Ուիքիփետիա

Սուր Անակնկալ Շնչառական Համախտանիշ

ՍԱՇՀը շնչառական համակարգի հիւանդութիւն մըն է, որ կը յառաջանայ «Քորոնա» (Corona) ժահրի որոշ մէկ տեսակին վարակումով: Հարբուխը կը յառաջանայ քանի մը տեսակ Քորոնա ժահրերով: ՍԱՇՀի ժահրը Քորոնա ժահրերու յատուկ մէկ տեսակն է:

Սուր Անակնկալ Շնչառական Համախտանիշ
Տեսակ Վարակիչ (ժահր)
ՀՄԴ-9 U04
ՀՄԴ-10 079.82
MedlinePlus 007192
eMedicine 3662
MeSHID D045169

Պատմութիւն Խմբագրել

ՍԱՇՀը առաջին անգամ ախտաճանաչուեցաւ 2002-ին Չինաստանի մէջ եւ տեղի ունեցաւ ՍԱՇՀի համաճարակը: Գրանցուեցան 8096 վարակումներ եւ 774 մահեր, որոնց մեծամասնութիւնը պատահեցաւ Հոնկ Քոնկի մէջ[1]: ՍԱՇՀը շուտով տարածուեցաւ այլ երկիրներ՝ վարակուած անձերու ճամբորդութեան պատճառով: Ճամբորդներ երկրէ երկիր փոխադրուելով, տարածեցին այս ժահրը շատ մը երկիրներ: Մէկ տարուան ընթացքին 37 երկիրներ ունեցան ՍԱՇՀի հարիւրաւոր պարագաներ: Քանատայի մէջ գրանցուեցան շուրջ 400 ՍԱՇՀի պարագաներ եւ 44 մահեր[2][3][4]

Ախտանշաններ Խմբագրել

ՍԱՇՀը կը հարուածէ ընդհանրապէս բոլոր տարիքի մարդիկը՝ առանց սեռի խտրութեան, սակայն առաւելաբար 15-70 տարեկան անձերը: ՍԱՇՀի ախտանշանները կռիփի (հարբուխ-influenza) ախտանշաններուն կը նմանին. տեղի կ'ունենան ախտանշաններու յարաճուն զարգացում: Ախտանշաններուն կարեւորագոյնը շնչառութեան սուր անբաւարարութիւնն է: Անոր նախնական ախտանշանները կռիփի նման ախտանշաններ են, ինչպէս՝ ջերմութիւն, դող, չոր հազ եւ մկանային ցաւ, գլխացաւ, փորհարութիւն եւ քթահոսք:

Յատկանշական է արեան ճերմակ գնդիկներու նուազումը եւ հակամարմիններու յայտնաբերումը վարակումէն երեք շաբաթներ ետք: Հակամարմինները կը գործեն 3-4 ամիսներ եւ ապա կը սկսին նուազելու: Վարակուած անհատներուն մեծամասնութիւնը կը բարելաւուին ինքնաբերաբար 1-2 շաբաթներու ընթացքին: Վարակուածներուն փոքր մէկ տոկոսը կ'ունենան շնչառութեան դժուարութիւն եւ թթուածինի անբաւարարութիւն, որոնք ազդանշաններն են ՍԱՇՀի: Այս հանգրուանին կը յառաջանայ ժահրային Թոքատապ (pneumonia), որ կրնայ վերածուիլ մանրէական (bacterial) թոքատապի: Ենթական կը մատնուի զօրաւոր շնչահեղձութեան, սուր թթուածինի անբաւարարութեան, կապտութեան (cyanosis), վարակամերժութեան (immunity) նուազումի եւ մարմնական ընդհանուր փլուզումի (shock): Շատ արագ տեղի կ'ունենան այս զարգացումները, որոնք կրնան պատճառ դառնալ ենթակայի մահուան[5]:

Վարակում Խմբագրել

Քորոնա ժահրը կը տարածուի եւ կը փոխանցուի օդի ճամբով, այսինքն շնչելով Քորոնա ժահրով վարակուած օդ: Վարակուած անհատը հազալով եւ փռնգտալով կը սփռէ ՍԱՇՀի ժահրը օդին մէջ եւ իր շուրջը գտնուող իրերուն, կերակուրներուն եւ անհատներուն վրայ։ ՍԱՇՀի ժահրը կ'ապրի' մեր ձեռքերուն եւ հագուստներուն վրայ մօտաւորապէս 6 ժամ: Առողջ անհատներ կը վարակուին ՍԱՇՀով շատ արագ՝ պարզապէս ներշնչելով այս վարակուած օդը, դպչելով վարակուած իրերուն եւ անձերուն եւ ուտելով վարակուած կերակուրներները: Այս ժահրը երկար ժամանակ կ'ապրի շատ պաղ եղանակներուն:

ՍԱՇՀի թխսումը կը տեւէ 2-10 օրեր: Մահացութեան տոկոսը 10ն է, այսինքն՝ վարակուածներուն 10 տոկոսը կը մահանայ: Մահացութեան տոկոսը կը հասնի մինչեւ 50 տոկոսի տարեցներու մօտ:

ՍԱՇՀի պարագաներ տարբեր երկիրներու մէջ՝ 1 Նոյեմբեր 2002 - 31 Յուլիս 2003
Երկիր կամ Շրջան Պարագայ Մահերու թիւ ՍԱՇՀի Պատճառաւ մահերու թիւ Մահացութեան տոկոսը
Քանատա 251 44 0 18
Չինաստան (մայրաքաղաքի բաժինները) * 5,328 349 19 6.6
Չինաստան (Հոնկ Քոնկ) * 1,755 299 5 17
Չինաստան (Մաքաու) * 1 0 0 0
Թայուան ** 346 37 36 11
Սինկափոր 238 33 0 14
Վիեդնամ 63 5 0 8
ԱՄՆ 27 0 0 0
Ֆիլիբին 14 2 0 14
Մոնկոլիա 9 0 0 0
Քուէյթ 1 0 0 0
Իրլանտա 1 0 0 0
Ռոմանիա 1 0 0 0
Ռուսաստան 1 0 0 0
Սպանիա 1 0 0 0
Զուիցերիա 1 0 0 0
Հարաւային Քորէա 4 0 0 0
Ընդհանուր 8273 775 60 9.6
(*) Պարագաները Չինաստանի համար չեն ընդգրկէր Special Administrative Regions անունով շրջանները (Macau SAR, Hong Kong SAR), որոնք զատէն արձանագրուած են ՄԱԿ-ի Առողջապական Համաշխարհային Կազմակերպութեան (WHO) կողմէ:
(**) 11 Յուլիս 2003էն ետք, 325 Թայուանական պարագաներ «անտեսուած» էին: Տարրալուծարանային տեղեկութեան հիման վրայ այս թիւէն 101ը մահացան:
Source:WHO.[6]

Ախտաճանաչում Խմբագրել

ՍԱՇՀի ախտաճանաչումը ընդհանրապէս կ'ըլլայ տեսնելով ենթակային հիւանդագին վիճակը, ինչպէս նաեւ կատարելով շատ մը տարրալուծարանային քննութիւններ եւ Ք ճառագայթային նկարումներ: Յաճախ թոքերու պարզ Ք ճառագայթային նկարումը ոչ մէկ ախտաբանական վիճակ չի ցուցաբերեր, հակառակ անոր, որ ՍԱՇՀը կը մնայ կասկածելի: Այս պարագային կը կատարուի թոքերու յատուկ համակարգչային շերտագրական նկարում (CT Scan): Կը կատարուին արեան զանազան տեսակի քննութիւններ, մասնաւորապէս արեան ճերմակ գնդիկներու քանակական հաշուաքննութիւնը (count), ՍԱՇՀի ժահրի եւ հակամարմիններու յայտնաբերումի քննութիւները, քթաքսուկ-քթա-չնչան (nasal swab) եւ կոկորդաչնչան-կոկորդաքսուկ՝ (throat swab) յայտնաբերելու համար Քորոնա ժահրը[7]:

Քորոնա ժահրի եւ ՍԱՇՀի դէմ մասնաւոր դեղեր գոյութիւն չունին[8]: ՍԱՇՀէ վարակուածներուն մեծամասնութիւնը յատուկ դարմանումի պէտք չեն ունենար: Անոնք 1-2 շաբաթներու ընթացքին կը բարելաւուին ինքնաբերաբար, սակայն պէտք է ստանան բաւարար հեղուկ եւ առողջարար սնունդ, ունենան կատարեալ անկողնային եւ ֆիզիքական հանգիստ: Յառաջացած ՍԱՇՀի պարագաները կ'ենթարկուին հիւանդանոցային խնամքի եւ շտապ օգնութեան: Անոնց կը կիրարկուի ներերակային հեղուկ, արուեստական օժանդակ շնչառութիւն (artificial respiration)՝ թթուածինի ներշնչումով միատեղ: Մանրէական թոքատապի պարագային, կը գործածուին հակամանրէական դեղեր: ՍԱՇՀի դէմ մինչեւ օրս պատուաստ չէ գտնուած: Սակայն տեսնուած է, որ կռիփի պատուաստ եւ թոքատապի պատուաստ ստացողները նուազ չափով կը վարակուին ՍԱՇՀով:

Յառաջացած ՍԱՇՀի պատճառով կրնան տեղի ունենալ բարդութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ թոքերու թելային կարծրացում (firosis), ոսկրափխրում (osteoporosis), ոսկորներու մեռուկացում (necrosis) եւ լեարդի աշխատանքի վատթարացում: ՍԱՇՀը կրնայ շուտով համաճարակի վերածուիլ, եթէ պէտք եղած կանխարգելիչ միջոցներ չկիրարկուին: Վարակուած անհատը պէտք է մեկուսացուի: Բժշկական անձնակազմը, հիւանդապահուհիները եւ հիւանդին հետ յարաբերութիւն ունեցող անձերը պէտք է գործածեն բերանի-քիթի դիմակ (oral-nasal mask), յատուկ հագուստ, գոգնոց եւ ձեռնոց: Բոլոր կասկածելի պարագաները պէտք է մեկուսացուին: Վարակուած պարագաները եւ կասկածելիները պէտք է գրանցուին պետական առողջապահական հաստատութիւններու մօտ:

Կարգ մը կանխազգուշական թելադրութիւններ կարեւոր են ՍԱՇՀի համաճարակի պարագային.

  1. Լուալ ձեռքերը յաճախակիօրէն.
  2. Լուալ վարակուած անհատին հագուստները, սաւանը, անձեռոցը, կերակուրի սպասները՝ օճառով եւ տաք ջուրով.
  3. Հազալու եւ փռնգտալու միջոցին փակել քիթը եւ բերանը.
  4. Վարակուած անձէն հեռու մնալ եւ չգործածել անոր կերակուրի սպասները, իրեղէնները, հագուստը եւ անձեռոցը.
  5. Հիւանդին ապաքինումէն 10-15 օրեր ետք միայն սկսիլ յարաբերութիւն ունենալու անոր հետ.
  6. Համաճարակ ունեցող երկիր չայցելել.
  7. Համաճարակ երկիրէն դուրս ելլել շատ զգուշութեամբ։

Տե'ս Նաեւ Խմբագրել

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. ↑ «Summary of probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003»։ World Health Organization (WHO)։ արտագրուած է՝ 2008-10-31 
  2. ↑ Yardley J (2005-05-15)։ «After Its Epidemic Arrival, SARS Vanishes»։ The New York Times։ արտագրուած է՝ 2008-10-31 
  3. ↑ Smith, R. D. (2006)։ «Responding to global infectious disease outbreaks, Lessons from SARS on the role of risk perception, communication and management»։ Social Science and Medicine 63 (12): 3113–3123։ PMID 16978751։ doi:10.1016/j.socscimed.2006.08.004 
  4. ↑ «SARS (severe acute respiratory syndrome)»։ NHS Choices։ United Kingdom: National Health Service։ 2014-10-03։ արտագրուած է՝ 2016-03-08։ «Since 2004, there haven't been any known cases of SARS reported anywhere in the world.» 
  5. ↑ «Laboratory Diagnosis of SARS»։ Emerging Infectious Disease Journal (Centers for Disease Control and Prevention) 10 (5)։ May 2004։ արտագրուած է՝ 2013-07-14 
  6. ↑ «Epidemic and Pandemic Alert and Response (EPR)»։ World Health Organization 
  7. ↑ Dandekar A, Perlman S (2005)։ «Immunopathogenesis of coronavirus infections: implications for SARS»։ Nat Rev Immunol 5 (12): 917–927։ PMID 16322745։ doi:10.1038/nri1732 
  8. ↑ Lu P, Zhou B, Chen X, Yuan M, Gong X, Yang G, Liu J, Yuan B, Zheng G, Yang G, Wang H. (July 2003)։ «Chest X-ray imaging of patients with SARS»։ Chinese Medical Journal 116 (7): 972–5։ PMID 12890364 

Աղբիւրներ Խմբագրել

  • «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 21 Նոյեմբեր 2014:
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Սուր_Անակնկալ_Շնչառական_Համախտանիշ&oldid=172126» էջէն