Աղասի Խանճեան
Աղասի Խանճեան (30 Յունուար 1901[1] կամ 30 Նոյեմբեր 1901, Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն[1][2] - 9 Յուլիս 1936[1][2], Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն[1][2]), հայ քաղաքական գործիչ, պոլշեւիկ-համայնավար յեղափոխական ու սովետահայ-պետական ղեկավար գործիչ։
| Աղասի Խանճեան | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 30 Յունուար 1901[1] կամ 30 Նոյեմբեր 1901 |
| Ծննդավայր | Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն[1][2] |
| Մահացած է | 9 Յուլիս 1936[1][2] |
| Մահուան վայր | Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն[1][2] |
| Քաղաքացիութիւն |
.svg){kind=small} Օսմանեան Կայսրութիւն Ռուսական Կայսրութիւն.svg){kind=small} Խորհրդային Միութիւն |
| Ուսումնավայր |
Գէորգեան Հոգեւոր Ճեմարան Յա․ Սվերդլովի անվան կոմունիստական համալսարան?[1] |
| Մասնագիտութիւն | կուսակցական աշխատող, պետական գործիչ |
| Անդամութիւն | Սպարտակ?[1][2] եւ Կենտրոնական գործադիր կոմիտե? |
| Կուսակցութիւն | Խորհրդային Միութեան համայնավարական Կուսակցութիւն[1] |
Կեանք եւ գործունէութիւն Խմբագրել
Ծնած է Վան, ուր եւ ստացած է իր նախնական կրթութիւնը։ Մեծ Եղեռնի տարիներուն, Վանի պարպումէն ետք, Խանճեան ընտանիքը գաղթական տեղափոխուած է Երեւան, ուր Խանճեան յաճախած ու աւարտած է Թեմական դպրոցը եւ Էջմիածնի Գէորգեան Ճեմարանը։
Տակաւին 16 տարեկան, 1917-ի Ապրիլին, Աղասի Խանճեան՝ արդէն կլանուած համառուսական յեղափոխութեան արձագանգներով՝ Ղուկաս Ղուկասեանի հետ հիմնած են Երեւանի այսպէս կոչուած «Երիտասարդ Մարքսիստ-Ինտերնացիոնալիստների Միութիւնը»։ Իսկ 1919-ին, նոյն Ղուկաս Ղուկասեանի եւ Ա. Բուդաղեանի հետ, Խանճեան հիմնած է «Հայաստանի երիտասարդ կոմունիստների Սպարտակ կազմակերպութիւն»ը, որ ամիս մը ետք՝ Մայիսին, սկսած է լոյս ընծայել իր ընդյատակեայ պաշտօնաթերթը՝ «Սպարտակ» անունով։
1919-ի Սեպտեմբերին, հեռակայ կարգով, Աղասի Խանճեան ընտրուած է Կոմունիստական Երիտասարդական Կազմակերպութեան Անդրկովկասի Բիւրոյի անդամ։
1920-ի Յունուարին մասնակցած է Երեւանի մէջ հայ համայնավարներու ընդյատակեայ առաջին համագումարին, որ հիմնած է Հայաստանի Կոմունիստական Կուսակցութիւնը (Հ.Կ.Կ.) ու որոշած եւ ծրագրած է Հայաստանի Հանրապետութեան տապալումն ու խորհրդային կարգերու հաստատումը Հայաստանի մէջ։
1920-ի Մայիս Մէկի խռովութիւններուն մէջ իր ունեցած աշխոյժ գործունէութեան համար, 1920-ի Յուլիսին, Ա. Խանճեան ընտրուած է Հ.Կ.Կ.-ի Կենտկոմի անդամ եւ ամիս մը ետք, Օգոստոսին, երբ Հ.Հ. Պիւրօ- կառավարութիւնը խստացուցած է պոլշեւիկ խռովարարներու դէմ իր դիրքորոշումը, Ա. Խանճեան ձերբակալուեցած է ու 10 տարուան բանտարկութեան դատապարտուած։
Հայաստանի խորհրդայնացումէն ետք, ազատ արձակուած եւ ընտրուած է Հ.Կ.Կ.-ի Երեւանի Կոմիտէի քարտուղար՝ Դեկտեմբեր 1920-էն մինչեւ Փետրուար 1921-ի համաժողովրդական ապստամբութիւնը, որմէ փախուստ տուած հայ պոլշեւիկներու հետ՝ Աղասի Խանճեան եւս հեռացած է Հայաստանէն, եւ ուղարկուած է Մոսկուա, որպէսզի ուսումը շարունակէ Սվերդլովի անուան Կոմունիստական համալսարանին մէջ։
1923-1928 տարիներուն, երբ «ռազմական կոմունիզմ»ը աւեր կը գործէր Հայաստանի տարածքին, Ա. Խանճեան ղեկավար աշխատանքի կոչուած է Լենինկրատի մէջ։ Բայց Օգոստոս 1928-ին, Քրեմլինի որոշումով, ան ուղարկուեցած է Երեւան՝ ստանձնելու համար Հ.Կ.Կ.-ի Կենտկոմի երկրորդ քարտուղարի պատասխանատուութիւնը։ 1930-ին նշանակուած է առաջին քարտուղար եւ մինչեւ պաշտօնազրկումն ու 9 Յուլիս 1936-ի Թիֆլիսի մէջ իր խորհրդաւոր մահը՝ ան մնացած է նոյն այդ պաշտօնին վրայ։
Մահը Խմբագրել
Խանճեանի մահուան հետ կապուած կան տարբեր վարկածներ․
- Առաջին՝ իբրեւ պոլշեւիկ-կոմունիստի եւ «մարտական» յեղափոխականի հռչակին արժանացած «խորհրդահայ հերոս»ի, 1928-ին Խորհրդային Հայաստանի պետական ղեկին տիրանալէ ետք, Աղասի Խանճեան ամբաստանուած եւ մեղադրուեած է իբրեւ ազգայնական քաղաքական գործիչի՝ «դաշնակիստ»ի եւ «Թրոցքիստ»ի ու պաշտօնազրկուեցաւ, ետքն ալ գնդակահարուած։
Պատկերասրահ Խմբագրել
.jpg)
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 2.
- ↑ «Ստալինեան մաքրագործումներու առաջին հայ զոհը | Ակօս»։ Agos։ 2018-11-07։ արտագրուած է՝ 2023-07-14