Եվսեբիոս Կեսարացի

Եվսեբիոս Կեսարացի կամ երբեմն ալ Եւսեբիոս Փամփիլիոս Կեսարացի կամ Եւսեբի Պամփիլեաց [5] (Eusebius Pamphili Greek: Εὐσέβιος τοῦ Παμϕίλου) ) (265[1][2][2][…], Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն - 340[3], Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն), 3-4-րդ դարերու յոյն եկեղեցական գործիչ եւ պատմիչ, «եկեղեցական պատմութեան» հայր, աստուածաբան։ Պաղեստինեան Կեսարիայի եպիսկոպոս (313/314 թ–էն)։

Եվսեբիոս Կեսարացի
Ծնած է 265[1][2][2][…]
Ծննդավայր Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն
Մահացած է 340[3]
Մահուան վայր Կեսարիա, Հռոմէական Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն Հին Հռոմ
Կրօնք Ուղղափառութիւն
Երկեր/Գլխաւոր գործ Church History?, Onomasticon (Eusebius)?, Life of Pamphilus?, Collection of ancient martyrs?, Chronicon? եւ Praeparatio evangelica?
Մասնագիտութիւն աստուածաբան, քահանայ, գրագէտ, պատմաբան
Վարած պաշտօններ եպիսկոպոս[4]

Կենսագրութիւն Խմբագրել

309 թ-ին, քրիստոնեաներու դէմ հռոմէական կայսր Տիոկղետիանոսի ((լատ.՝ Gaius Aurelius Valerius (Diocletianus) անգլ.՝ Diocletian (/ˌdaɪ.əˈkliːʃən/) հալածանքներու ժամանակ ձերբակալուեր է։ Բանտէն ազատուելէն յետոյ գլխաւորած է Պաղեստինեան Կեսարիայի քրիստոնէական վարժարանը։ Մասնակցեր է 325Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովին, իր ստորագրութիւնը դրած նիկիական Հաւատոյ հանգանակի տակ, սակայն հետագային հանդէս եկած է որպէս Արիոսի ուսմունքի չափաւոր հետեւորդ եւ հականիկիական ընդդիմութեան երեւելի ներկայացուցիչ։ Եղած է իր ժամանակի կրթուած եւ հեղինակաւոր աստուածաբաններէն, բեղմնաւոր հեղինակ, որ ձգած է հարուստ գրական ժառանգութիւն։

Աշխատութիւնները Խմբագրել

Իր երկերը գրած է յունարէն, սակայն ատոնց մեծ մասը մեզ հասած է միջնադարուն այլ լեզուներու, այդ թուով՝ նաեւ գրաբար կատարուած թարգմանութիւններու միջոցով։

  • «Եկեղեցական պատմութիւն», կը ներկայացնէ քրիստոնէութեան ծագումէն մինչեւ 324 թ. ինկած ժամանակաշրջանի անցքերը։ Գրելով զայն Եվսեբիոսը օգտուած է ոչ միայն իր ժամանակի բոլոր հիմնական գրադարաններէն, այլ նաեւ պետական արխիւներէն։ Ըստ ուսումնասիրողներու Եվսեբիոսը այս երկասիրութեամբ քրիստոնէութեան եկեղեցական պատմութեան համար նոյնն է, ինչ որ Հերոտոթոսը (անգլ.՝ Herodotus (/hɪˈrɒdətəs/);(Hēródotos, Attic Greek pronunciation: [hɛː.ró.do.tos]) ընդհանուր պատմութեան համար։ Ռանքէն (Leopold von Ranke) Եվսեբիոսի պատմութիւնը կը համարէ օրինակելի գործ եւ մեր ժամանակի համար, յատկապէս գովելով այն փրակմաթիզմի համար (հին յուն․՝ πράγμα՝ փրակմա – գործ, գործողութիւն), որու միջոցով հեղինակը կապ կը ստեղծէ անցեալի եւ ներկայի միջեւ։ Ըստ Մովսէս Խորենացիի՝ «Եկեղեցական պատմութիւնը» V դ. (հաւանաբար՝ 416–420-ին) Մեսրոպ Մաշտոցի կարգադրութեամբ հայերէն թարգմաներ են իր աշակերտները։
  • «Քրոնիկոն» (Պատմութիւն աշխարհի արարչութիւնէն մինչեւ Կոստանդիանոս Մեծ կայսրի գահակալութեան 20-րդ տարի)։ Երկի յունարեն բնագիրը կորսուած է։ երկար ժամանակ յայտնի էր Հիէրոնիմոսի կողմէ 5-րդ դարուն (Սոֆրոնիոս Եվսեբիոս Հիէրոնիմոս (լատ.՝ Sophronius Eusebius Hieronymus), ատոր մէկ մասը լատիներէն թարգմանութեամբ, սակայն 1792 թ. յայտնաբերուած է ատոր ամբողջական հայերէն (գրաբար) թարգմանութիւնը, որ հրատարակուեր է 1818 թ. եւ աւելի փութաջան կերպով՝ 1833 թ.
  • «Կոստանդիանոսի կեանքը», «Պաղեստինի մարտիրոսներու մասին», «Ներբող Կոստանդիանոս կայսրին»; «Փամփիլիոսի կեանքը» T(he Life of Pamphilus) .
  • «Ներածութիւն Նոր Կտակարանի» (յունարեն՝ προπαρασκευή εύαγγελική).
  • Ջատագովական երկեր՝ «Ապացոյց յօգուտ Նոր Կտակարանի» (Demonstratio evangelica), «Հիէրոկլեսի դէմ», «Քաղուածքներ մարգարէներու գրքերէ Քրիստոսի մասին», «Աստուածայայտնութիւն».
  • Բանավիճական երկեր՝ «Մարկելոսի դէմ երկու գիրք», «Եկեղեցական աստուածաբանութեան մասին երեք գիրք».
  • Մեկնողական երկեր՝ «Աւետարաններու համաձայնեցման ուղեցոյց», «Պատասխան Ստեփանին եւ Մարինին Աւետարանի մասին»; Ղուկասի աւետարանի, Երգ Երգոցի, Եսայի մարգարէութեան մեկնութիւն

Կեսարացու «Ժամանակագրութիւն» եւ «Եկեղեցական պատմութիւն» երկերը միջնադարուն թարգմանուած էին հայերէն ու լայնօրէն օգտագործուեր հայ պատմիչներու կողմէ։ Մասնաւորապէս ատոնցմէ օգտուած է Մովսէս Խորենացին իր «Հայոց պատմութիւնը» գրած ժամանակ։

Կեսարացու երկերու հայերէն հրատարակութիւնները Խմբագրել

Աղբիւրներ Խմբագրել

Կաղապար:Հայրաբանութիւն