենի հպումը» (A Touch of Zen) ֆիլմին մէջ[14]։ Այս ֆիլմէն ետք կը սկսի իր ասպարէզը՝ դերասանական շարժապատկերի արտադրութեան մէջ, պայմանագիր կնքելով Չու Մուի «Մեծ երկիր ֆիլմ ընկերութիւն» շարժապատկերի արձանագրութեան արուեստանոցին հետ։ 17 տարեկանին ան կ՛աշխատէր որպէս «քասքատիոր» (Ֆրանս.՝ cascadeur - այսինքն տարօրինակ, ոչ սովորական եւ վտանգաւոր հնարքներով դերակատարութիւն, գահավիժորդ - անգլ.՝ stuntman կամ stunt performer), մասնաւորապէս Պրուս Լիի «Կատաղութեան Բռունցքը» եւ «Վիշապի Ելքը» ֆիլմերուն մէջ հանդէս գալով Չան Եուն Լանգկ (չինարէն) կեղծանունով[15]։ Նոյն տարին ալ ստացաւ իր առաջին գլխաւոր դերը «Փոքրիկ Վագրը Քոնթոնէն» ֆիլմին մէջ, որ մեծ յաջողութիւն ունեցաւ Հոնքոնկի մէջ 1973 թուականին[16]։ Նուազած վարձատրումներուն պատճառաւ Ճեքի Չան համաձայնեցաւ նկարահանուիլ «Բոլորը Ընտանիքին Մէջ» չափահասներուն համար նախատեսուած կատակերգութեան մէջ։ Այդ մինչեւ հիմա միակ ֆիլմն է, ուր Ճեքին ունի մերկ տեսարաններ։ Բացի այդ միակ ֆիլմ է, ուր ո՛չ մէկ մարտական գործողութիւն կայ[17]։
1976 թուականէն Չանը իր ծնողներուն հետ կ՛ապրէր, կ՝ուսանէր Քանպերրայի Տիքսոնի գոլէճին (Dickson College) մէջ եւ միեւնոյն ժամանակ կ՝ աշխատէր որպէս շինարար[18]։ Շինարարութեան ժամանակ ան կ՝ աշխատէր Ճեքի մօտ եւ շինարարները զինք կ՝ անուանէին «Փոքրիկ Ճեք», որ ետքը աւելի կրճատուեցաւ եւ դարձաւ «Ճեքի» եւ այդ օրէն ետք անունը մնաց Ճեքի Չան։ Աւելին, ան նաեւ ջնջեց իր հօր մականունը։ Դերասանին չինական անունը Ֆոնկ Սի Լանկ է (չին.՝ 房仕龍)[19]։
Դերասանական Ազպարէզ
ԽմբագրելԱռաջին սխրանքները։ 1976–1979
Խմբագրել1976 թուականին Ճեքի Չան հեռագիր ստացաւ Հոնկ Քոնկեան ֆիլմ արտադրող՝ Վիլի Չանէն, որ շատ տպաւորուած էր Ճեքի Չանի տարօրինակ, ոչ սովորական եւ վտանգաւոր հնարքներով։ Վիլի Չան իրեն դեր առաջարկեց վարիչ ղեկավար՝ Լօ Վէիի ֆիլմին մէջ։ Լոն հաւնեցաւ Ճեքի Չանի խաղը՝ Ճոն Վուի «Մահուան ձեռքը» (1976) ֆիլմին մէջ, իրեն առաջարկեց գլխաւոր դեր Պրուս Լիի մասնակցութեամբ ֆիլմի շարունակութիւն հանդիսացող «Նոր կատաղի բռունցքը» ֆիլմին մէջ[14]։ Ան իր բեմական անունը փոխեց՝ դարձնելով Սինկ Լանկ (չին.՝ 成龍[20], որ կը թարգմանուի որպէս "Վիշապ Դառնալ"), որպէսզի ընդգծէ իր նմանութիւնը Պրուս Լիի բեմական անուան հետ, որ Սիու Լանկ էր (չին.՝ 李小龍, թարգմանաբար՝ "Փոքրիկ Վիշապ")։ Ֆիլմը ձախողեցաւ ֆիլմի դռնակներուն (կիշէ) մէջ, քանի որ Ճեքի Չան անսովոր էր Լիի մարտարուեստին, բայց եւ այնպէս Լօ Վէյ շարունակեց նոյն ոճի ֆիլմեր նկարահանել[21]։
Ճեքի Չանի համար առաջին մեծ յաջող կատարումը եղաւ՝ 1978 թուականին նկարահանուած «Օձը արծիւի ստուերին տակ» ֆիլմը[22]։ Ճեքի Չան կ՝ աշխատէր վարիչ ղեկավար Եուէն Վու Փինկի հետ, որ իրեն լիակատար ազատութիւն տուած էր հնարքներ գործածելու մէջ։ Ֆիլմը կը պատկանէր կատակերգական Քունկ ֆու ժանրին, որ նորոյթ եղաւ Հոնկ Քոնկեան հանդիսատեսներուն համար[23]։ Այնույետեւ Չան նկարահանուեցաւ «Հարբած վարպետը» ֆիլմին մէջ, որ իրեն մեծ յաջողութիւն բերաւ[24]։
Երբ Չան վերադարձաւ Լօ Վէյի ֆիլմի արուեստանոցը, Լոն փորձեց ընդօրինակել «Հարբած վարպետը» ֆիլմի կատակերգական մօտեցումը եւ ստեղծեց «Քիչ մը Քունկ ֆու» եւ «Աստղային Քունկ ֆու» ֆիլմերը[19]։ Լոն նոյնիսկ Ճեքի Չանին առիթ տուաւ հանդէս գալ Քենեթ Ցանի հետ, որպէս վարիչ ղեկավար՝ «Անվախ բորենի» ֆիլմին մէջ։ Երբ Վիլի Չանը լքեց Լօ Վէյի շարժապատկերի արձանագրութեան արուեստանոցը, ան Ճեքի Շանին խորհուրդ տուաւ մտածել, Կ՛արժէ՞ արդեօք մնալ Լօ Վէյի հետ։ «Անվախ բորենի 2» ֆիլմի նկարահանման ժամանակ Ճեքին խզեց իր պայմանագիրը Լօ Վէյի հետ եւ տեղափոխուեցաւ "Golden Harvest" շարժապատկերի արձանագրութեան արուեստանոցը[22]։
Յաջողութիւնները Խաղարկային Կատակերգութիւն Ժանրին մէջ. 1980–1987
ԽմբագրելՎիլի Չանը դարձաւ Ճեքիի անձնական կառավարիչն ու գործընկերը։ Անոնք իրարու հետ համագործակցեցան շուրջ 30 տարի։ Վիլի Չանը կարեւոր դեր խաղաց Ճեքիի միջազգային ասպարէզին կայացման հարցին մէջ՝ սկսած անկէ, երբ 1980-ին հանդէս եկաւ Հոլիվուտի մէջ։ Անոր առաջին հոլվուտեան ֆիլմը «Ձեռնամարտ Պէթըլ Քրիքի Մէջ» (1980) ֆիլմն էր։ 1981 թուականին Ճեքի Չանը փոքր դեր խաղաց «Մրցարշաւ Թնդանօթային Արք» ֆիլմին մէջ, որ համաշխարհային շարժապատկերի վարձոյթին մէջ վաստակեց 100 միլիոն տոլար։
«Հովանաւորը» (1985) ֆիլմի առեւտրային ձախողումէն ետք Ճեքի Չանը ժամանակաւորապէս կը հրաժարի ամերիկեան շուկայ ներթափանցելու իր փորձերէն եւ կը վերադառնայ Հոնկ Քոնկեան ֆիլմերուն[21], այդպիսով Ճեքի Չանը կարողացաւ աւելի մեծ լսարան գրաւել արեւելեան Ասիոյ մէջ։ Անոր «Երիտասարդ Վարպետը» (1980) եւ «Վիշապ Լորտը» (1981) ֆիլմերը մեծ յաջողութիւն ունեցան ճափոնական շուկային մէջ։ «Երիտասարդ Վարպետը» ֆիլմը գերազանցեց Պրուս Լիի կողմէ սահմանած եկամտային արձանագրութիւնները եւ արդիւնքին մէջ Ճեքին դարձաւ Հոնք Քոնկի գերաստղ։ «Վիշապ Լորտը» ֆիլմէն սկսեալ Ճեքի Չանը սկսաւ զբաղիլ աւելի լուրջ ու դժուարին հնարքներ բեմադրելով[25][26]:
Չանը հրապարակեց մի քանի ֆիլմեր իր օփերային ընկերներու՝ Սեմօ Հունկի եւ Եուէն Պիառի մասնակցութեամբ։ Անոնք միասին առաջին անգամ հանդէս եկած են 1983 թուականին «Նախագիծ Ա․» ֆիլմին մէջ, ուր կը ներկայացուէր մարտարուեստի շարժումներով վտանգաւոր հնարքներու բեմադրումներ։ Անիկա շահեցաւ «Լաւագոյն Խաղարկային Տիզայն Մրցանակը» «Հոնք Քոնկի շարժապատկերի մրցանակաբաշխութեան» երրորդ ամենամեայ փառատօնին[27]: Յաջորդ տարիներուն ընթացքին «Երեք Եղբայրները» հանդէս եկան «Իմ Երջանիկ Աստղերը» եռագրութեան մէջ[28][29]: 1985 թուականին Ճեքի Չանը նկարահանեց «Ոստիկանական Պատմութիւն» ֆիլմը, ուր կը զգացուէր ամերիկեան մարտական կատակերգութիւններուն ազդեցութիւնը[30]: Այդ ֆիլմին մէջ կատարեց շարք մը վտանգաւոր հնարքներ։ Ֆիլմը շահած է «Լաւագոյն Ֆիլմ» անուանակարգը «Հոնք Քոնկի Շարժապատկերի Մրցանակաբաշխութեան»:
1987 թուականին Ճեքի Չանը մարմնաւորած է «Ասիական Բազէին» «Աստուծոյ Ասպազէնք» ֆիլմին մէջ։ Ֆիլմին գլխաւոր հերոսը կը նեկայացնէր Ինտիանա Ճոնզի փոխակերպուած տարբերակը։ Ֆիլմը մեծ յաջողութիւն ունեցաւ Չանի հայրենիքին մէջ, վաստակելով 35 միլիոն տոլար[31]:
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ Encyclopædia Britannica
- ↑ filmportal.de — 2005.
- ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան
- ↑ Person Profile // Internet Movie Database — 1990.
- ↑ (unspecified title) — 2011.
- ↑ https://web.archive.org/web/20141103161551/http://news.xinhuanet.com/2013-02/02/c_124313314_3.htm
- ↑ «Supplement to The London Gazette»։ 16 June 1989։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-11-26-ին։ արտագրուած է՝ 2012-ի Օգոստոսի 6–ին
- ↑ «Ջեքի Չանի կենսագրությունը»։ Կենսագրություն։ Hong Kong Film.net։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ 10,0 10,1 «Ջեքի Չանի կենսագրությունը»։ Կենսագրություն։ Տիսքալի։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ «Ջեքի Չանի պայքարը վայրի կենդանիների ապօրինի վաճառքի դեմ»։ Celebrity Values։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-03-13-ին։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ «Յոթ փոքրիկ երջանիկները»։ Ակնարկ։ LoveAsianFilm։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2010-07-16-ին։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ «Եկ խմիր ինձ հետ (1966)»։ Մուտք տվյալների բազա։ Hong Kong Cinemagic։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-07-14-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ 14,0 14,1 «Ո՞վ եմ ես, Star file: Jackie Chan» (DVD)։ Universe Laser, Hong Kong։ 1998
- ↑ «Շաբաթվա մարդը. Ներկայացնում ենք Ջեքի Չանին»։ Կենսագրություն։ AskMen։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-03-03-ին։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ «Իրական կենսագրություններ. Ջեքի Չան»։ Կենսագրություն։ The Biography Channel։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-09-08-ին։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ «Ջեքի Չանի մեծահասակների ֆիլմում» (German)։ Information Times։ 2006։ արխիւացուած բնօրինակէն 2007-10-25-ին։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ Boogs Monika (Մարտ 7, 2002)։ «Ջեքի Չանի արցունքներն իր մոր համար»։ The Canberra Times։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-09-21-ին։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ 19,0 19,1 «Ջեքի Չան. Դերասան եւ կասկադյոր»։ BBC։ 24 Հուլիս 2001։ արտագրուած է՝ 28 Փետրուար 2012
- ↑ Լիլի։ «Ջեքի Չանը չինական կունգ ֆուի սուպեր աստղ»։ ChinaA2Z.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2009-04-08-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ 21,0 21,1 «Ջեքի Չանը մարտարվեստի մասին պատմող հաջողված պատմությունում»։ կենսագրություն։ Fighting Master։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-03-03-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ 22,0 22,1 «Ջեքի Չանի կենսագրությունը (Ասիական տեսակետով)»։ Կենսագրություն։ Ng Kwong Loong (JackieChanMovie.com)։ արխիւացուած բնօրինակէն 2004-04-02-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ Փոլարդ Մարկ։ «Օձն արծվի ստվերում»։ Ֆիլմի ակնարկ։ Kung Fu Cinema։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ Փոլարդ Մարկ։ «Հարբած վարպետը»։ Ֆիլմի ակնարկ։ Kung Fu Cinema։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ «Վիշապ լորդը»։ Love HK Film։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ «Վիշապ լորդը (DVD նկարագրություն)»։ Amazon.com։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ «Նախագծի ակնարկ»։ Ֆիլմի ակնարկի։ Hong Kong Cinema։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ «Sammo Hung Profile»։ Կունգ Ֆու ֆիլմ։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-05-29-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ «Յուեն Բյաոի պրոֆիլը»։ Kung Fu Cinema։ արխիւացուած բնօրինակէն 2007-04-15-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012
- ↑ Միլս Ֆիլ։ «Ոստիկանական պատմություն (1985)»։ Ֆիլմի ակնարկ։ Dragon's Den։ արխիւացուած բնօրինակէն 2007-04-03-ին։ արտագրուած է՝ Փետրուարի 29, 2012
- ↑ «Աստծո ասպազենք»։ jackiechanmovie.com։ 2006։ արխիւացուած բնօրինակէն 2004-09-03-ին։ արտագրուած է՝ 29 Փետրուար 2012