Փեքին

Փեքին (չին.՝ 北京, փինյին Běijīng ‒ Պեյճին), Չինաստանի մայրաքաղաքը։ Աշխարհի մեծագոյն եւ ամէնէն խիտ բնակուած քաղաքներէն մէկը. 2010-ի տուեալներով՝ Փեքինի բնակչութիւնը 19,612,368 հոգի է։

Քաղաք
Փեքին
北京, Běijīng
Ժամացոյցի սլաքի ուղղութեամբ վերէն՝ Տնանանմէն, Երկինքի տաճար, Ազգային մեծ թատրոն, Փեքինի ազգային թատրոն
Երկիր	Չինաստան
Ներքին բաժանում	գաւառի մակարդակի 18 վարչ. միաւոր վոլոստի մակարդակի 273 վարչ. միաւոր
Քաղաքապետ	Վան Ցիշան
Օրէնսդրական մարմին	Beijing Municipal People's Congress?
Տարածութիւն	16 410,54 քմ²
ԲԾՄ	43 մեթր
Պաշտօնական լեզու	Չինարէն
Բնակչութիւն	21 893 095 մարդ (1 Նոյեմբեր 2020)
Կը գտնուի ափին	Yongding River? եւ Qing River?
Ազգային կազմ	Հաներ - 96%, մանչժուրիա - 2%, տունկաններ - 2%, մոնկոլներ - 0,3%, հայեր 0,2%
Տեղաբնականուն	փեքինցի
Ժամային գօտի	UTC+8
Հեռախօսային ցուցանիշ	10
Փոստային ցուցանիշ	100000 — 102600
Անուանուած է	մայրաքաղաք եւ հիւսիս
Պաշտօնական կայքէջ	beijing.gov.cn

Փեքինը բնակչութեան թիւով Չինաստանի երկրորդ քաղաքն է Շանհայէն ետք։

Դարեր շարունակ, աշխարհի տարածքին քիչ թիւով քաղաքներ մշակութային եւ քաղաքական կեդրոններ եղած են. անոնցմէ մէկը Փեքինն է։

Փեքին նշանաւոր է իր բազմաթիւ շքեղ պալատներով, թանգարաններով, հսկայական քարէ պատերով ու դարպասներով։ Այդ շքեղ կոթողները եւ համալսարանները Փեքինը դարձուցած են Չինաստանի մշակութային եւ կրթական կեդրոնը։

Ծագումնաբանութիւն Եւ Անուններ

Փեքինը չինական նշաններու ստուգաբանութեամբ՝ 北 կը նշանակէ հիւսիս, իսկ 京 ՝մայրաքաղաք, բառացի թարգմանութեամբ՝ «Հիւսիսային մայրաքաղաք»։ Վերջին 3,000 տարիներուն ընթացքին քաղաքը բազմիցս փոխած է իր անունը։

1949-ին, երբ Չինաստանի կոմունիստական կուսակցութիւնը քաղաքը կը դարձնէ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան մայրաքաղաքը, վերջինիս կը վերադարձուի իր նախկին Փեքին անունը։

Անուան Ծագում

• Ք.Ա. 1027-ին Փեքինը յիշատակուած է Ծի անունով:
• 936-ին քաղաքը անուանուած է Սիցզին:
• 937-էն կոչուած է Նանցզին:
• ԺԲ. դարու կէսէն կոչուած է Չժունտու կամ Տասին։
• 1215-ին քաղաքը նուաճած են մոնկոլները, ԺԳ.- ԺԴ. դարերուն Տատու կամ մոնկոլական Հանբալըկ անուամբ եղած է մոնկոլական Եուան կայսրութեան մայրաքաղաքը։
• 1368-էն՝ մոնկոլական լուծէն Չինաստանի ազատագրումէն ետք, կոչուած է Պէյբին (խաղաղ հիւսիս)։
• 1421-ին, դառնալով չինական Մին կայսրութեան մայրաքաղաքը, անուանուած է Պէյցզին (հոսկէ ալ՝ Փեքին անուանումը)։

1644-ին Փեքինը գրաւած են ապստամբած գիւղացիները, ապա՝ մանջուրները, որոնք Չինաստանի մէջ հիմնած են Ցին թագաւորական հարստութիւնը։

Քոյր եւ Գործընկեր Քաղաքներ

Փեքինը աշխարհի տարածքին ունի բազմաթիւ քոյր եւ եղբայրացած քաղաքներ, անոնցմէ շատերը մայրաքաղաքներ են իրենց երկիրներուն մէջ։

Չինական Հանրապետութեան Հռչակում

1912-ին՝ Սինհայի պուրժուական յեղափոխութեան ատեն, Փեքինը հռչակուած է Չինական Հանրապետութեան մայրաքաղաք։

1937-ին քաղաքը գրաւած են ճափոնցիները։ Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւններու Միութեան օգնութեամբ 1945-ին Կուանտունեան բանակը հոնկէ դուրս մղելէն ետք, 3,5 տարի եղած է Կոմինիանի (Ազգային ժողովրդական կուսակցութիւն) իշխանութեան տակ։

31 Յունուար 1949-ին Չինաստանի բանակը ազատագրած է քաղաքը եւ հռչակած Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութիւնը (ՉԺՀ)՝ Փեքին մայրաքաղաքով։

Երթեւեկութիւն

Փեքինը Չինաստանի երրորդ մեծ քաղաքն է՝ Չունցինէն ու Շանհայէն ետք: Չինաստանի ամէնէն մեծ երթեւեկութեան հանգոյցն է, ուր կը խաչաձեւուին բազմաթիւ երկաթուղիներ եւ մայրուղիներ, ինչպէս նաեւ աւելի քան 100 օդային ուղիներ։ Փեքինի մէջ է Շոուտիի միջազգային օդակայանը, կը գործէ մեթրոփոլիթենը (1970-էն)։ Քաղաքը նախանաւահանգիստ է Դեղին ծովու Պոհայուան ծոցին մէջ (ծովէն հեռու է 180 քմ) եւ Փեքինի ջրանցքով (25 քմ.) կը կապուի Եունտինհէ գետին։

Կրթութիւն

Չինաստանի մեծագոյն ուսումնական հաստատութիւններէն է Փեքինի համալսարանը (1898), կան նաեւ բազմաթիւ համալսարաններ, գիտահետազօտական հիմնարկներ, բժշկական եւ գիւղատնտեսական գիտութիւններու կաճառներ, աստղադիտարանը, բուսաբանական այգին, կը գործեն Գեղարուեստի պատկերասրահը, Չինաստանի պատմութեան, Չինական յեղափոխութեան, Գուգուն (նախկին կայսերական պալատը) եւ այլ թանգարաններ, գրադարաններ ու թատրոններ։

Մշակոյթ

Չինական օփերային կեդրոնը Փեքինն է, որ չինական մշակոյթի գլխաւոր նուաճումներէն է. անիկա երգի, երկխօսութեան, շարժումներու, մարտական հնարքներու ու Կրկէսային մարմնամարզութեան բեմական գործողութիւններու համադրութիւնն է։

Ճարտարապետութիւն

Փեքինի պատմական մասը կազմուած է Ներքին ու Արտաքին քաղաքներէն։ Հնագոյն Ներքին քաղաքը կը ներառէ Կայսերական քաղաքին համալիրը, որուն միջուկը Փակ քաղաքն է՝ Կայսերական պալատին համալիրով (ԺԵ. դարու Առաջին կիսուն)։ Կայսերական քաղաքը կը համալրեն Տայմէաօ (նախնիներու յիշատակի) տաճարը (1420, վերակառուցուած է 1544-ին), Երեք ծովերու զբօսայգին եւ այլ շինութիւններ։ Արտաքին քաղաքին հարաւային մասին մէջ է «Երկինքի տաճար» համալիրը (1420-1530, վերակառուցուած է ԺԸ.-ԺԹ. դարերուն)։

1949-ին Ժողովրդական յեղափոխութեան յաղթանակէն ետք սկսած է Փեքինի վերակառուցումը, ընդարձակուած է գլխաւոր մայրուղին, կառուցուած են բազմաթիւ բնակելի տուներ, հասարակական շէնքեր, ստեղծուած են նոր թաղամասեր։

Քաղաքական-վարչական կեդրոնը Տէանանմին հրապարակն է, որուն արեւմտեան եւ արեւելեան մասերուն մէջ են Ժողովրդական ներկայացուցիչներու համաչինական համագումարներու, Չինական յեղափոխութեան եւ Չինաստանի պատմութեան թանգարաններու շէնքերը։

Քոյր եւ Գործընկեր Քաղաքներ

Թոքիո, Ճափոն (1979) Պելկրատ, Սերպիա (1980) Նիւ Եորք, ԱՄՆ (1980) Լիմա, Փերու (1983) Ուաշինկթըն, ԱՄՆ (1984) Մատրիտ, Սպանիա (1985) Ռիօ տէ Ժաներօ, Պրազիլ (1986) Իլ-տը-Ֆրանս, Ֆրանսա (1987) Քյոլն, Գերմանիա (1988) Ալժիր, Ալժիր (1989) Ամման, Հորդանան (1990) Անքարա, Թուրքիա (1990) Գահիրէ, Եգիպտոս (1990) Ճաքարթա, Ինտոնեսիա (1992) Ռիկա, Լատվիա Սան Փաուլօ, Պրազիլ

Իսլամապատ, Փաքիստան (1993) Պանկքոք, Թաիլանտ (1993) Պուենոս Այրես, Արժանթին (1993) ՔԻեւ, Ուքրանիա (1993) Սէուլ, Հարաւային Քորիա (1993) Ամսթերտամ, Նիդեռլանտներ (1994) Պերլին, Գերմանիա (1994) Պրուսել, Պելճիքա (1994) Հանօ, Վիեթնամ (1994) Մոսկուա, Ռուսաստան (1995) Gauteng (Johannesburg and Pretoria), Հարաւային Ափրիկէ (1998) Օթթաուա, Քանատա (1999) Քանպերա, Աւստրալիա (2000) Աթենք, Յունաստան (2005) Պուխարեստ, Ռումինիա (2005) Պուտապեստ, Հունգարիա (2005)

Հաւանա, Քուպա (2005) Մանիլա, Ֆիլիպիններ (2005) Ատիս Ապեպա, Եթովպիա (2006) Աստանա, Ղազախստան (2006) Հելսինկի, Ֆինլանտա (2006) Լոնտոն, Միացեալ Թագաւորութիւն (2006) Թել Ապիպ, Իսրայէլ (2006) Վելինգտոն, Նոր Զելանտիա (2006) Լիզպոն, Փորթուկալ(2007) Տիրանա, Ալպանիա (2007) Տոհա, Քաթար (2008) Սանթիակօ, Չիլի (2008) Սան Խոսէ, Քոսթաա Րիքա (2009) Քարաքաս, Վենեզուելա (2010) Տուպլին, Իրլանտաա (2011) Երեւան, Հայաստան (2011) Քոբենհակէն, Դանիա (2012)